درآمد: امروزه
يكي از عوامل جولان دهي تبليغي غرب،فاصله بعيد تكنولو‍‍ژي رسانه اي كشورهاي مستقل
باآنهاست.اين امر موجب گشته كه آنان در تثبيت فكر وخواسته خويش در فضاي ذهني
جهانيان،مجال بيشتري براي جولان دهي داشته باشند.درگفت وشنود پيش روي جناب محمد
حسن زورق كارشناس امور رسانه اي علل وزمينه هاي اين پديده را به بررسي نشسته
است.اميد آنكه مقبول افتد.
امروز
ما ميان مهارت ها وكاركردهاي رسانه هاي ديني وانقلابي با رسانه هاي غربي،يك فاصله
قابل توجه وبعيد ميبينيم. از ديد گاه شما منشاء اين فاصله وتفاوت چيست؟چه عناصري
اين پديده را موجب شده اند؟
بسم اله الرحمن الرحيم.این حقیقت است که بحث ما
و غرب تصادم دو جهان‌بینی است.
پیشاپیش عرض کنم انقلاب صنعتی در غرب با همان جهان‌بینی رخ داد و انقلاب صنعتی خدمات شایان توجهی به بشریت
کرده است، ماشین برده‌داری را لغو
کرد. ماشین سبب گسترش آموزش و تعمیم سیاست و گسترش آموزش و تعمیم سیاست موجب
ارتقای نظری حقوق بشر شد. سکولاریسم سوار بر مرکب ماشین سبب تضعیف تعصبات دینی در
سراسر جهان شد. امروز می‌بینیم وقتی
تعصبات دینی از خردورزی دور شود چه فجایعی به بار می‌آورد.
گسترش
آموزش موجب شد تا همراه با گسترش ارتباطات خرد جمعی تقویت شود. اختراع ماشین و حذف
نقش نیروی بازوی مرد، موجب ارتقای پایگاه اجتماعی زنان می‌شود. ماشین سبب گسترش شهرها و رشد طبقه متوسط شده است.
ماشین نظام ارباب رعیتی را در روستاها ملغی کرده است، زیرا کاری را که رعیت می‌کرد امروز ماشین انجام می‌دهد. ماشین و سیستم ارتباط بین‌المللی سبب ایجاد فرهنگ جهانی ایجاد شهر و وجدان جهانی شده
است. امروز چرخه‌های تولید بین‌المللی به وجود آمده، نقش جغرافیا در بوروکراسی حذف شده و
پدیده‌ای به نام مسئولیت جهانی در حال پیدایش است.
اين
پديده اي كه جنابعالي تحت عنوان« مسئولیت جهانی»از آن ياد ميكنيد،معلول چيست؟
در حقیقت ماشین ساز و کار دولت جهانی را به وجود
آورده است. انسان سکولار غربی می‌داند
راز تسلط او بر جهان تسلط بر ماشین است و می‌داند اگر ماشین مرکب او نبود، نمی‌توانست بر جهان چیره شود و نگرانی بزرگ او این است که این
مرکب در اختیار اسلام ناب محمدی قرار گیرد و این به معنی آغاز خواهد بود.
نکته
دوم این که همان قدر که انسان یک چشم مادی غربی می‌داند راز برتری‌اش
چیست، ما از این راز غفلت می‌ورزیم.
همین بحث‌هائی که امروز در باره ذات غریب و کفراندود و به
دور معنویت تکنولوژی می‌کنیم، به‌گونه‌ای
دیگر در اواخر دوران صفویه در ایران رواج یافته بود. گروهی با مشرب اخباری بر این
باور اصرار می‌ورزیدند که از تکنولوژی غرب باید به‌طور مطلق اجتناب کرد، فیزیک، شیمی و ریاضیات ذاتاً
بد هستند و علومی دنیوی هستند و نمی‌توانند
محفل معنویت باشند. حتی می‌گفتند
چرا باید عمر خود را صرف ساختن دورانداز (توپ جنگی) کنیم؟ چرا باید ریاضیات بخوانیم؟
چرا باید شیمی و فیزیک بخوانیم؟ چرا باید ذوب فلزات داشته باشیم؟ این علوم، علوم
کفار است و مجهز شدن به آنها تشبه به کفار است. استاد رسول جعفریان کتاب توراتی را
چاپ کرده‌اند که مردی به نام آنتونیو در زمان شاه سلطان
حسین آن را به فارسی ترجمه کرده است. این مرد یک اسقف اهل پرتغال است. از پرتغال
به این کشور آمده، مسلمان و شیعه شده است و وعظ و موعظه می‌کند و می‌گوید
دنبال علوم دنیوی نروید. اینها ذاتاً ـ تعبیر من است ـ مناسب نیستند. دنبال احادیث
نبوی و ائمه اطهار بروید، به فکر ساختن توپ و دورانداز جنگی نباشید. حیف است عمر
خود را وقف این مسائل کنید و می‌بینیم
به‌تدریج حوزه‌های علمیه که مرکز پرورش مردانی بود که علوم دنیوی و اخروی
ما را می‌خواندند و همه آیات الهی را مطالعه می‌کردند و مردانی همچون ابن‌سیناها، شیخ بهائی‌ها،
فارابی‌ها و خیام‌ها
را پرورش می‌دادند، به‌تدریج
از علوم طبیعی تهی می‌شود.پدر
آنتونیو که نام مستعار علی‌قلی
را بر خود گذاشته است، می‌گوید
حیف نیست آقایان علم فلسفه بخوانند؟ به جای این که احادیث اهل‌بیت را بخوانید فلسفه بخوانید؟ حیف نیست به جای
این که وقتتان را صرف احادیث نبوی کنید، بروید به فکر ساختن دورانداز باشید؟ منظور
او توپ بود. در حالی که همه می‌دانند
اگر دفاع از جان، مال و ناموس مردم مشروط بر داشتن توپ بود، ساختن توپ واجب بود.
منظور
شما اين است كه اين افكار،فاصله بعيد كنوني را رقم زده است؟
به
هرحال،این افکار سال‌های سال بر
سر ما سایه انداخت. حساب یک روز و دو روز نیست. قرن‌ها گذشت و به دلیل نداشتن توپ و سلاح جنگ سرزمین اسلام قطعه
قطعه از و از یکدیگر جدا شد و در اختیار دشمنان اسلام و جان، مال و ناموس مسلمانان
زیر دست بیگانگان قرار گرفت. حتی بعضی از سر حسن نیت به حرمت بلندگو فتوا دادند و
استفاده از تکنولوژی جدید را حرام دانستند و نتیجه آن چیزی جز اسارت مسلمانان در
چنگ صاحبان تکنولوژی و سواران بر مرکب ماشین و نابودی دین و دنیای مسلمانان نبود.
یکی
از کارها و هنرهای انسان غربی این است که می‌تواند در افکار ما دستکاری کند. در عصر صفویه اگر پدر آنتونیو
برای دستکاری در افکار ما ناگزیر بود مسلمان شود، ریش بگذارد، شیعه و ختنه شود تا
بتواند حرفش را به ما بزند و ما را تحمیق کند، امروز متفکران غربی با ریش تراشیده،
کراوات بسته در اتاق‌های درس خود
نشسته‌اند و ما به خدمت آنها شرف حضور پیدا می‌کنیم و آثار آنها را می‌خوانیم ـ که باید بخوانیم ـ و ترجمه می‌کنیم ـ که باید ترجمه کنیم ـ و چشم‌بسته می‌پذیریم
که نباید چشم‌بسته بپذیریم.
اما
به نظر ميرسد تنها اين افكار،موجب اين وضعيت نشده،برنامه ها وطرح هاي طرف مقابل هم
به اندازه خود موثر بوده است؟
بله،انسان
غربی برای این که استعمار نو را جانشین استعمار کهن کند و زنجیر را از دست و پای
بردگان قدیم بردارد و به فکر و اندیشه آنان به عنوان بردگان جدید مهار بزند، یک
چهارچوب ذهنی اختراع می‌کند، آن را
با مجموعه دلایلی به ما ارائه می‌کند
و در سوژه‌های متعددی تکرار می‌کند و وقتی در آن چهارچوب ذهنی فکر می‌کنیم، رفتاری را انجام می‌دهیم که او می‌خواهد.
مثلاً فکر می‌کنیم به جای مطالعه فیزیک و شیمی فقط ذکر بگویم.
ذکر خدا عبادت است و باید گفت، ولی از علوم دیگر هم نباید غفلت کرد و به دنبال
تجهیزات دفاعی نرفت. او می‌تواند
افغانستان، تاجیکستان، آسیای مرکزی و قفقاز را به ضرب توپ و تفنگ زیر سلطه خود در
آورد یا اگر تصور کنیم تبلیغ دین ذاتاً از تلویزیون برنمی‌آید و از اینترنت نمی‌توان برای تبلیغ اسلام استفاده کرد، بخش عظیمی از نگرانی‌هائی که انسان غربی از گسترش حقایق اسلامی دارد،
برطرف می‌شود. اگر جامعه مذهبی در عصر صفوی فریب پدر
آنتونیو را نمی‌خورد، امروز سرنوشت آسیای مرکزی و قفقاز چیز
دیگری بود. ما از توپ و تانک روس و انگلیس شکست خوردیم و آنها صدها سال بر ما چیره
شدند.
درمجموع
ودر مقام احصاء وجمع بندي عوامل ،شما علت اين فاصله تكنولو‍يك ورسانه اي ما با غرب
را درچه چيزهايي مي بينيد؟
به
نظر می‌رسد سه عامل باعث پیدایش این وضعیت شده‌اند: نخست آن که ما نفرت خود از غرب را به نفرت
از تکنولوژی غربی سرایت می‌دهیم،
در حالی که برای مقاومت در مقابل غرب باید
به تکنولوژی مجهز شد، دوم آن که غرب با نظریه‌های القائی می‌کوشد
ما را کنترل کند و به رفتار ما جهت بدهد و سوم ترس از تغییر و ایستائی است که موجب
مقاومت در مقابل تغییر می‌شود.
کار بزرگ امام و مقام معظم رهبری این است که به ما آموختند این اسلحه را از دست
غرب بگیریم و آن را در خدمت اسلام درآوریم. همیشه جزو منتقدان بعضی از برنامه‌های تلویزیونی بوده‌ام، ولی صریحاً عرض می‌کنم اگر همین رادیو و تلویزیون فعلی با همه نقایص و معایبش
نبود، نمی‌توانستیم در این 35 سال حتی در داخل مرزهای ایران
هم از انقلاب دفاع کنیم، چه رسد به خارج از مرزها.
نکته
دیگری که باید به آن توجه کنیم، آن است که باید وقتی از سنت و مدرنیته صحبت می‌کنیم، معنای سنت را مشخص کنیم. اگر سنت به معنای
جامعه‌شناختی آن است، مجموعه‌ای از عادات و روش‌های
نهادینه شده است که در فرآیند جامعه‌پذیری
از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود
و ممکن است خوب یا بد باشد.
بنابراین
حساب سنت و مدرنیته را باید از حساب مدرنیته و اسلام جدا کرد؟
ما مسلمان هستیم، ولی الزاماً سنت‌ها سنت‌های
اسلام نیستند. سنت در اسلام به معنی قوانین الهی است، ولی سنت در جامعه به معنی
مجموعه‌ای از آداب، عادات و باورهای گوناگون ماست.
اساساً یکی از دلایل پیشرفت سریع اسلام در دنیای امروز ما مسلمانان جهان هستیم که
طرز زندگیمان مطابق با اسلام نیست. وقتی بحث سنت و مدرنیته می‌شود، آن طور نیست که هر چه سنت ماست خوب است و هر
چه مربوط به مدرنیته است، بد. در مدرنیته برنامه‌ریزی، روش تحقیق علمی، ارزش کار و حرمت قانون وجود دارد و
اینها بد نیست. در سنت‌های ما
مراسم شب چهارشنبه‌سوری وجود دارد که در آن هر سال تعدادی کور و
ناقص‌العضو می‌شوند
و این بد است. بنابراین وقتی می‌گوئیم
جامعه سنتی باید سنت را تعریف کنیم. اگر منظورتان از سنت، سنتی است که در جامعه‌شناسی گفته می‌شود، نقدپذیر است. اگر منظورتان سنت رسول‌الله به عنوان قوانین الهی است، آن حساب جدائی
دارد:
آن
یکی شیر است اندر بادیه
آن
دگر شیر است اندر بادیه
آن
یکی شیر است کآدم می‌خورد
وان
دگر شیر است کآدم می‌خورد
کار
پاکان را قیاس از خود مگیر
گرچه
ماند در نوشتن شیر و شیر
یک
شیر سنت‌های ماست که نقدپذیر است و گاه اشکال و ایراد
دارد و اصلاً باید آن را اصلاح کنیم و تغییر بدهیم. دلیلی ندارد دچار جمود شویم و
بخواهیم از این سنت‌ها و جامعه
سنتی خود دفاع کنیم. گاه غیرقابل دفاع است. عرض کردم. شب چهارشنبه سوری یک سنت
ایرانی است و ربطی هم به جامعه مذهبی ندارد. هر سال تعدادی نابینا، فلج و ناقص می‌شوند، گاه بعضی از خانم‌ها سقط جنین می‌کنند.
آیا
باید بگوئیم این سنت ایرانی باید حفظ شود یا می‌بایست اصلاح و حذف شود؟ همچنین سنت‌هائی داریم که خیال می‌کنیم از مذهب است، ولی از مذهب نیست، بلکه ما آن را به مذهب
چسبانده‌ایم. بنابراین وقتی می‌گوئیم سنت و مدرنیته، این نیست که از قبل حکم صادر شده باشد
که همه سنت‌های ما حق است و همه دستاوردهای مدرنیته باطل.
البته وقتی می‌گوئیم مدرنیته و اسلام از قبل یک حکم داریم و به
عنوان مسلمان معتقدیم اسلام حق است و مدرنیته هر جا مقابل اسلام است، باطل است.
یعنی اگر بخواهیم ناگزیر شویم بین مدرنیته و اسلام یکی را انتخاب کنیم، اسلام را
انتخاب می‌کنیم.
نکته
دیگری که باید در باره آن صحبت کنیم، این است که تقسیم‌بندی رسانه‌ها
به سنتی و مدرن با این پیشداوری که رسانه‌های
سنتی اسلامی هستند و می‌توانند
معنویت اسلام را منتقل کنند و رسانه‌های
مدرن مخالف اسلام‌اند نیز محل تأمل است.
ميتوانيد
دراين باره مثالي بزنيد؟
بله،این تصور که منبر رسانه اسلامی است و
اینترنت رسانه اسلامی نیست، کاملاً باطل و غیرعلمی است. برای صدها سال از بالای
همین منابر اهل‌بیت(ع) را دشنام دادند، نفرین کردند، تهمت زدند و
متهم کردند. چه کسی گفته است منبر رسانه اسلام است و رادیو رسانه اسلام نیست؟ این
پیشداوری چیست؟ مگر بالای منابر نبود که حضرت علی(ع) را سَبّ می‌کردند؟ نماز جمعه را بدون سب حضرت علی(ع) باطل می‌دانستند. مگر در همان مسجد اموی نبود که جلوی چشم
اهل‌بیت(ع) آن ناسزاها را به علی(ع) و دودمان او
دادند که امام سجاد(ع) به آن امیر گفت اجازه می‌دهید از این چوب‌ها
بالا بروم؟ اگر از آن پیام پیامبر(ص) داده شود، منبر رسول‌الله است، ولی اگر پیام ابوسفیان داده شود، منبر سفیانی می‌شود. آن قدر که از فراز منابر به اهل‌بیت پیامبر(ص) توهین شده، تعریف نشده است. رادیو
وسیله گرفتن امواج است. اگر از آن پیام امام(ره) پخش شود، صدای جمهوری اسلامی می‌شود، ولی اگر از آن ترانه‌های دختر ـ پسری پخش شود، می‌شود آلت حرام.
يعني شما معتقد نيستسد كه اين رسانه هاي مدرن،به لحاظ
مفهومي، مبلغ معناي خاصي هستند؟
امروز اینترنت همان نقشی را بازی می‌کند که در عصر صفویه و قاجار توپ آن نقش را بازی می‌کرد. آنها می‌گفتند دنبال ساختن توپ نروید. می‌خواستند ما را ایر کنند. امروز نیز اگر بگوئیم پیام خدا را
نباید از تلویزیون و اینترنت منتشر کرد، همان کاری را کرده‌ایم که در عصر صفویه و قاجار آنها می‌کردند. اینها وسایل قدرت‌اند. آیا دوست داریم و روا می‌داریم کودکان ما 300 سال اسارت و بدبختی بکشند تا بفهمند
اگر از وسایل مدرن به نفع اسلام استفاده کرده بودند، به اینجائی که الان هستند نمی‌رسیدند. امروز 100 میلیون مسلمان در آسیای مرکزی
و قفقاز زندگی می‌کنند که قرن‌ها اسارت را به خاطر اندیشه‌های استعماری تحمل کرده‌اند. اگر مسلمانان در 300 سال اخیر به تکنولوژی جدید مجهز
بودند این اسارت‌ها اتفاق نمی‌افتاد.
به نظر شما چر اين دگر ريسي در سنت هاي مثبت ومنفي ،تا هم
اينك اتفاق نيفتاده ويا كمتر اتفاق افتاده است؟چه عامل ذهني يا عملي موجد اين
پديده شده است؟
نکته مهم این است که ما تصور می‌کنیم هرچه قدیمی‌تر است، اسلامی‌تر
است. در حالی که این تصور صحیح نیست. وقتی چاپ ماشینی اختراع شد از آن ترسیدیم.
وقتی بلندگو اختراع شد آن را تحریم کردیم و گفتیم تکنولوژی غربی با خودش فرهنگ
غربی را می‌آورد. بعد به‌تدریج با چاپ و بلندگو مأنوس شدیم، ولی از رادیو ترسیدیم و
حالا از تلویزیون و اینترنت می‌هراسیم،
در حالی که امام خمینی(ره) و امروز مقام معظم رهبری به ما آموخته‌اند این وسایل قدرت را از دست شیطان بگیریم و در
راه خدا از آنها استفاده کنیم.امروز حوزه‌های
علمیه از تجربیات گذشته درس گرفته‌اند
و تکنولوژی را چشم‌بسته رد نمی‌کنند، ولی گویا دانشگاه‌های ما هنوز به زمان احتیاج دارند تا چشم‌بسته از تئوری‌های غربی پیروی نکنند تا اسارت فکری در دانشگاه‌های ما وجود داشته باشد. اگر خدای ناکرده بدون
نقد علمی نظریات نظریه‌پردازان
غربی را بپذیریم، آنگاه چگونه می‌توانیم
از آزادی خود دفاع کنیم؟ یک ضرب‌المثل
انگلیسی می‌گوید: «نظریه چون دام است. آن که می‌گسترد، صید می‌کند».
آيا در آسيب شناسي دراين باب، متوازن عمل كرده ايم؟تمامي
دلايل را ديده ايم يا خير؟
یکی فقط پدر آنتونیو را می‌بیند و یا
مثلاً مک‌لوهان
را و یکی هم فقط نواقص و ضعف‌های داخلی خودمان را می‌بیند، نه
عامل خارجی را. باید این دو را کنار هم ببینید. وقتی مریض می‌شوید میکروب
از خارج وارد بدن شما می‌شود و از
ضعف شما استفاده می‌کند و تکثیر
می‌شود. اگر بگوئید این تقصیر میکروب نیست و می‌روم ورزش می‌کنم تا ضعفی نداشته باشم که میکروب از آن استفاده کند،
میکروب تکثیر می‌شود و شما را خواهد کشت. بنابراین باید همه عوامل
را در کنار هم دید و برای همه آنها برنامه داشت. بخش قابل توجهی از نظریات نظریه‌پردازان غربی جنبه استعماری دارد و اعتقاد پیدا
کردن به آنها موجب اسارت فکری می‌شود.
