چندين سال از روزي كه ديميتري مدودف فرمان لغو ارسال موشك پدافند هوايي اس- 300 را به ايران صادر كرد، بسياري از تحليل‌گران از محاصره ايران در عرصه بينالمللي سخن گفتند و تحريم تسليحاتي روسيه را قدمي ديگر در مسير تحريم همه‌جانبه اقتصادي و نظامي ايران دانستند.
در نقطه مقابل نيز امريكا با به شكست كشاندن مذاكرات ايران، برزيل و تركيه در خصوص تأمين سوخت رآكتور هسته‌اي تهران و صدور قطعنامه 1929 شوراي امنيت سازمان ملل متحد قدمي ديگر به سوي تحريم‌هاي همه‌جانبه اقتصادي ايران برداشت.
در اين ميان به نظر مي‌رسد كه لغو اين تحريم و تحويل سامانه دفاع هوايي به ايران زمينه را براي اعلام شكستي عنوان مي‌كند كه از مدت‌ها پيش صداي آن به گوش مي‌رسد. تحريم‌ها به نقطه شكست رسيده‌اند و دير يا زود اثر خود را از دست مي‌دهند. در اين ميان شايد نگران‌تر از همه، امريكايي‌ها باشند كه متاع معامله آنها در بازار مذاكرات به سرعت اهميت خود را از دست مي‌دهد.
درخواست ايران براي خريد سامانه پدافند هوايي اس- 300 به زماني برمي‌گردد كه ايران در پي مقابله با تهديدات امريكا و رژيم صهيونيستي براي بمباران تأسيسات هسته‌اي خود بود. در اين ميان سامانه موشكي تور. ام- 1 تا حدي توان ايران را براي مقابله با حملات هوايي احتمالي بهبود بخشيد، اما در اين ميان همچنان شكاف بزرگي در پدافند هوايي ايران باقي بود.
در اين ميان و به منظور پوشاندن اين شكاف بود كه ايران به سراغ خريد سامانه دفاع موشكي اس- 300 رفت تا بتواند توان خود را در اين حوزه بهبود ببخشد. مذاكرات دو كشور از سال 2005 آغاز شد و پس از آزمايش سامانه موشكي در مقابل ناظران ايراني تصميم نهايي براي خريد اين موشك گرفته شد، گرچه در اين ميان پرونده ايران در شوراي امنيت سازمان ملل متحد نيز در دست بررسي بود.
روسيه از تحويل موشك‌هاي روسي منصرف مي‌شود
در نهايت قرارداد تحويل اين سامانه بُرد بلند پدافند هوايي در اواخر سال 2007 ميلادي امضا شد و قرار بود روسيه پنج آتشبار از اين سيستم موشكي را به ارزش حدود 800 ميليون دلار به ايران تحويل دهد اما ديميتري مدودف، رئيس‌جمهور وقت روسيه در سپتامبر سال 2010 ميلادي با صدور فرماني تحت عنوان «تدابير مربوط به اجراي قطعنامه 1929 شوراي امنيت سازمان ملل متحد»، تحويل سيستم‌هاي اس-300، تسليحات زرهي و هواپيما، بالگرد و ناوهاي جنگي به ايران را ممنوع و در پي آن، مسكو قرارداد تحويل سيستم‌هاي اس-300 را در سپتامبر همان سال لغو كرد.
ايران نيز در واكنش به اين اقدام از روسيه در دادگاه داوري بينالمللي در سوئيس شكايت كرد و به دليل خسارت‌هاي وارده در جريان عدم تحويل اين سامانه تقاضاي 5/4 ميليارد دلار غرامت از طرف روسي كرد.
در اين ميان طرح‌هاي گوناگوني براي جايگزيني اين سامانه هوايي مطرح شد، از جمله آن كه ايران سامانه موشكي آنتي - 2500 را به جاي سيستم اصلي تحويل بگيرد، اما ايران در اين ميان با تأكيد بر اينكه سامانه فوق مي‌تواند توانمندي لازم را براي مقابله با حمله هوايي داشته باشد، از قبول اين پيشنهاد خودداري كرد اما در اين ميان مشخصات اين سيستم موشكي چه بود كه ايران آن را اصلي‌ترين راه‌حل تقويت پدافند هوايي خود مي‌دانست.
اين سامانه به چه درد مي‌خورد
سامانه موشكي اس-300، يك سامانه موشكي سطح‌به هواي دوربرد و خودكششي با قابليت استفاده در تمامي ارتفاع‌هاست و در واقع نوع تكميلي سامانه پدافندي ارتفاع بالاي اس-200 به شمار مي‌رود. اين سامانه اواخر دهه 1970 توسط شركت همكاري‌هاي صنعتي آلماز براي نيروي دفاع هوايي شوروي ساخته شد و مدل‌هاي مختلف اين موشك در سازمان ناتو با نام‌هاي سام 10، سام 12 و سام 20 شناخته مي‌شوند.
اولين مدل اين موشك با نام اس-300 پي براي نخستين بار در سال 1979 در شوروي عملياتي شد، هرچند تكامل آن از سال 1969 به منظور ساخت موشك سطح به هوايي با برد 75 كيلومتر كه هم در نيروي زميني و هم در نيروي دريايي استفاده شود، آغاز شده بود.
اين موشك در ابتدا براي رهگيري هواپيماها و موشك‌هاي كروز ساخته شده و بعدها توانايي رهگيري موشك‌هاي بالستيك نيز به آن افزوده شد. اس- 300PMU يكي از مرگبارترين موشك‌هاي زمين به هواي قابل استفاده در تمامي ارتفاع‌ها به شمار مي‌رود كه توانايي پيگيري همزمان 100 هدف و درگيري با 12هدف را دارد.
زمان آماده‌سازي آن حدود پنج دقيقه است و موشك‌هاي آن از نوع انبارشونده است كه مانند مهمات معمولي نياز به هيچ‌گونه نگهداري در مدت عمر مفيد خود ندارد.
موشك سطح به هواي اس- 300 در سال 1979 براي دفاع از ساختمان‌هاي حساس و مهم شوروي ساخته شد. اين سيستم پدافندي سپس با تكميل و توسعه بيشتر براي دفاع در برابر موشك‌هاي بالستيك به كار مي‌رود.
باور 373 جاي موشك روسي را مي‌گيرد
البته ايران در مقابل امتناع روس‌ها براي تحويل ندادن اين سامانه پدافندي بيكار ننشست و بحث بومي‌سازي يك پدافند برد بلند را براي جلوگيري از تاثيرگذاري تحريم‌هاي تسليحاتي بينالمللي و تضعيف توان دفاع هوايي كشور آغاز كرد كه نتيجه آن پروژه موشكي «باور 373» بود.
با نگاهي به ويژگي‌هاي باور 373، دقيقا مشخص مي‌شود كه در طراحي اين سلاح دفاعي، ويژگي‌هاي برتر سامانه‌هاي مشابه ساخته شده در دنيا مورد مطالعه دقيق قرار گرفته و در نتيجه سامانه‌اي با امكانات متنوع از نظر مأموريتي پديد آمده است.
باور 373 علاوه بر توانايي درگيري با اهداف به اصطلاح آيروديناميك نظير هواپيما، توانايي درگيري با موشك‌هاي بالستيك، كروز و همچنين موشك‌هاي ديگر را دارد و انهدام اهداف با سطح مقطع راداري پايين به طور ويژه در طراحي آن مورد توجه بوده است.
موشك و رادار اين سيستم دفاعي براي اولين بار در نمايشگاه توانمندي‌هاي نيروي هوا- فضاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي به نمايش در آمد كه از پيشرفت پروژه و رسيدن آن به مرزهاي تست و بهره برداري خبر مي‌داد.
امير فرزاد اسماعيلي نيز از آزمايش اين پدافند در سال 94 خبر داد و آن را قابل مقايسه با نمونه روسي دانست. در اين ميان دستور ولاديمير پوتين رئيس‌جمهور روسيه براي لغو ممنوعيت واگذاري سامانه موشكي اس 300 به ايران عملا اين ممنوعيت را لغو و امكان تحويل اين سامانه پدافند هوايي را به ايران امكان پذير كرد.
انفجار تحريم‌هاي تسليحاتي با شليك اس- 300 روسي
تا كنون تحليل‌هاي گوناگوني درباره اين اقدام روس‌ها به عمل آمده است، اما شايد بتوان واضح‌ترين پيام اين اقدام روس‌ها را در سخنان ولاديمير پوتين در ديدار با دبير شوراي عالي امنيت ملي كشورمان دانست. رئيس‌جمهور روسيه در اين ديداربا اشاره به اين تصميم جديد كشورش در خصوص لغو ممنوعيت فروش سامانه پدافندي اس-300 به ايران و تاثير اين اقدام در افزايش ثبات در منطقه گفت: اين تصميم كه امروز گرفته شد، داراي پيامي مشخص در خصوص ضرورت پايبندي همه كشورها به تعهداتشان است. مي‌توان حدس زد كه امريكايي‌ها به هيچ عنوان از اين تصميم روسيه راضي نباشند، چراكه عملا با اين اقدام تحريم هايي كه آنها قصد داشتند به عنوان متاعي گران در مذاكرات ارائه كنند، بي‌ارزش است و اين در حالي است كه در مذاكرات تحريم‌هاي تسليحاتي به هيچ عنوان در ليست تحريم‌هاي لغو شده نبودند.
در چنين شرايطي مي‌توان به خوبي دريافت كه سرنوشت ساير تحريم‌ها از جمله تحريم‌هاي اقتصادي به كجا خواهد انجاميد. آنچه مسلم به نظر مي‌رسد تنها يك نكته است و آن اينكه گزينه‌هاي امريكا براي معامله با ايران در جريان مذاكرات اتمي روزبه‌روز محدودتر مي‌شود.
