امروزه پرورش دام در جهان و تامين گوشت مورد نياز چه در داخل كشورها و چه براي صادرات از اهميت خاصي برخوردار است، به طوري كه از مدتها قبل دامداري سنتي جاي خود را به دامپروري صنعتي داده است. با رشد جمعيت ديگر روشهاي سنتي پاسخگوي نيازها نيست و از آنجايي كه در كشورما هنوز دامپروري صنعتي جايگاه خودش را باز نكرده است از این رو در تامين گوشت مورد نياز با مشكل مواجهيم و سالانه مبلغ قابل توجهي از ارز حاصل از فروش نفت را به اين امر اختصاص می دهيم. همچنين وابستگي به واردات غذاي دام وازبين رفتن تدريجي مراتع باعث شده كه روز به روز اين صنعت به واردات بيشترتكيه بزند این در حالی است که با الگوگرفتن از كشورهاي صاحب نام همچون نيوزلند،برزيل،امريكا، مي توان كشور را از واردات بي نياز كرد.
***
فارس قطب اول توليد گوشت
در حال حاضر در بسیاری از استانهای کشور دامپروری یکی از مشاغل اصلی روستاییان محسوب می شود ودر این میان برخی استانها در تولید گوشت مورد نیازمصرف کنندگان داخلی گوی سبقت را از بقیه ربوده اند. وجود مراتع طبيعي وآب و هواي مناسب در استان فارس باعث شده تا اين استان به يكي از قطب هاي دامپروري کشور تبديل شود. سال گذشته استان فارس با توليد80 هزارتن گوشت قرمز براي دومين سال پياپي مقام اول توليد گوشت در كشور رابه دست اورد. اين استان يكي از استانهاي عشايرنشين كشور است واين موضوع تاثير زيادي در پرورش دام وتوليد گوشت قرمز در كشوررادارد.
بنا به گفته محمدجعفر صادقی، معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان فارس صنعت دامپروری در فارس با 130هزار نفر اشتغال مستقیم و 378 هزار نفر اشتغال غیرمستقیم از جمله فراگیرترین مشاغل استان است که از نظر تولید پروتئین حیوانی، اشتغالزایی و ایجاد درآمد در محیط‌های غیر شهری و همچنین ارزآوری نقش بسیار مؤثری دارد.
اما متاسفانه در سال های اخیر ، كاهش مراتع طبيعي ، بالا رفتن قيمت علوفه وخشكسالي باعث شده تا توليد گوشت دراين استان به مخاطره بيافتد و در صورت ادامه این روند کم کم نام این استان از دسته تامین کنندگان گوشت داخلی خط می خورد.
خراسان رضوي و تعدد نژاد دامها
پس از استان فارس، خراسان رضوي دومين قطب پرورش دام در كشور محسوب می شود. اين استان از لحاظ تعدد نژاد داراي سه نژاد بلوچى، كردى و قره گل است كه علاوه بر توليد گوشت و شير، از نظر توليد پشم و چرم نيز حائز اهميت است. همچنين با توجه به تنوع محيط طبيعى، تفاوتهاى اقليمى و اختلافهايى كه مناطق مختلف از نظر استعداد كشاورزى با يكديگر دارند، دامپرورى يكى از اشتغالات مهم مردم این منطقه مىباشد. پرورش دام در استان خراسان به اشكال مختلف از جمله كوچنشينى، رمهگردانى، و تلفيق زراعت و دامدارى و دامپرورى صنعتى ديده مي شود . همچنين پرورش گاو به صورت روستايى و تلفيق با زراعت، در بين كشاورزان معمول است. گاوهاى استان از نژادهاى بومى (سيستانى و سرابى)، دو رگه و اصيل است. در سالهاى اخير براى بالا بردن كيفيت نژاد بومى، فعاليتهايى از نظر تركيب نژاد اصيل با نژاد بومى انجام شده است كه حاصل آن گاوهاى دو رگه است.
استانهایی با پتانسیل بالا
آذربایجان شرقی با دارا بودن سه میلیون و 367 هزار و 610 واحد دامی گوسفند و بره ، 511 هزار و 216 واحد بز و بزغاله ، 406 هزار و 200 واحد گاو وگوساله اصیل ، دو 2میلیون و 872 هزار و 920 واحد گاو وگوساله آمیخته، 615 هزار و 51 واحد گاو وگوساله بومی ، 688 هزار و 240 واحد گاومیش ، 10 هزار و 920 واحد شتر، 733 هزار و 950 واحد تک سمیان، رتبه سوم کشور را در تولیدات دامی به خود اختصاص داده است.براساس آخرین آمارگیری ثبت شده از سطح گله های شهرستان های استان، 75 درصد این گله ها روستایی ، 25 درصد صنعتی است.
همچنین وجود كوههاي زاگرس در غرب آذربايجان غربى و رطوبت درياچه اروميه در شرق آن ، وضع طبيعى خاصى را براي رويش گياهان در اين منطقه به وجود آورده است. از اين رو آذربايجان غربى از غنىترين مناطق ايران از لحاظ مراتع طبيعى و در نتيجه مستعد براى پرورش دام است.
دامپرورى در آذربايجان غربى دامداران در بهار و تابستان هنگام چراندن دامهاى خود، در مراتع مبادرت به دروى علوفه و ذخيره آن در روى بامهاىخانه ها، براى زمستان احشام مىكنند. به همين علت هنگام بروز سرما و باريدن برف زياد، دامداران متحمل خسارات زيادى نمىشوند.
استان كرمانشاه نیزبه دليل شرايط اقليمى و برخوردارى از بارندگى، چشمهسارها، مراتع طبيعى و پوشش گياهى، يكي از مراكز مهم دامدارى كشور به شمار مىرود. نگاهدارى و پرورش دام در سطح استان به طريق سنتى و به علت دو ناحيه سردسير و گرمسير به صورت ييلاق و قشلاق انجام مىگيرد و از ديرباز دامدارى در اين منطقه بر كشاورزى غلبه داشته است. مدت اقامت عشاير دامدار در نقاط گرمسيرى بر حسب عوامل جوّى و ميزان بارش و مقدار علوفه مراتع بستگى دارد، ولى بطور متوسط طول مدت اقامت در گرمسير حدود پنج ماه است
وضعيت دامپروري در استان تهران
به دلیل وجود مراتع در درهها و دامنه كوههاى استان تهران، دامدارى سنتى رواج زيادي در اين منطقه دارد.
بز، گوسفند و گاو در روستاهايى كه قدرت ذخيره علوفه زمستانى را دارند، مهمترين دامهاى نواحى كوهستانى استان به شمار مىرود. در ناحيه دشتهاى استان تهران، نگاهدارى گاو و تهيه علوفه در مزارع به صورت سنتى است .
جمعيت روزافزون استان تهران و نياز به فرآوردههاى دامى در سالهاى اخير، سبب احداث مجتمعهاى دامپروى شامل گاودارى شده است اما می توان گفت دامهاى موجود ، نقشى در تهيه و تأمينى مصارف تهران و ساير شهرها ندارند و استان تهران به وارد كردن دامهاى زنده از ديگر استانها و گوشت منجمد از خارج از كشور متكى است.
پرورش دام در استان تهران به دو صورت سنتى و صنعتى است. تعداد زيادى دامدارى صنعتى استان به منظور توليد شير در اطراف شهر تهران، ورامين و كرج استقرار يافتهاند. از شير اين دامها در كارخانههاى توليد لبنيات استفاده مىشود كه مصرف زيادى براى جمعيت انبوه شهرنشين اين استان دارد.
طبق آمار فائو کل مصرف گوشت در ایران در سال گذشته 2.375 میلیون تن و این رقم برای سال جاری 2.462 میلیون تن اعلام شده است. واردات این محصول در سال 2013 نسبت به سال گذشته افزایش یافته و 228 هزار تن عنوان شده ومیزان گوشت وارداتی ایران در سال 2012 نیز حدود 167 هزار تن برآورد شده است.
مشكلات دامپروران
با وجود اینکه بسیاری ازاستانهای کشور پتانسیل بالایی برای پرورش دام و تولید گوشت دارند اما خشكسالي هاي اخير، ازبين رفتن مراتع به خاطر چرای بي رويه ،گراني خوراك دامها،قاچاق دام زنده،واردات بي رويه وعدم حمايت از اين قشر از توليد كنندگان سبب شده تا كشور به يكي از وارد كنندگان گوشت تبديل شود واگر اين روند ادامه يابد دامداران ديگر رقبتي به پرورش دام نخواهند داشت واين موضوع مي طلبد با در اختيار قراردادن خوراك ارزان ، دادن وامهاي كم بهره وبكارگيري روش هاي نوين كشوررا درعرصه توليد دام به خودكفايي برسانيم.مهمترين نكته اي كه اكثر كارشناسان به آن اعتقاد دارند اين است كه ايران كشوري است كه دران كشاورزي ودامپروري مي تواند حرف اول را در جهان بزند به شرطي كه روشهاي نوين در ان اجرا شود چرا كه امروز بارشد جمعيت در جهان غذا پس از اب دغدغه همه است.
