نهضت اسلامي ايران در اعتراض به سياست‌هاي ضد اسلامي رژيم شاهنشاهي از سال 1341 آغاز شد. در روزهاي آغازين اين نهضت لحن اصلاح‌طلبانه‌اي داشت، به‌طوري كه حضرت امام در سخنراني‌هاي اعتراض‌آميز خود عليه شاه وي را نصيحت مي‌كرد كه از نگاه به بيگانگان ـ امريكا و اسرائيل ـ دست بردارد، اما اصرار شاه بر سياست‌هاي امريكايي خود باعث شد نهضت اسلامي وارد فاز براندازي شود و از سال 1343 تا سال 1356 مبارزات گسترده فرهنگي و سياسي در جهت زمينه‌سازي فكري و فرهنگي براندازي رژيم شاهنشاهي صورت گرفت. از 19 دي 1356 تا 22 بهمن 1357 عمليات براندازي رژيم به شكل تظاهرات مردمي و مقابله نظامي ـ امنيتي رژيم با آن ادامه يافت.
فروپاشي رژيم شاه ايجاد نظام جديد اسلامي را نويد داد و تا زمان شهادت استاد مطهري شوراي انقلاب اسلامي ايران و دولت موقت تشكيل شد و نوع نظام جديد به تصويب ملت رسيد. شهيد مطهري يكي از شخصيت‌هاي برجسته‌اي بود كه پيوسته در دوران‌هايي كه ذكر شد حاضر بود. مطالعه نقش ايشان در هر يك از اين مراحل موضوع اين نوشتار است. آنچه موجب شد چنين اثري خلق شود اين بود كه فعاليت‌هاي گسترده و مؤثر فكري استاد در دوران پيش از انقلاب باعث شده بود بعد عملياتي ايشان در مبارزات سياسي مغفول بماند و صاحب‌نظران همواره و همه جا از ايشان به عنوان ايدئولوگ و متفكر ياد كنند. در اثری که از آن سخن می رود، تلاش شده است تا به سؤالات اصلي و فرعي زير پاسخ داده شود:
سؤال اصلي:
شهيد مطهري در انقلاب اسلامي ايران چه نقشي ايفا كرده است؟
سؤالات فرعي:
1ـ استاد در حوادث سال‌هاي 41 تا 43 چه نقشي داشته است؟
2ـ استاد در حوادث سال‌هاي 43 تا 56 چه نقشي را ايفا كرده است؟
3ـ استاد در حوادث سال‌هاي 56 و 57 چه نقشي داشته است؟
4ـ نقش ايشان از زمان پيروزي انقلاب تا شهادت چه بوده است؟
فرضيه‌ها:
شهيد مطهري در مقطع 43ـ41 يكي از جهت‌دهندگان اصلي مبارزه عليه رژيم شاه بود، عملكرد وي در اين سال‌ها به شرح زير است:
الف: قبل از دستگيري حضرت امام به صورت رابط بين تهران و قم؛
ب: در دوره دستگيري، زندان و تحت نظر بودن حضرت امام، رهبري پنهان مبارزه؛
ج: تلاش براي هماهنگ‌سازي مراجع در دوره آزادي حضرت امام.
فعاليت‌هاي وي در سال‌هاي 56ـ43 در پوشش فرهنگي و سياسي بدين شرح است:
الف: مبارزه با ناسيوناليسم فرهنگي و باستان‌گرايي رژيم؛
ب: شناسايي و معرفي جريان التقاط؛
ج: مقابله با جريان روشنفكري ديني (چپ‌گرا) با هدف نابودي نظريه اسلام منهاي روحانيت؛
ﻫ: فرماندهي و هدايت مبارزات ضد رژيم
شهيد مطهري در سال‌هاي 57ـ56 نقش اساسي‌اي در تشكيل جامعه روحانيت مبارز داشت و از طريق همين نهاد به هدايت تظاهرات ضد رژيم و انسجام‌دهي به روحانيت و طيف مذهبي پرداخت. ايشان در سال‌هاي 58ـ57 به عنوان رئيس شوراي انقلاب نقش اساسي در تأسيس نهادهاي انقلابي مقارن پيروزي انقلاب مانند دولت موقت داشت.
فرضيه‌هاي رقيب:
الف: شهيد مطهري چهره‌اي فرهنگي بود و نقش اساسي در انقلاب اسلامي نداشت.
ب: شهيد مطهري در ابتدا چهره فرهنگي بود و در ايام نزديك به پيروزي انقلاب به چهره سياسي تبديل شد.
درباره سابقه پژوهشي اين موضوع بايد متذكر شد كه راجع به فعاليت‌هاي سياسي استاد و نقش ايشان در انقلاب اسلامي هيچ كار جامعي صورت نگرفته است. به همين خاطر بعد سياسي فعاليت‌هاي ايشان مغفول مانده است و از اين رو انجام دادن چنين تحقيقي ضروري به نظر می‌رسید.
