نویسنده: سيدرحيم نعمتي
دور چهارم مذاكرات آستانه، پايتخت قزاقستان از ظهر چهارشنبه سوم در شرايطي برگزار مي‌شود كه هيئت مخالفان به رياست محمد علوش از همين ابتدا ساز ناسازگاري را به صدا درآوردند. اين هيئت يادداشتي را در مذاكرات توزيع كرد كه در آن تعليق حضور خود در مذاكرات را تا زمان توقف حملات هوايي اعلام كرده بود. با وجود توزيع اين يادداشت، به نظر مي‌رسد تعليق حضور اين هيئت چندان جدي گرفته نشده چنانكه وزارت خارجه قزاقستان با انتشار بيانيه‌اي مشاركت اين هيئت در روز پنج‌شنبه را تأييد كرده و استفان دي ميستورا، فرستاده سازمان ملل در امور سوريه هم ضمن اظهار بي‌اطلاعي نسبت به خروج اين هيئت از مذاكرات، از برگزاري جلسات طبق برنامه گفت. به نظر مي‌رسد جدي نگرفتن يادداشت مخالفان ناشي از تجربه دوره‌هاي قبل مذاكرات است كه مخالفان هر بار به نحوي رفتار مي‌كردند كه گويا تمايلي به حضور در مذاكرات ندارند اما تمام طرف‌ها مي‌دانستند كه اين رفتار جز يك ژست سياسي چيز ديگري نيست.
حالا هم قضيه از همين قرار است كه جداي از اينكه مخالفان قبل از برگزاري نشست آستانه همراهي و تمايل خود را نسبت به موضوع اصلي نشست اعلام كرده بودند، عبارت از طرح مسكو براي كاهش خصومت باشد. طرح مسكو قبل از نشست آستانه و در نشست مقدماتي به دست هيئت مخالفان داده شده بود كه در آنكارا، پايتخت تركيه برگزار شد. اين طرح با عنوان «پيشنهاد‌هاي روسيه براي ايجاد مناطق كاهش تنش در اراضي جمهوري عربي سوريه» مشتمل بر ايجاد چهار منطقه آرام يا كاهش تنش در ادلب، شمال حمص، غوطه شرقي در حومه دمشق و جنوب سوريه است كه اين مناطق با فرستادن يگان‌هاي نظامي از طرف كشورهاي ضامن توافق بر نظارت آتش‌بس در خطوط فاصل بين طرف‌هاي درگير ايجاد مي‌شود. اين يگان‌ها با ايجاد پست‌هاي ايست و بازرسي براي نظارت غيرنظاميان بدون سلاح امكان رفت و آمد آنها را فراهم مي‌كنند جداي از اينكه به ارسال كمك‌هاي بشردوستانه و برآوردن نيازهاي تجاري هم كمك خواهند كرد. بازگشت آوارگان به داخل سوريه، بازسازي زيرساخت‌ها به خصوص سيستم آب‌رساني و تأمين امكانات رفاهي ساكنان اين چهار منطقه از ديگر اهداف طرح روسيه است. مخالفان در آنكارا به صورت شفاهي در جريان اين طرح قرار گرفتند و به نظر مي‌رسد مخالفان در همان نشست از اين طرح استقبال كرده‌اند تا آنجا، فاتح‌حصون، از هيئت مخالفان، اين طرح را نشانه جديت روسيه در زمينه آتش‌بس و ايجاد مناطق امن دانست و گفته مي‌شود آنها منتظر دريافت سند مكتوب طرح از سوي روس‌ها در نشست آستانه هستند. بنابر اين طرح روسيه مبدل به موضوع اصلي آستانه 4شده و حتي به نظر مي‌رسد روسيه موافقت اوليه امريكا را براي تأييد اين طرح را هم به دست آورده است.
گفت‌وگوي تلفني ولاديمير پوتين با دونالد ترامپ، رؤساي جمهور روسيه و امريكا، درست قبل از برگزاري نشست آستانه نشان از توافق دو طرف براي همكاري در سوريه داشت كه بيانيه كاخ سفيد هم اين موضوع را تأييد كرده است. هر چند كاخ سفيد در بيانيه خود هر دو عبارت «مناطق امن» و «مناطق كاهش تنش» را به كار برده اما با توجه به دستور كار بودن عبارت دوم در آستانه، مي‌توان از توافق ضمني واشنگتن براي ايجاد اين نوع مناطق در سوريه گفت. در واقع، مناطق كاهش تنش طرح روسي در برابر مناطق امن يا پرواز ممنوع است كه پيش از اين تركيه بر آن اصرار داشت و دولت ترامپ هم اخيراً تمايل خود را به اين طرح نشان داده بود اما حالا روس‌ها با طرح خود سعي دارند آن طرح را به طور كلي به حاشيه برانند، هر چند روس‌ها چنين تلاشي را دارند اما به نظر مي‌رسد موافقت اوليه مخالفان و حاميان خارجي آنها را براي طرح خود به دست آورده‌اند ولي بايد توجه داشت كه اجراي طرح آنها و برقراري چهار منطقه كاهش تنش كاري چندان راحت نيست.
تجربه گذشته به خصوص در زمينه اجراي آتش‌بس با وجود سه دور مذاكره در همين آستانه نشان داده كه رنگارنگي گروه‌هاي مسلح مخالف و تشتت رأي و نظر بين آنها مشكل اصلي در اجراي كامل آتش‌بس بوده و حالا هم اين مشكل سد راه اصلي در اجراي طرح روسي است. هر چند گفته مي‌شود هيئت مخالفان صداي تمام گروه‌هاي مسلح مخالف است اما بايد توجه داشت كه اين هيئت نماينده جبهه فتح الشام يا جبهه النصره نيست كه يكي از مهم‌ترين و حتي بزرگ‌ترين گروه‌هاي مسلح است. از طرف ديگر، تشديد درگيري‌ها بين اين گرو‌ه‌ها در ماه‌هاي بعد از آتش‌بس نشان داد كه آنها حداقل توافقي بين يكديگر ندارند چه رسد به اينكه موافق اجراي طرح روسي مناطق كاهش تنش و متعهد به اجراي آن باشند. در هر حال، روس‌ها در آستانه 4برنامه حذف مناطق امن پرواز ممنوع را با پيش كشيدن طرح خود كليد زده‌اند اما بايد در وهله نخست منتظر بود و ديد كه خروجي اين دور مذاكرات تا چه ميزان به نفع طرح روسيه خواهد بود تا اينكه در عمل با چه شرط و شروطي بتوان آن را اجرا كرد.
