جوان آنلاین: ناترازی بنزین از ابتدای دولت سیزدهم موضوعی قابل پیش‌بینی بود و طرح‌های مختلفی برای حل آن مطرح شد. یکی از این طرح‌ها، طرح «بنزین برای همه» بود که با ایده تخصیص بنزین به هر کارت ملی به جای هر خودرو در دستور کار قرار گرفت. جزیره کیش برای اجرای این طرح به صورت آزمایشی در اسفند سال ۱۴۰۰ انتخاب شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد چگونگی اجرای این طرح موفقیت‌آمیز نبوده و میزان مصرف سوخت در چهار ماه آزمایشی روند صعودی داشته است. جمع‌بندی این طرح حاکی است میزان قابل توجهی سهمیه بنزین در اختیار «کیشوندان» قرار داده شده که مورد استفاده قرار نگرفته است و این سهمیه قابل رد‌گیری نیست. به گفته کارشناسان، دولت باید به منظور گرفتن نتیجه بهتر یکی از شهر‌های غیرتوریستی را که خانواده‌های دو تا چهار نفره در آن سکونت دارند، برای اجرای آزمایشی طرح جایگزین کیش کند، ضمن اینکه موضوع کاهش مصرف خودرو‌های داخلی به جد پیگیری شود.
دولت سیزدهم از آغاز شروع به کارش موضوع توزیع عادلانه یارانه بنزین را در دستور کار خود قرار داد. طرح‌های مختلفی برای رسیدن به این امر پیشنهاد و در نهایت عرضه فردی بنزین قطعی شد.
دولت جزیره کیش را به عنوان اجرای آزمایشی این طرح برگزید و از اسفند ۱۴۰۰ به مدت چهار ماه، رسماً اجرای آن را کلید زد.
قرار بود موضوع کاهش مصرف سوخت در خودرو‌ها نیز طی مدت یک تا دو سال پیگیری شود تا همزمان با توزیع عادلانه یارانه سوخت، مصرف نیز کاهش یابد، اما نتیجه بررسی‌ها نشان می‌دهد چگونگی اجرای این طرح در جزیره کیش موفقیت‌آمیز نبوده و به دلایل مختلف این طرح به هدف اصلی دولت اصابت نکرده و مصرف سوخت به جای کاهش، روند صعودی داشته است.
از دیگر اهدافی که برای این طرح پیش‌بینی شد، این بود که با ایجاد بازار انرژی، قیمت بنزین در یک سازوکار تعاملی بین خود مردم تعیین شود و دولت از این موضوع کنار برود. ایده کلی طرح «بنزین برای همه» بر این منطق استوار است که اگر ناترازی بنزین به دلیل مصرف غیربهینه سه دهک بالای جامعه رخ داده، دلیلی بر واردات بنزین از سوی دولت و اعطای یارانه به این دهک‌های ثروتمند نیست و در بازار انرژی، دهک‌های بالا می‌توانند بنزین مازاد بر تولید داخل را از طریق بخش خصوصی واردکننده بنزین یا مردم عادی و به قیمت واقعی خود خریداری کنند.
ایده درست، اما نحوه اجرا غلط
مهدی هاشم‌زاده، مدیر گروه انرژی اندیشکده «ماهد» در گفتگو با «جوان» در خصوص دلایل عدم‌موفقیت دولت در اجرای این طرح آزمایشی می‌گوید: ایده اصلی مبتنی بر اعطای سهمیه بنزین به نفر به میزان ۳۰ لیتر در ماه و حذف قیمت واسطه‌ای بنزین نباید با اجرای غلط برخی به این نتیجه ختم شود که این ایده غلط است و اجرای طرح بنزین کیش با ایرادات فراوان نباید به کنار گذاشتن ایده کلیدی اعطای سهمیه بنزین به نفر و اثرات مهمی که دارد، منجر شود؛ اثراتی که به کاهش مصرف بنزین، افزایش صرفه بهینه‌سازی مصرف و جلوگیری از قاچاق سوخت منجر خواهد شد.
وی می‌افزاید: مسئله اصلاح یارانه انرژی به صورت اعطای سهمیه انرژی به همه، یکی از موضوعات مهم و کلیدی در زمینه اصلاح یارانه‌های انرژی است که پشتوانه علمی و اقتصادی بسیار مهمی دارد. در این طرح همه حامل‌های انرژی به صورتی که مصرف افراد درون الگوی بهینه مصرف باشد، باید به افراد به صورت سهمیه مشخص هر فرد اعطا شود و هیچ نوع سهمیه دیگری نیز وجود نداشته باشد، به این ترتیب طرح مذکور موجب اعطای سهمیه انرژی به همه خواهد شد.
این کارشناس انرژی تصریح می‌کند: در شرایطی که کشور از نعمت منابع خدادادی نظیر نفت و گاز بهره برده است، اعطای قیمت یارانه‌ای و غیرواقعی این حامل‌های انرژی نه تنها به هدررفت و اسراف بسیار بالای این نعمت خدادادی منجر شده است بلکه مردم نیز از مزیت اقتصادی بسیار بالایی که به پشتوانه استفاده بهینه از مصرف این حامل‌های انرژی بهره‌مند می‌شدند، محروم خواهند شد. با این اوصاف اهمیت اجرای طرح انرژی برای همه یعنی اعطای انرژی به همه به میزان مصرف درون الگوی بهینه، بسیار مهم جلوه خواهد کرد.
هاشم‌زاده تأکید می‌کند: طرحی که به موازات این ایده عقلانی، اقتصادی و کاملاً علمی به اجرا گذاشته شد، محدود کردن ایده مربوط به اجرای طرح بنزین برای همه تنها در یک شهر به صورت آزمایشی بوده است که نه تنها پیش‌فرض اصلی طرح اعطای سهمیه انرژی به هر فرد را ندارد و علاوه بر اعطای سهمیه به نفر، سهمیه به خودرو نیز همچنان پابرجاست بلکه با این مدل از اعطای سهمیه، همه مزیت‌های طرح اعطای سهمیه انرژی به نفر نیز از بین خواهد رفت و نه تنها مصرف کمتر و حرکت به سمت مصرف بهینه هیچ صرفه اقتصادی نخواهد داشت بلکه شاهد خواهیم بود نتایج خروجی طرح نیز کاملاً شکست خورده است.
وی می‌گوید: مهم‌ترین ایراد مربوط به طرح بنزین به نفر این است که اعطای سهمیه بنزین محدود به اعطای سهمیه بنزین به هر نفر نشده و ملغمه‌ای از هر دو طرح اجرا شده که نتیجه آن جز شکست، نتایج غلط و جلوه‌دادن اینکه ایده اولیه اعطای سهمیه انرژی به هر نفر غلط است، چیز دیگری نخواهد بود.
مدیر گروه انرژی اندیشکده ماهد ادامه می‌دهد: در کنار این ایراد کلیدی و مهم، ایراد دیگری که در طرح بنزین کیش مشاهده کردیم، این بود که قیمت ثانویه مصرف، یعنی مصارف خارج از الگوی بهینه مصرف، به جای آزادشدن قیمت بنزین و رقابت قیمتی برای خرید بنزین در قیمت تعادلی نزدیک به قیمت واقعی بنزین، دوباره با قیمت سرکوب شده و یارانه‌ای هر لیتر ۳ هزار تومان تعیین قیمت شده است، این در حالی است که صاحبان خودرو‌های پرمصرف برای مصارف مازاد خود، باید بنزین را از بازاری خریداری کنند که قیمت آن تحت تأثیر عرضه و تقاضا کشف شده و نزدیک به قیمت واقعی مصرف باشد و مستقیماً از کسانی که مصرف شخصی بنزین ندارند یا مصرف خود را کاهش داده‌اند، این میزان خریداری شود و به هیچ‌وجه نباید قیمت یارانه‌ای برای مصارف خارج از عرف و مازاد مصرف خودرو‌های پرمصرف داشته باشیم.
هاشم‌زاده خاطرنشان می‌کند: مهم‌ترین زیرساخت اجرایی این طرح- بحث سامانه عرضه و تقاضا- قیمتی بوده است که در کل زمان اجرای طرح کیش هیچ مرکز مبادله آنلاین (برخط) بنزینی برای تبادل سهمیه بنزین بین افراد با مصرف بهینه و کمتر از سهمیه تعیین‌شده با افرادی که نیازمند بنزین مازاد سهمیه خود هستند، وجود نداشت و در اصل اینجا نیز دولت از محل مازاد عرضه بنزین اقدام به اعطای بنزین با قیمت سرکوب‌شده ۳ هزار تومانی کرد که این موضوع نیز کاملاً به شکست طرح انجامید.
«اجرا» بدون فراهم‌کردن زیرساخت‌ها
همچنین احمد موسی‌پور، کارشناس انرژی در گفتگو با «جوان» در خصوص دلایل عدم‌موفقیت طرح «بنزین برای همه» در جزیره کیش می‌گوید: نسخه آزمایشی ایده «بنزین برای همه» با عنوان طرح بنزین کیش از اسفندماه سال۱۴۰۰ به مدت چهار ماه اجرایی شد، ولی بعد از آن خبری از موفقیت یا شکست این طرح و جوانب فنی آن به صورت علنی در رسانه‌ها اعلام نشد. از همان ابتدا برخی صاحبنظران انتخاب کیش را به عنوان اجرای آزمایشی درست نمی‌دانستند. این منطقه به دلیل توریستی‌بودن و انجام سفر‌های فصلی، مصرف بنزین به شدت پرنوسانی دارد، از این رو از همان ابتدا مشخص بود که در طرح آزمایشی نمی‌توان به نتیجه درستی رسید و آن را به کل کشور تعمیم داد. علاوه بر این ۸۰درصد شهروندان کیش که کارت «کیشوند» دارند، خانواده‌های تک‌نفره و فاقد خودرو هستند. موسی‌پور می‌افزاید: مصرف بنزین در سال جاری رکوردبالایی ثبت کرده و دلیل آن قاچاق سوخت و مصرف بالای خودرو‌ها عنوان می‌شود. اگر این طرح آزمایشی از همان ابتدا در شهر یا استانی اجرا می‌شد که ساکنان دائمی و خانواده دو تا چهار نفره یا بیشتر داشت، اکنون می‌شد نتیجه بهتری از آن گرفت و حتی شاید دولت می‌توانست در سومین سال آغاز به کارش بازتوزیع یارانه بنزین را در کشور پیاده‌سازی کند.
وی تأکید می‌کند: از مهم‌ترین ایرادات این طرح، مربوط به تخصیص همزمان بنزین به هر فرد و هر خودرو در کیش بود. ایده اصلی طرح «بنزین برای همه» جایگزینی سهمیه کد ملی با سهمیه هر خودرو است، نه اینکه بنزین به هر دو شیوه و به صورت همزمان تخصیص یابد. به این ترتیب با اجرای طرح بنزین کیش، مجموعاً ۴میلیون لیتر بنزین بیشتری در کیش مصرف شد و ۳میلیون دلار منابع کشور هدر رفت. در صورت تعمیم طرح کیش به کل کشور، سهمیه ۲۰لیتری بنزین هزارو ۵۰۰ تومانی باعث می‌شود ۱۶میلیون لیتر در روز مصرف بنزین هزارو ۵۰۰ تومانی افزایش یابد که به معنای تحمیل هزینه حدود ۹هزار‌میلیارد تومانی به دولت است، به بیان دیگر طرح بنزین کیش نه تنها کمکی به حل ناترازی بنزین نمی‌کند که با مختصات تعیین‌شده باعث تشدید آن نیز خواهد شد.
موسی‌پور می‌گوید: علاوه بر این تعیین قیمت ثابت لیتری ۳ هزارتومان به جای «قیمت شناور کشف شده» از ایراد دیگر این طرح بود. در ایده «بنزین برای همه» قرار بود دولت بنزین را به هر کد ملی تخصیص دهد و صاحبان خودرو برای مصارف مازاد، بنزین را از بازاری خریداری کنند که قیمت آن تحت تأثیر عرضه و تقاضا کشف شده باشد، در حالی که در طرح کیش قیمت ثابت ۳ هزارتومان در نظر گرفته شده بود.
بستر‌های اینترنتی مناسبی پیش‌بینی نشده بود
این کارشناس انرژی می‌گوید: اطلاع‌رسانی ناقص باعث شد مردم جزیره کیش تا مدت‌ها اصلاً با بستر ارتباطی به نام «بنزین من» برای خرید و فروش بنزین آشنایی نداشته باشند. در طول چهار ماه اجرای این طرح آزمایشی اصلاً مبادله‌ای بین مردم به معنای خرید و فروش بنزین صورت نگرفت! و خودرو‌ها بدون سهمیه مازاد، وارد جایگاه شده و متقاضی بنزین بودند. به این ترتیب با سازوکار تعبیه‌شده، در صورتی که متقاضی بنزین، سهمیه بنزین نداشت، مبادله به صورت خودکار از افراد دارای سهمیه انجام می‌شد که در طول چهار ماه ۸۲۱مورد مبادله به میزان ۳۶هزار لیتر بنزین انجام شد.
موسی‌پور می‌افزاید: اجرای این طرح نیازمند ایجاد بستر فیبر نوری در ۴ هزارو ۵۰۰ جایگاه کشور و تغییر ترمینال ۵۶هزار نازل سوخت‌گیری از PT به UPT بود. در طرح کیش برای اتصال سه جایگاه به فیبری نوری ۶۰۰میلیون تومان هزینه شد، حال در صورت تعمیم این طرح به کشور هزینه‌ها چقدر خواهد بود؟ بررسی اجمالی این طرح از فقدان کار کارشناسی جامع درباره ایده «بنزین برای همه» و اجرای یک طرح ناپخته به صورت آزمایشی در جزیره کیش حکایت دارد که در نهایت باعث توقف این طرح آزمایشی از سوی دولت سیزدهم شد.
متأسفانه این طرح خام بعد از اجرای ناموفق در نیمه نخست سال ۱۴۰۱ متوقف شد و هیچ شهر یا استانی جایگزین نشد.
با توجه به ثبت رکورد بالای مصرف سوخت در نیمه دوم امسال انتظار می‌رود دولت برای توزیع عادلانه یارانه سوخت با اجرای آزمایشی در منطقه و شهر دیگر، بازتوزیع یارانه سوخت را که یکی از وعده‌های انتخاباتی دولت مردمی بود، به ثمر بنشاند.
