کلیدملی - نفیسه توکلی : «دسترسی ساده تر و کاهش سفرهای درون شهری،صرفه جویی در هزینه ها، بهبود کیفیت کار قضات و کمک به سلامت قوه قضاییه همگی از دستاوردهای دفاتر خدمات الکتروینک قضایی هستند که امروزه انجام بخشی از امور قوه قضاییه را بر عهده دارند ». این را «بهروز میرزایی» عضو کمیسیون حقوقی کانون سردفتران و دفتر یاران پایتخت که خود ریاست دفتر شماره 180 خدمات الکترونیک قضایی را نیز بر عهده دارد می‌گوید.
این حقوقدان 55 ساله که عضو هیئت تحریریه مجله این کانون نیز هست معتقد است: «دفاتر خدمات الکترونیک قضایی جایی دور از ازدحام و اضطراب و فارغ از هر گونه استرسی برای ارباب رجوع فراهم می‌کند که چنین محیطی به هیچ وجه در هیچ کدام از مراجع قضایی وجود ندارد.»
* دفاتر خدمات الکترونیک قضایی چه کاری انجام می‌دهند؟ یعنی برای کدام دعاوی حقوقی افراد می‌توانند به جای حضور در دادگاه‌ها به این دفاتر مراجعه کنند؟
در راستای واسپاری وظایف مراجع حکومتی اعم از قوه قضاییه و قوه مجریه مقرر شده که برخی از وظایف قوه قضاییه از سوی دفاتر خدمات الکترونیک قضایی صورت بپذیرد. به طور کلی دعاوی به دو بخش کیفری و حقوقی تقسیم می‌شود. تمامی دعاوی حقوقی به استثنای یکی دو مورد خاص در دفاتر خدمات الکترونیک ثبت و رسیدگی می‌شوند .یعنی هر اظهار نامه یا دادخواستی که افراد داشته باشند به جز دو یا سه مورد دعاوی در این دفاتر ثبت و به آنها رسیدگی می‌شود. البته بناست در فاز دوم اجرای این طرح دعاوی تجدید نظر را نیز به دفاتر خدمات الکترونیک ارجاع دهند که این قرار است در آینده بسیار نزدیک اتفاق بیفتد. در فاز سوم هم قرار است کلیه دعاوی اعم از حقوقی و کیفری با عنوان شکایت بتوانند در این دفاتر مورد ثبت و رسیدگی قرار بگیرند. در نهایت هم قرار است تمامی انواع دعاوی از جمله کیفری، حقوقی و خانواده به این دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارجاع شوند تا دیگر مردم مجبور نباشند برای انجام این امور به دادگستری و دادگاه بروند.
بعد از ثبت در خواست هم، کدی برای مراجعه کننده پیامک می‌شود و او از طریق سایت می‌تواند با کد رهگیری که دارد وضعیت درخواست خود در هر مرحله را مشاهده کرده و از آخرین اطلاعات درخواستش با خبر شود.
* هزینه‌ای که برای ثبت در خواست در دفاتر خدمات قضایی باید پرداخته شود چقدر است؟
هزینه‌ای که برای ثبت کامپیوتری دریافت می‌شود 20 هزار تومان است و این برای تمام دعاوی‌ها ثابت است و فرقی نمی‌کند. البته هزینه مربوط به دادرسی یک پرونده همانند دادگستری است و بسته به اینکه پرونده‌ای چه قیمتی دارد هزینه آن هم دریافت می‌شود.
* تاثیر مراجعه به دفاتر خدمات الکترونبک قضایی به جای دادگاه‌ها و مجتمع‌های قضایی بر کاهش هزینه دستگاه قضایی و خود فرد مراجعه کننده چیست؟
ببنید دفاتر خدمات الکتروینک قضایی به نسبت دادگاه‌ها و مجتمع‌های قضایی دسترسی بسیار سهل و آسانی دارند. در حال حاضر در شهر تهران بیش از 50 دفتر فعال وجود دارد در حالی که تعداد مجتمع‌های قضایی بسیار کم و محدود هستند. این دفاتر از اولین ساعات صبح تا ساعت 4 و سی دقیقه بعد از ظهر مشغول خدمت رسانی به مشتریان هستند. بنابراین رسیدگی قضایی به دعاوی با وجود این دفاتر بسیار سریع تر و آسان تر شده است. به تبع آن هزینه مردم هم بسیار کمتر شده و تنها برای این کار 20 هزار تومان می پردازند ضمن اینکه مجبور به رفتن به مجتمع و دادگاه که فاصله بسیار دورتری دارند و سفر درون شهری طولانی‌تری را طلب می‌کنند، نیستند. علاوه بر این، مراجعان برای اینکه بتوانند در سیستم مراجع قضایی ،دعاوی خود را ثبت کنند مجبور هستند چند بار مراجعه کنند. حتی اگر هم بتوانند با مراجعه اول شکایت خود را ثبت کنند مسیر طولانی‌تری را باید طی کنند که همه اینها به افزایش هزینه سفرهای درون شهری و ایجاد ترافیک می انجامد. مهم ترین تاثیر مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به جای دادگاه‌ها و مجتمع‌ها این است که به واقع افرادی که به این دفاتر مراجعه می کنند مورد پذیرایی قرار می گیرند. دفاتر خدمات الکترونیک قضایی جایی دور از ازدحام و اضطراب و فارغ از هر گونه استرسی برای ارباب رجوع فراهم می‌کند که چنین محیطی به هیچ وجه در هیچ کدام از مراجع قضایی وجود ندارد و این شرایط در آن محل ها حاصل نمی‌شود.
* تاثیر روانی حضور نیافتن در دادگاه‌ها به جای حضور در یک دفتر خدمات الکترونیک قضایی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
من شخصا به عنوان کسی که به اقتضای کار و تخصصم و البته آشناییتی که با این محیط ها دارم لازم است هر از چند گاهی به دادگستری ها و محاکم سر بزنم هر بار که مراجعه داشتم تا اخر آن روز یک استرسی را تجربه کردم که همراه من بوده است.
یعنی پس از مراجعه به دادگاه و دادگستری حداقل تا فردای آن روز از لحاظ روحی در ناراحتی بودم و شاید حتی رفتارهای پرخاشگرایانه‌ای هم با اطرافیان خود داشتم و آن روز مانند افراد عادی نبودم. این البته موضوعی نیست که به شخص من مربوط باشد این به فضایی باز می گردد که این محیط ها در گیر آن هستند و افرادی را هم که به آن محل‌ها مراجعه می‌کنند را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بعضا افراد زیادی بودند که دچار حملات قلبی شده‌اند و وقتی که به وضعیت آنها رسیدگی می‌شود معلوم می‌شود که بسیاری از این افراد کمی قبل از بروز حمله، به مراجع قضایی مراجعه داشتند و در اثر این مراجعه دچار استرس و اضطراب شدید شدند و یا درگیری روحی داشتند که این اتفاق برایشان رخ داده است.
در رابطه با وکلا هم بسیار کار راحت تر شده است. پیش از این برای ثبت هر دادخواستی وکلا باید به دادگاه‌ها مرجعه می‌کردند که این فضا بسیار سنگین بود و به واقع آن روز کاری آنها را تحت تاثیر خود قرار می‌داد؛ اما در حال حاضر فقط برای جلسات رسیدگی به دادگاه‌ها می‌روند. امروز هر وکیلی که به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه می‌کند مورد پذیرایی قرار می گیرد در یک هوای خنک و مطبوع و مانند یک محیط اداری ساده می توانند کار خود را انجام دهند.
اگر قبلا در طول سال 80 بار به مراجع قضایی مراجعه می‌کردند، حالا این میزان به یک چهارم تقلیل پیدا کرده است. مهم‌تر از همه این است که هر کاری که به بخش خصوصی سپرده می‌شود در آن حقوق مردم بیشتر تامین و تضمین می‌شود. اگر مردم به صورت مستقیم با مراجع قضایی و دادسرا در ارتباط باشند و بخواهند به دعاوی خود رسیدگی کنند در صورتی که به هر دلیلی مرجع قضایی مربوطه اشتباهی کرده باشد و اشتباه خود را هم پذیرفته باشد بسیار سخت است که بتوانند حقوق تضییع شده خود را استیفا کنند و خسارت شان جبران شود. اما در دفاتر خدمات قضایی وضع اینگونه نیست. اگر دفاتر خدمات قضایی در رسیدگی به پرونده‌ای دچار اشتباه شده باشد و حق کسی در این میان تضییع شده باشد باید پاسخگو باشند. بنابراین افرادی که در اینجا مشغول خدمت رسانی به مردم هستند کار خود را با دقت فراوان انجام می‌دهند. پرونده‌های مراجعان هم سریعتر مورد بررسی قرار می‌گیرد و حقوق مردم نیز تامین می‌شود. در صورت بروز هر گونه اشتباه نیز خود دفاتر خدمات قضایی هزینه این اشتباه را می پردازند و دیوارشان هم کوتاه است.
* آیا کاهش مراجعه به دستگاه قضایی به خلوت شدن سر قضات و بالا رفتن کیفیت کار آنها منجر شده است؟
برای پاسخ این سئوال بهتر است سری به محاکم تجدید نظر و محاکم بدوی بزنید. محاکم تجدید نظر بسیار ساکت و خلوت هستند عموما مراجعه کننده ندارند و اگر هم داشته باشد تعدادشان بسیار کم است. قضات در این محاکم در آرامش کار خود را انجام می‌دهند و پرونده‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهند و به این ترتیب اشتباهاتشان هم کمتر است و موضعات به صورت تخصصی‌تر در آنجا رسیدگی می‌شود. اما در دادگاه‌های بدوی وضع کاملا بر عکس است. به دلیل ازدحام بالایی که در این دادگاه‌ها وجود دارد فضایی برای قضات به وجود می‌آید که ممکن است دچار اشتباهی هم بشوند. در واقع کاهش مراجعه به دستگاه قضایی به واسطه عملکرد دفاتر خدمات الکترونیک قضایی منجر شده که کیفیت کار قضات ارتقا پیدا کند و آنها بتوانند در محیطی آرامتر نتیجه مطلبوی به دست آورند.
* عموما مردم به سیستم‌های اداری اعتماد چندانی ندارند. شما در صحبت‌های‌تان گفتید که وضعیت درخواست‌های ثبت شده از طریق پیامک به مردم اعلام می‌شود. فکر می‌کنید انجام چنین اقداماتی تا چه حد می‌تواند باعث بازگشت اعتماد مردم به سیستم‌های اداری شود؟
این اعتماد نیاز به گذر زمان دارد و مردم به این باور برسند که بتوانند به این سیتم‌ها اعتماد کنند. در اوایل راه‌اندازی این دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مردم مدام نگران این بودند که نکند ثبت در خواست شان با مشکل مواجه شده باشد به همین دلیل بارها تماس می‌گرفتند و سوال می‌کردند. اما هر چه زمان بیشتری گذشت این اعتماد بیشتر شد و حالا اگر هم چند روزی در ارسال پیامک تاخیر ایجاد شود مردم می‌دانند که مشکل خاصی نیست و پرونده شان در حال رسیدگی و بررسی است و به نوعی دیگر خیالشان راحت است.
* برون سپاری در قوه قضاییه تا چه اندازه می‌تواند به سلامت این قوه کمک کند؟
ببینید قوه قضاییه تمام سعی خود را می‌کند که بتواند وظیفه خود را به درستی انجام دهد اما گاهی استرس و فشار و تنوع کار منجر به این می‌شود که افراد نتوانند مسئولیت‌های خود را به خوبی انجام دهند. به طور مثال در کشورهای عربی سیستم‌های اداری بسیار خلوت هستند و افراد کمی حضور فیزیکی در محل‌ها دارند و عمده کارها واسپاری شده‌اند اما در کشور ما به دلیل ازدحام و تعدد مراجعات نزد قاضی فضایی به وجود آمده که ناخوداگاه ضریب اشتباه را بالا می‌برد. در این شرایط یک قاضی نمی‌تواند به وظیفه خود به خوبی عمل کند. دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در بخشی از کارها به قوه قضاییه مساعدت می‌رساند. من معتقدم هر چه فضا پالایش شده‌تر و خلاصه شده‌تر باشد افراد با ارامش خاطر بیشتری می‌توانند سالم کار کنند. زمانی که برون سپاری صورت می‌گیرد سیستم‌های نظارتی هم بهتر عمل می کنند چون حجم مراجعات به آنها کاهش پیدا کرده و می‌توانند با نظارت بهتر نتیجه بهتری را هم به دست بیاورند.
