جشنواره فيلم كودك تقريباً هرساله مهرماه در كشور برگزار مي‌شود. اكثريت قريب به اتفاق فيلم‌هاي شركت‌كننده در جشنواره عموماً فيلم‌هاي رئال هستند و چيزي به نام انيميشن در اين گستره خيلي محلي از اعراب ندارد. برخلاف اينكه در سينماي امروز جهان انيميشن و فضاي آن بيشترين جذابيت و طرفدار را در بين كودكان و حتي بزرگسالان پيدا كرده است، متأسفانه در بخش‌هاي متولي و مسئول توجه به توليد انيميشن و كاناليزه كردن بخشي از بودجه و سرمايه به منظور تقويت اين حوزه با ترديد و محافظه‌كاري بيش از اندازه همراه است. هر چند بررسي علل و عوامل چنين ملاحظات و اقداماتي نياز به پژوهش مفصلي دارد اما به نظر مي‌رسد با توجه به سرعت بالاي تسخير بازارهاي جهاني و سلايق مخاطبان توسط انيميشن، لازم است كه مديران با ريسك‌پذيري و جسارت بالاتري به اين حوزه وارد شوند. سال‌هاست كه شركت‌هاي فيلمسازي مدعي در دنيا به منظور تسخير بازارهاي دنيا و القاي مباحث مورد نظرشان اقدام به ساخت و توليد انيميشن‌هاي متنوعي مي‌كنند. در ادامه اين گزارش دلايل دخيل در كمبود توليد انيميشن و راهكارهاي گذار از اين گردنه با كارشناسان و توليدكنندگان حوزه انيميشن، موانع، مشكلات و بايسته‌هاي اين حوزه را بررسي مي‌كنيم.
اينها فيلم كودك نيستند
مهمترين و بزرگ‌ترين شركت‌هاي فيلمسازي دنيا اقدام به ساخت انيميشن‌هاي زيادي مي‌كنند اما در اين بين كشور ما به نظر مي‌رسد كه يك استراتژي و راهبرد مدون را در اين زمينه طراحي و پيش‌بيني نكرده است. بهرام عظيمي كارگردان انيميشن «تهران1500» در پاسخ به اين سؤال كه مسئولان، بخش خصوصي و توليدكنندگان چه وظايفي براي توليدات انيميشن بر عهده دارند و چه كسي در اين عدم تحرك سهم بيشتري دارد، مي‌گويد: غلبه اصلي در سينماي كودك كشور ما به توليد فيلم‌هاي احساسي– اجتماعي تعلق دارد كه به مسائلي از جمله گرفتاري و بدبختي برخي كودكان و افراد يا خانواده‌هاي محروم جامعه مي‌پردازند. اين فيلم‌ها با درآوردن اشك مخاطبانش به دليل صحنه‌هاي تأثيرگذار و احساسي حتي مورد توجه قرار مي‌گيرد اما اين فيلم‌ها «فيلم كودك» نيستند! اين دسته از فيلم‌ها براي كودك نيست بلكه براي بزرگسالان است اما خب موضوعش يك مسئله‌اي است كه حالا چند كاراكتر و شخصيت كودك هم دارد يا يك اتفاقي پيرامون زندگي آنها را روايت مي‌كند. حالا اين اتفاقات باعث مي‌شود كه مخاطبانش قدر زندگي، بچه و خودشان را بهتر بفهمند! اين فيلم‌ها به هيچ عنوان براي سرگرمي كودكان يا همان «فيلم كودك» نيستند بلكه فقط ساختاري آموزنده براي خانواده‌ها دارند. در كشور ما و يكسري كشورهاي جهان سوم هميشه اين‌گونه بوده كه تلقي و ذهنيت فيلمساز اين است كه تلاش بكند يك حرفي را بزند و اين حرف يا بحث تأثيري اخلاقي يا آموزنده داشته باشد و در كشور ما اين مسئله گسترش بيشتري دارد. يكي از دلايلش اين است كه ما گمان مي‌كنيم اگر كودكمان را از ديدن فيلم‌هاي انيميشن يا تلفيقي از سينمايي– انيميشني(مثل هري پاترو...) خارجي محروم كنيم و او را به ديدن توليدات سينمايي داخلي(آثاري كه به اسم كودك توليد مي‌شوند) ترغيب يا مجبور كنيم، پس با تهاجم فرهنگي غرب مقابله كرده‌ايم!
عظيمي در ادامه مي‌گويد: فيلم‌هاي كودكي كه در كشور توليد شده يا مي‌شوند (منظور تحليل كيفيت يا خوب و بد دانستن اين فيلم‌ها نيست) تناسبي با دنياي كودكان و تخيلاتشان ندارند، چراكه كودكان به آثاري علاقه‌مندند كه آميخته‌اي از نگاه، رؤيا و تخيلات كودكانه به همراه جذابيت‌هاي خاص اين دوره است؛ حال مي‌خواهد اين اثر انيميشن باشد يا تلفيقي از سينمايي- انيميشني مانند هري‌پاتر و. . . .
عظيمي در ادامه اظهار مي‌دارد: شركت‌هاي مطرح دنيا از جمله شركت ديزني در حدود 80 سال پيش اقدام به ساخت و توليد انيميشن‌‌هايي كرده است كه هنوز هم داراي جذابيت هستند. ما در سينماي بين‌المللي كودك (سينمايي كه تمام كودكان دنيا از تماشاي آن لذت مي‌برند) در حدود 70، 80 سال عقب هستيم. جذاب‌ترين و نهايت كار ما اين است كه يك بازيگر را با گريم به شكل يك خرگوش، آهو، موش و... دربياوريم يا اينكه يك عروسك كاموايي يا اسفنجي كه تا حدودي مورد اقبال مخاطبان كودك قرار مي‌گيرد و عروسك گردانش زير ميز دراز كشيده يا در صندوق عقب يك ماشين پنهان شده است، براي ما آخر تكنولوژي محسوب مي‌گردد. خب مگر مي‌شود با چنين كارهايي(ضمن احترام و توجه به موفقيت‌هاي فعالان و سازندگان آثار موفق اين عرصه) انتظار داشته باشيم كه كودك و مخاطب درباره تكنيك و تكنولوژي چنين كاري دچار حيرت بشود؟! قطعاً چنين موضوعي اتفاق نمي‌افتد چه اينكه كودكان امروز مشغول تماشاي بهترين آثار انيميشني هستند!
كارگردان «تهران1500» در ادامه با تأكيد بر اينكه ما در مسير انيميشن‌سازي موانع و مشكلاتي از كمبود متخصصين اين علم، كمبود بودجه، انگيزه و... را داريم، مي‌افزايد: ضمن اينكه بخشي از فيلمسازان ما ترجيح مي‌دهند كه مخاطب بزرگسال داشته باشند چراكه اين مخاطب بزرگسال است كه در جشنواره حضور پيدا مي‌كند و فيلمساز را مورد تشويق قرار مي‌دهد. مشكل ديگر اين است كه در كشور ما اگر كسي با بهره‌گيري از بازيگران مطرح، فيلم روشنفكرانه بسازد، آن وقت او را يك فيلمساز يا كارگردان تلقي مي‌كنند! خود بنده بعد از 20 سال فعاليت در حوزه كاريكاتور و انيميشن تازه پس از ساخت انيميشن «تهران 1500» به عنوان كارگردان و فيلمساز شناخته شدم! از طرفي هم واقعيت اين است كه توليد فيلم براي كودكان كار بسيار مشكلي است و ما نه پول ساخت انيميشن و نه انگيزه‌اش را داريم.
عظيمي در پايان مي‌گويد: متأسفانه به دليل نداشتن يك استراتژي و راهبرد برنامه‌ريزي شده در زمينه ارتقاي توانايي و كيفيت ساخت انيميشن، با تغيير مسئولان و مطابق با دغدغه، سليقه و نوع نگاه آنها عرصه و محتواي آثار هم تغيير مي‌كند. البته اين را هم بگويم كه در سال‌هاي گذشته برخي مديران بودند كه با اعتماد به توليد كننده سرمايه‌اي را در اختيارش قرار داده اما متأسفانه توليدكننده بودجه را در كارهاي ديگري مثل خريد زمين، ماشين و. . . صرف كرده است!
در بحث ساخت انيميشن بي‌حوصله‌ايم
سيد مسعود صفوي، مدير مركز توليد انيميشن حوزه هنري و تهيه كننده مجموعه شكرستان نيز در گفت و گو با «جوان» در پاسخ به اين سؤال كه علت عدم توجه به توليد انيميشن براي كودكان چيست، مي‌گويد: تمام عوامل دخيل در اين مسئله را نمي‌توان به راحتي احصا كرد. اما يكي از دلايل مهم چنين كمبودي «كم حوصلگي» ما در زمينه توليد انيميشن است چراكه توليد يك انيميشن بلند سينمايي مستلزم صرف هزينه و زمان زيادي مي‌باشد. مثلاً توليد يك فيلم سينمايي در حدود هفت يا هشت ماه طول مي‌كشد اما ساخت يك انيميشن بلند با حضور ده‌ها نفر متخصص (انيماتور، طراح، قصه‌نويس، بك گرانديست و...) در يك بازه زماني تقريباً دو يا سه ساله توليد مي‌شود. مسئله انيميشن كشور ما به غير از مباحثي مثل دانش، تكنيك، تكنولوژي، هزينه و. . . اين است كه بايد قدري حوصله‌‌دارتر باشيم و اينكه بدنه سنتي توليدكنندگان سينما جايگاه انيميشن را هنوز به خوبي درنيافته‌اند. اين در حالي است كه امروزه در ميان آثار پرفروش دنيا نام انيميشن‌هاي زيادي وجود دارد.
صفوي با اشاره به اينكه توليد انيميشن دانش و زيبا‌شناسي عميقي را مي‌طلبد، مي‌افزايد: به‌رغم كسب مراتبي از اين دانش توسط متخصصين كشورمان هنوز با سطح ديگر كشورهاي توليدكننده اين حوزه فاصله بسيار زيادي داريم. وقتي مي‌خواهيم يك انيميشن را روي پرده سينما نمايش بدهيم، لازم است به مسئله‌اي مثل خسته نشدن مخاطب در طول 90 دقيقه نمايش تصاوير پشت سر هم توجه شود چراكه اين موضوع پيچيده‌ترين بخش كار است.
موضوع انيميشن اولويت
«سينماي كودك» بايد باشد
داريوش دالوند، مدير عامل شركت «آريا صنعت تخيل» كه انيميشن‌هاي موفق و با كيفيت قابل توجهي مثل «رستم و سهراب»، «خاتم الرسل» و. . . را ساخته هم درباره دلايل عدم توجه به توليد انيميشن مي‌گويد: انيميشن ما در چند وقت اخير توانسته است توانايي و بلوغ تدريجي‌اش را به نمايش بگذارد و آثار قابل توجهي را توليد بكند. اين موفقيت محصول يك بازه چندين ساله نيست بلكه محصول سه چهار سال اخير بوده است. عدم توجه سرمايه‌گذاران و تهيه‌كنندگان سينما به اين حوزه كه يكي از مهمترين بخش‌هاي توليد محتوا در زمينه كودكان محسوب مي‌گردد با پيش‌زمينه ذهني عدم درآمد‌زايي و بازگشت سرمايه مواجه است. از طرفي ديگر مسئولان بايد ضمن جهت‌نمايي مسير، لازم است پيش‌بيني و برنامه‌ريزي‌هاي لازمه را تدبير كنند تا بتوان با سرعت و ضرباهنگ بهتري حركت كرد. ضمن اينكه برخي از عزيزان هنوز در پذيرفتن اين موضوع كه انيميشن اولويت اول «سينماي كودك» محسوب مي‌گردد را متوجه نشده‌اند. از طرفي هم يك مقوله خاصي وجود دارد و آن اينكه بيشتر آثار توليدي «براي كودكان» نيست بلكه «درباره كودكان» است. هر چند كسي نسبت به اين آثار و توليدات مخالفتي ندارد و نمي‌توان گفت كه نبايد توليد بشوند اما اين حجم بالا از آثار باعث مي‌شود كه چيزي به اسم «انيميشن» منزوي و مغفول شود. جمله معروفي هست كه مي‌گويد«وقتي فقط چكش ابزار شماست تمام مشكلات را به شكل ميخ مي‌بينيد.»
موضوع توليد محتوا در قالب انيميشن براي كودكان زمينه‌ساز انتقال فرهنگ و ارزش‌هاي اجتماعي، فرهنگي و ديني مي‌باشد. برنامه‌ريزي مدون و استراتژيك به همراه اقدامات اجرايي و عملياتي قطعاً نگراني‌هايي را كه درباره اوضاع سينماي كودك و توليد محتواي مطلوب و مختص كودكان است، مرتفع مي‌كند. از طرفي هم اين كار ما را در مقابله با تهاجم فرهنگي و ترويج سبك زندگي مغاير با فرهنگ اسلامي- ايراني كه در آثار انيميشن وجود دارند، قدرتمندتر و اثرگذارتر مي‌كند.
