اگر تا همين چند وقت پيش عضويت در شبكه اجتماعي فيسبوك براي برخي از افراد و گروههاي جامعه جالب بود اما در چند ماه اخير با عضويت و فعاليت وزرا و مديران ارشد دولت اعتدال در اين شبكه اجتماعي، بسياري از تودههاي مردم ناگزيرند براي اطلاع از روند تصميمسازيهاي دولت همچون دولتمردان قانون را دور بزنند و به مدد فيلترشكنها وارد فيسبوك شوند.
يك و بام و چند هوايي در سياستگذاريها به خصوص در حوزه قوانين فرهنگي- اجتماعي را ميتوان به وضوح در كابينه دولت تدبير و اميد مشاهده كرد. نمونهاش همين عضويت برخي وزرا و مردان شماره يك دولت تدبير و اميد در شبكه اجتماعي فيسبوك است تا حدي كه معاون اول رئيسجمهور هم براي بررسي نظر مردم درباره اجراي مرحله دوم هدفمندي يارانهها از تريبون فيسبوك اقدام كرده است. پيش از اسحاق جهانگيري نيز محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه و شهيندخت مولاوردي عضو اين شبكه اجتماعي بوده و از اين طريق با مخاطبان ارتباط ميگرفتند. نكته حائز اهميت اينجاست كه فيسبوك از جمله شبكههاي اجتماعي است كه در كشورمان مشمول قانون فيلترينگ است و حتي مسئولان رده بالاي مملكت نيز براي ورود به چنين شبكههايي بايد از خط قرمز قانون عبور كنند. حالا هم كه رفع فيلتر اين شبكه اجتماعي در سه استان كشور كليد خورده است، از ابهامهاي عمومي در اين باره نه فقط كاسته نشده كه اين ابهامها و سؤالات افزايش هم يافته است.
بازتاب بينالمللي بيقانوني مسئولان
رفتار متضاد با قانون مسئولان رده بالاي كشور در عضويت و فعاليت فيسبوكي بازتاب بينالمللي چندان جالبي هم ندارد تا جايي كه وزير خارجه سوئد كه اخيراً به ايران آمده بود، بعد از بازگشت نوشته است: در ايران اتفاق شگفتي افتاده است، مسئولان ارشد كشور صفحه فيسبوك را غيرقانوني اعلام و فيلتر كردهاند، اما همان مسئولان خودشان با «فيلترشكن» وارد فيسبوك شدهاند و صفحه باز كردهاند و با مردمي كه آنها هم با فيلترشكن وارد فيسبوك ميشوند، ارتباط برقرار ميكنند! جالب اينجاست كه سياستمداراني چون ميشله اوباما، همسر رئيسجمهور امريكا به دليل آسيبهاي ذاتي شبكههاي اجتماعي در مصاحبه با مجري معروف شبكه تلويزيوني ايبيسي نيوز از مخالفت خود با شبكههاي اجتماعي مانند فيسبوك خبر داد و تأكيد كرد هنوز نميخواهد دختران جوانش در شبكههاي اجتماعي صفحه شخصي داشته باشند.
مهندسي افكار جوامع از طريق شبكههاي اجتماعي
از سوي ديگر فيسبوك به عنوان يك شبكه اجتماعي بيانگر تفكرات و نگاه قشر جوان و تأثيرگذار جامعه است، بنابراين بررسي و تحليل تصاوير، عكسها و مفاهيم منتشر شده در چنين شبكهاي ميتواند تحليلي نسبي از شرايط جامعه را ارائه دهد به خصوص آنكه براي عضويت در اين شبكه، اطلاعاتي از سن، شغل، محل زندگي و كار كاربر گرفته ميشود و ميتواند يك جامعه آماري باشد كه از آن براي مهندسي افكار و برخي مقاصد سياسي ميتوان استفاده كرد. تجربه استفاده از اين فضا در مديريت تحركات سياسي هدايت شده، امري است كه در فتنه سال 88 به اثبات رسيد.
ترويج تضاد در جامعه
حضور مسئولان تراز بالاي مملكت در يك شبكه اجتماعي مشمول فيلترينگ، اذهان عمومي جامعه را با يك تضاد مواجه ميكند؛اينكه اگر چنين شبكهاي قانوني است چرا مشمول قانون فيلترينگ شده و اگر غير قانوني است چرا زنان و مردان قوه مجريه به عنوان مجريان قانون، خود قانون را دور ميزنند؟
به نظر ميرسد مسئولان و وزراي فعال در فيسبوك در تلاشند تا با حضور در شبكهاي مشمول قانون فيلترينگ در نقش اپوزيسيون ظاهر شده و افكار احزاب و طرفداران اين قشر را با خود همراه سازند. همين افراد اما در دنياي حقيقي دوباره با پوشش پوزيسيون پشت تريبون قرار ميگيرند و سخن ميگويند.
اين تناقض رفتاري و پيگيري اين سياست يك بوم و چند هوايي، آسيبهاي متعددي را در پي دارد كه شايد نخستين مورد آن ترويج بياعتمادي به قوانين كشورمان باشد. بيحرمتي مجريان قانون به قوانين مصوبي كه احياناً مطابق ميل و رويكرد فعليشان نيست ميتواند قوانيني را كه بعدها در قالب لوايح دولتي تصويب ميشود نيز در نزد عموم جامعه بياعتبار كند و معيار پذيرش قانون به سمت و سوي ميل و منافع تغيير جهت دهد.
فيسبوك رسانه عموم جامعه نيست
مطابق آمار اعلام شده از سوي وزير ارشاد 700ميليون نفر در دنيا عضو فيسبوك هستند كه چهار ميليون نفر از اين تعداد را ايرانيها تشكيل ميدهند. آمار غير رسمي اما عضويت تعداد بيشتري از مردم كشورمان را در اين شبكه اجتماعي تأييد ميكند.
هر چند با توجه به اينكه بازديدكنندگان ايراني سايت فيسبوك از فيلترشكن استفاده ميكنند و IPهاي آنها مشخص نميشود، نميتوان آمار دقيقي از بازديدكنندگان روزانه ايراني آن به دست آورد اما بر اساس آماري كه پايگاه World Internet Stats منتشر كرده، جمعيت كاربران فيسبوك در خاورميانه حدود 23 ميليون نفر اعلام شده است كه كاربران ايراني 46 درصد آن را تشكيل ميدهند. بنابراين طبق آمار اين سايت، كاربران ايراني رقمي در حدود 11 ميليون نفر ميشود. صرفنظر از اينكه آمار كاربران فيسبوك چهار ميليون است يا 11 ميليون يا حتي بيشتر، نكته مهم اينجاست كه كاربران اين شبكه اجتماعي تنها درصدي از جامعه 76 ميليوني ايران را تشكيل ميدهد و اين فضاي مجازي غير ايراني چندان محيط مناسبي براي ارتباط برقرار كردن مسئولان كشور با مردم ايران نيست و انگار اساساً جامعه هدف اين ارتباط عامه مردم ايران نيستند.
شكستن قانون براي عضويت در فيسبوك
اينكه سرنوشت فيلتر ماندن يا رفع فيلتر فيسبوك چه ميشود، هنوز در هالهاي از ابهام است. زمزمههاي وزير ارشاد حكايت از رفع فيلتر فيسبوك دارد اما در حال حاضر مطابق ماده ۱قانون جرائم رايانهاي هركس به طور غيرمجاز به دادهها يا سيستمهاي رايانهاي يا مخابراتي كه به وسيله تدابير امنيتي حفاظت شده است، دسترسي يابد به حبس از ۹۱ روز تا يك سال يا جزاي نقدي از ۵ تا ۲۰ ميليون ريال يا هر دو مجازات محكوم خواهد شد. به باور مهدي اخوان بهابادي، دبيرشورايعالي فضاي مجازي، عضويت در اين شبكهها بهطور طبيعي جرم نيست اما دورزدن سامانه فيلترينگ كشور طبق قانون جرم محسوب ميشود.