من در مورد سربازي و تفكري كه متأسفانه در ذهن برخي جوان‌ها شكل گرفته تنها يك سؤال مهم دارم «چرا دنبال بهانه‌هاي مختلف مي‌گردند كه سربازي نروند؟ مگر قرار است در دوران سربازي چه اتفاق بدي بيفتد؟» خودم جواب اين سؤال را مي‌دانم چون خودم اين سن را پشت سر گذاشته‌ام اما مي‌خواهم بگويم دوران سربازي با همه تعريف‌ها و بدي‌هايي كه از آن گفته مي‌شود آنقدر چيز بدي نيست كه به خاطر حذف آن كسي حاضر شود مشكلات و آسيب‌هاي جدي جسمي و خانوادگي براي خودش ايجاد كند. برعكس، سربازي دوراني است كه با برنامه‌ريزي درست مي‌توان از آن فرصتي طلايي ساخت. من به عنوان يك جامعه‌شناس و جمعيت‌شناس معتقدم بخش مهمي از مشكلاتي كه در مسئله سربازي شكل گرفته ناشي از فضاي غلطي است كه سازمان‌هاي متولي ايجاد كرده‌اند و بخش ديگري هم سهم خانواده‌هاست. اعتقاد من به اين دليل است كه مي‌بينيم در برخي كشورها نه تنها جوان‌ها از خدمت سربازي نمي‌گريزند بلكه خانواده‌ها هم در تشويق آنها سهيم مي‌شوند. در اينجا مي‌خواهم به عنوان يك نمونه نزديك و محسوس، به فرهنگ و آداب و رسوم سربازي در كشور همسايه‌مان تركيه بپردازم؛ كشوري كه بي‌شك حماسه‌اي همچون هشت سال دفاع مقدس ما را تجربه نكرده، اما سعي كرده است موضوع خدمت سربازي را با آداب و رسوم خاصي به عنوان يك پديده بسيار جذاب در ميان جامعه جا انداخته و دروني كند. در مقاله‌اي كه نوشته فاطمه احسن توران عضو هيئت علمي دانشگاه غازي آنكارا بود در اين زمينه به نكات جالبي اشاره شده بود.
در تركيه نگاه‌ها به خدمت سربازي درست مثل انجام يك آيين اعتقادي و مذهبي است و جوان بعد از سرباز شدن از جايگاه مقدسي در بين مردم برخوردار مي‌شود. در تركيه سرباز بودن به اندازه‌اي مهم و مقدس است كه فارغ‌التحصيلان دانشگاه بلافاصله بعد از اتمام دروس خودشان پيشقدم مي‌شوند براي اعزام به خدمت. در آناتولي اعتقاد بر اين است كه مردم ارتش را به‌وجود مي‌آورند و لازمه كشور خوب ارتش كامل است. «هر ترك سرباز به دنيا مي‌آيد» ضرب‌المثلي است كه از دوران كودكي با پسران ترك عجين مي‌شود و آنها از همان دوران در خودشان مي‌بينند كه اگر ترك واقعي هستند بايد سرباز شوند.
اگرچه طبق قوانين داخلي تركيه تمامي مرداني كه شهروند جمهوري تركيه هستند بايد خدمت نظام وظيفه بروند و دوران سربازي را سپري كنند اما از جهت ديگر آنها با توجه به احترام و جايگاه اجتماعي منحصر به‌فردي كه در دوران سربازي نصيب‌شان مي‌شود، خودشان به استقبال اين دوران مي‌روند.
مادران ترك وقتي مي‌بينند هر جواني كه به سربازي مي‌رود داراي جايگاه اجتماعي و صاحب احترام مي‌شود، اگر فرزند خودشان از قافله عقب بماند به نوعي او را ترسو و دور از مردانگي مي‌دانند، به همين خاطر اگر فرزندان آنها از رفتن به خدمت سربازي امتناع يا از سربازي فرار كنند، مي‌گويند كه شير خود را به آنها حلال نمي‌كنند.
در بين ترك‌ها جواناني كه خدمت سربازي خود را تمام نكرده باشند، انسان كامل محسوب نمي‌شوند چون از همان دوران كودكي به پسران مي‌آموزند كه خدمت سربازي در واقع فرصتي براي پخته شدن جوانان است و كساني كه خدمت سربازي خود را تمام نكرده باشند، نمي‌توانند ازدواج كنند يا استخدام شوند، به سخنان آنها اهميت داده نمي‌شود و نزد جامعه از اعتبار لازم برخوردار نيستند.
همه اين پازل فرهنگ‌سازي و اميد دادن به سربازها زماني تكميل مي‌شود كه خانواده‌ها روز قبل از اعزام به خدمت فرزندانشان جشن مي‌گيرند و او را به هر روش ممكن آماده رفتن مي‌كنند. در نقاط مختلف آناتولي در مورد اعزام پسران به خدمت سربازي آداب و رسوم خاصي وجود دارد. به جواني كه قرار است به خدمت سربازي برود، در خانه ارزش و احترام خاصي داده مي‌شود. اين جوان به ديدار دوستان، آشنايان و بستگان خود رفته و از آنها حلاليت مي‌طلبد. مراسم جشن شب اعزام با حضور خانواده و فاميل برگزار مي‌شود و در برخي مناطق خاص گروهي با طبل و دهل جوان سرباز را مشايعت مي‌كنند. هدف از اين مراسم اين است كه اولاً همه از رفتن وي به خدمت سربازي باخبر شوند و همچنين شور و اشتياق جوان براي رفتن به سربازي افزايش يابد.
در مراسم جشن، مدعوين هم هرچه كه فكر مي‌كنند در دوران سربازي مورد نياز جوان است مانند لباس زير، حوله، جوراب، چاي، شكر و پول برايش هديه مي‌گيرند. در برخي از شهرهاي خاص حتي اين مراسم به اندازه جشن ازدواج براي خانواده‌ها مهم است تا جايي كه براي جوان سرباز مراسم خواندن دعا و قرآن و حنابندان برگزار مي‌كنند و تمامي همسايه‌ها، دوستان و آشنايان به اين مراسم دعوت مي‌شوند، سپس دوستان، آشنايان و بستگان هر كدام به نوبت جواني را كه عازم سربازي است به عنوان ميهمان به خانه خود دعوت مي‌كنند. بعد در روزي كه قرار است، جوان خانه خود را ترك كرده و عازم سربازي شود، تعدادي از دوستان و فاميل براي بدرقه او به خانه‌اش مي‌روند.
در نهايت در روز اعزام همه فاميل و اهل محله كنار اتوبوس جمع مي‌شوند و بر پشت جوان عازم خدمت پرچم كشورشان را گره مي‌زنند تا پشتوانه‌اش باشد و رقص دسته جمعي مي‌كنند و با صداي بلند فرياد مي‌زنند: «بزرگ‌ترين سرباز، سرباز ماست»، «همه چيز فداي وطن».
اينها تنها گوشه‌اي از مراسم‌هاي خاص مردم يك كشور در مورد مسئله سربازي است كه هر كدام از اين رفتارها قطعاً در روحيه شجاعت و مقاومت جوان سرباز تأثيرگذار است.
فرهنگ 8 سال حماسه را احيا كنيم
فرازهاي هشت سال دفاع مقدس ما به قدري زيبا و شگفت‌انگيز است كه نمونه آن را شايد در هيچ كجاي جهان نتوان پيدا كرد. در آن دوران پدران و مادران با چنان اشتياقي فرزند دلبند خود را روانه كارزار و ميادين جنگ مي‌كردند كه تمام جهانيان انگشت به دهان شده بودند. بدون شك اگر در هر برهه‌اي كيان اين مرز و بوم اسلامي را خطري تهديد كند باز هم شاهد تكرار آن حماسه‌ها خواهيم بود. پس چه زيباست كه فرهنگ آن روزها را براي جوانان تبيين و آيين‌ها و رفتارهاي زيباي آن ايام را در خانواده‌ها احيا كنيم. بدون شك اين مهم نه تنها بر دوش خانواده‌ها بلكه وظيفه مسئولان و به ويژه متوليان خدمت سربازي است. از سويي نظام آموزشي كشور نيز نقشي مهم و اساسي در اين زمينه دارد و كتاب‌هاي درسي مي‌تواند بازتاب‌دهنده ارزش‌هاي سربازي و روايتگر شكوه و عظمت خدمت به دين وطن باشد.
*جامعه‌شناس و استاد دانشگاه
