جوان آنلاین: کانال تلگرامی موسسه مطالعاتی تحریریه مطلبی با عنوان آغاز دوران اشاعه هسته‌ای که برگرفته از تحلیلی از جوزف نای اندیشمند برجسته هسته‌ای غرب، است را منتشر کرد:
«جوزف نای» در تحلیلی که چند روز قبل با عنوان آیا رویکرد اشاعه هسته‌ای بازگشته است؟ به بروز تغییرات راهبردی در جهان پرداخت و عنوان داشت: با وجود نگرانی‌های موجه در مورد قدرت‌های مشتاق هسته‌ای مانند ایران، شایان ذکر است که هنوز تنها ۹ کشور دارای سلاح هسته‌ای هستندو این رقم بسیار کمتر از پیش بینی جان اف کندی است که معتقد بود تا دهه ۱۹۷۰ دوجین کشور هسته‌ای وجود خواهد داشت. این نشان می‌دهد وقتی عدم اشاعه هسته‌ای در اولویت قرار گیرد، موثر واقع می‌شود.
مقدمات کنفرانس بازنگری ۲۰۲۶ معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) که در ابتدا در سال ۱۹۶۸ امضا شد، در حال حاضر در سازمان ملل در حال انجام است. بسیاری انتظار دارند در خلال آن کنفرانس یک رویداد بحث برانگیز رخ دهد. برخی از کشور‌ها در مورد اصل منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا اگر اوکراین روسیه سلاح‌های هسته‌ای را که از اتحاد جماهیر شوروی به ارث برده بود حفظ می‌کرد، ممکن بود که روسیه در سال ۲۰۲۲ به آن کشور حمله کند؟ چنین بحث‌های نادرستی، ترس از گسترش سلاح‌های هسته‌ای را تشدید کرده است.
این نگرانی‌ها البته تازگی ندارند. در کتاب خاطراتم، «زندگی در قرن آمریکایی»، دوره‌ای دهه ۱۹۷۰ را که به همان اندازه بحث برانگیز بود، مرور می‌کنم. من در آن زمان مسئول سیاست عدم اشاعه «جیمی کارتر» رئیس جمهور ایالات متحده بودم. پس از بحران نفت در سال ۱۹۷۳، منطق متعارف این بود که نفت جهان رو به اتمام است و باید به انرژی هسته‌ای روی آورد. با این حال، به طور گسترده و به اشتباه، این باور وجود داشت که جهان در حال اتمام اورانیوم است و بنابراین باید به جای آن به پلوتونیوم بازفرآوری شده (محصول جانبی اورانیوم مورد استفاده در راکتور‌های هسته ای) تکیه کند.
بر اساس برخی پیش‌بینی‌ها در آن زمان، تا سال ۱۹۹۰ حدود ۴۶ کشور به فرآوری پلوتونیوم روی خواهند آورد. البته مشکل این بود ازآنجاکه پلوتونیوم یک ماده قابل استفاده برای سلاح است، جهان غرق شده در تجارت پلوتونیوم در معرض خطر بسیار بیشتری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای و تروریسم هسته‌ای قرار خواهد گرفت.
در سال ۱۹۷۴، هند اولین کشوری بود که فراتر از پنج کشور فهرست شده در NPT (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده) اقدامی را آغاز کرد که آن را «انفجار صلح‌آمیز هسته‌ای» نامید. هند از پلوتونیوم بازفرآوری شده اورانیوم آمریکایی و کانادایی که به شرط بهره گیری از آن فقط برای مقاصد صلح آمیز استفاده می‌کرد. فرانسه سپس با فروش یک کارخانه بازفرآوری پلوتونیوم به پاکستان موافقت کرد برای «ذوالفقار علی بوتو» نخست وزیر پاکستان خیلی اهمیت داشت که این کشور قبل از هند در جنوب آسیا به انحصار هسته‌ای دست یابد. در همین حال، در آمریکای لاتین که آلمان غربی قصد داشت یک کارخانه غنی‌سازی اورانیوم را به برزیل بفروشد، آرژانتین در حال بررسی گزینه‌های خود برای استفاده از پلوتونیوم بود. این در حالی بود که سایر کشور‌ها بی سر و صدا همین کار را انجام می‌دادند و یک مسابقه تسلیحات هسته‌ای در مراحل اولیه آن درحال شکل گیری بود.
یک دهه قبل، «جان اف کندی» رئیس جمهور ایالات متحده هشدار داده بود که جهان تا دهه ۱۹۷۰ دارای ۲۵ قدرت هسته‌ای خواهد بود. اگرچه NPT قرار بود از این سناریو جلوگیری کند، اما به نظر می‌رسید که پیش بینی او امکان تحقق را داشت. اما کارتر (که تجربه مهندسی هسته‌ای در نیروی دریایی را داشت) با ورود به کاخ سفید مصمم بود از این امر جلوگیری کند.
من هم در کمیسیون بنیاد فورد و شرکت میتر در مورد انرژی هسته‌ای و عدم اشاعه - که شامل چندین نفر از اعضای نهایی دولت کارتر بود، خدمت کرده بودم. در حالی که بسیاری نگران بودند جهان به سمت اقتصاد پلوتونیوم و گسترش سلاح‌های هسته‌ای پیش می‌رود، گزارش فورد-میتر این منطق متعارف را زیر سوال برد و استدلال کرد که ایمن‌ترین راه برای استفاده از انرژی هسته‌ای، استفاده از سوخت بین‌المللی حفاظت‌شده است. چرخه‌ای که باعث می‌شود پلوتونیوم در سوخت مصرف شده ذخیره شده محبوس شود.
وقتی با کارتر در کاخ سفید ملاقات کردیم، گزارش ما را پذیرفت. اما توصیه ما برای صنعت هسته‌ای آمریکا و سناتور‌های ایالت‌های غربی و جنوبی که تأسیساتشان بسته می‌شد، مورد پسند قرار نگرفت. این موضوع همچنین مورد دلخواه متحدانی مانند فرانسه، آلمان غربی و ژاپن قرار نگرفت که استراتژی‌های انرژی (و صادرات) آن‌ها تضعیف می‌شد.
وظیفه من زمانی که وارد دولت شدم، اجرای سیاست کارتر بود که منجر به انتقاد شدید از سوی همه گروه‌های فوق شد. به عنوان یک دانشگاهی، دیدن نام من در سرمقاله‌ها و سرفصل‌های انتقادی، یا در مقابل کمیته سنا تجربه جدیدی بود. وقتی مدام به شما می‌گویند که اشتباه می‌کنید، گاهی اوقات به سختی می‌توان قبول کرد که ممکن است حق با شما باشد!
سوال این بود که چگونه می‌توان از منطق حرکت به سمت اقتصاد پلوتونیوم را قطع کرد. ما از کشور‌های دیگر دعوت کردیم تا چرخه سوخت هسته‌ای بین المللی را بررسی کنند تا بتوانیم موضوعاتی مانند در دسترس بودن ذخایر اورانیوم و توانایی حفاظت از پلوتونیوم را بررسی کنیم. INFCE در یک کنفرانس بزرگ در واشنگتن دی سی در سال ۱۹۷۷ راه اندازی شد و کمیته‌ها و گروه‌های کاری آن برای دو سال آینده تشکیل جلسه دادند؛ لذا این نهاد، نقش اصلی را در استراتژی کارتر برای خرید زمان، کاهش سرعت کارها، و توسعه شبکه‌های دانش فراملی در مورد هزینه‌های واقعی و جایگزین‌هایی برای آنچه صنعت هسته‌ای به عنوان ماهیت تغییرناپذیر چرخه سوخت هسته‌ای می‌دانست، ایفا کرد.
در طول دو سال، INFCE کار‌های زیادی برای پیشبرد اهداف انجام داد. کشور‌های عمده تامین کننده هسته‌ای در سال ۱۹۷۷ در لندن گرد هم آمدند و در مورد دستورالعمل‌هایی برای اقدامات خویشتن دارانه در صادرات تاسیسات هسته‌ای حساس به توافق رسیدند. بلافاصله پس از آن، فرانسه و آلمان غربی صادرات تأسیسات بحث برانگیز خود را به حالت تعلیق درآوردند.
منع اشاعه هسته‌ای امروز کجاست؟ خبر خوب این است که تنها ۹ کشور دارای سلاح هسته‌ای هستندحال آنکه کندی در دهه ۱۹۷۰ این رقم را ده‌ها مورد پیش بینی کرده بود. علاوه بر این، NPT دارای ۱۸۹ طرف است و یکی از معدود توافقنامه‌های کنترل تسلیحاتی است که قدرت‌های بزرگ هنوز آن را رعایت می‌کنند. دستورالعمل‌های مربوط به گروه تامین‌کنندگان هسته‌ای همچنان پابرجاست، و در حالی که چند کشور درگیر بازفرآوری هستند، جهان به سمت اقتصاد شکننده پلوتونیوم نمی‌رود.
خبر بد این است که کره شمالی تعهدات خود در چارچوب NPT را کنار گذاشته است. این کشور از سال ۲۰۰۶ تاکنون به شش انفجار اتمی دست یافته است و کیم جونگ اون اغلب شمشیر اتمی خود را به شکلی بی ثبات کننده به صدا در می‌آورد. در خاورمیانه، ایران امکاناتی برای غنی‌سازی اورانیوم با درجه تسلیحاتی ایجاد کرده است و به سرعت به آستانه تبدیل شدن به دهمین کشور دارای سلاح هسته‌ای نزدیک می‌شود. بسیاری از ناظران بیم دارند که اگر این کشور چنین کاری را انجام دهد، ممکن است یک آبشار گسترش تسلیحات در سراسر منطقه ایجاد شود و عربستان سعودی به سرعت از آن پیروی کند.
این‌ها تحولات نگران کننده‌ای است. همانطور که تجربه من در دهه ۱۹۷۰ نشان می‌دهد، در زمانی که شرایط به خصوص وخیم به نظر می‌رسد، باید تلاش‌ها برای کاهش سرعت گسترش سلاح‌های هسته‌ای ادامه یابد. در غیر این صورت، جهان به مکان بسیار خطرناک تری تبدیل خواهد شد.
