شفافیت مالی برای کشورمان به‌جهت نظارت بر ورود و خروج کالا‌ها و خدمات و اطمینان از شفاف بودن جریان فعالیت‌های اقتصادی حیاتی است. با داشتن درک روشنی از زنجیره ارزش از تولید تا مصرف، دولت می‌تواند زمینه‌های بالقوه فرار مالیاتی را شناسایی کند و اقدامات مناسبی را برای رفع آن‌ها انجام دهد. شفافیت مالی همچنین امکان ایجاد زیرساخت صورتحساب الکترونیکی را فراهم می‌کند که به تعیین دقیق درآمد‌ها، هزینه‌ها و سود افراد کمک می‌کند. سامانه مؤدیان به عنوان بستری برای دستیابی به این سطح از شفافیت عمل می‌کند و رویکردی جامع برای اصلاح نظام مالیاتی، ایجاد تحول در مالیات‌ستانی و افزایش شفافیت مالی است. هدف اصلی آن وارد کردن اقتصاد زیرزمینی به بخش رسمی و اطمینان از پرداخت سهم منصفانه مالیات از سوی مشاغل و افراد در بخش شناسایی شده اقتصاد است.
سامانه مؤدیان و پایانه‌های فروشگاه به عنوان یک راه‌حل کلیدی برای کاهش فرار مالیاتی و شفافیت مالی طراحی شده و هدف آن ایجاد یک سیستم اطلاعاتی جامع است که شفافیت اطلاعات مالی و کالایی را در طول زنجیره تولید و توزیع افزایش می‌دهد. به باور کارشناسان، با اجرای سامانه مؤدیان، دولت می‌تواند به طور مؤثر با اقتصاد زیرزمینی مقابله کند، درآمد‌های مالیاتی را از محل مبارزه با فراریان مالیاتی دانه درشت افزایش دهد و بخش غیررسمی را شناسایی نماید. با اجرای سامانه مؤدیان، دولت می‌تواند فرار مالیاتی را کاهش دهد و یک پایه مالیاتی نظارتی ایجاد کند. این سیستم از کسب و کار‌ها و شرکت‌ها می‌خواهد به یک سیستم اطلاعاتی متمرکز متصل شوند که تراکنش‌های مالی آن‌ها را ردیابی می‌کند و به مقامات دسترسی بلادرنگ به اطلاعات مالی و کالایی می‌دهد.
اجرای سیستم مؤدیان به باور کنشگران دارای مزایای متعددی از نظر شفافیت مالی و وصول مالیات است:
-کاهش فرار مالیاتی: با استفاده از سامانه مؤدیان، مشاغل و افراد برای فرار مالیاتی با شفاف شدن هزینه‌ها و درآمدهایشان مشکل خواهند داشت. با یکپارچه‌سازی کل زنجیره ارزش، سیستم امکان فرار مالیاتی را به حداقل می‌رساند و پنهان کردن بدهی‌های مالیاتی واقعی خود را برای نهاد‌ها دشوارتر می‌کند.
- افزایش درآمد‌های مالیاتی: با وارد کردن اقتصاد زیرزمینی به بخش رسمی، دولت‌ها می‌توانند پایه مالیاتی خود را گسترش و درآمد‌های مالیاتی را افزایش دهند. سامانه مؤدیان تضمین می‌کند که تمام فعالیت‌های اقتصادی ضبط شده است و امکان ارزیابی دقیق و جمع آوری مالیات را فراهم می‌کند.
- افزایش انطباق: اجرای سیستم مؤدیان با تسهیل انجام تعهدات مالیاتی برای مشاغل و افراد، فرهنگ تمکین را ایجاد می‌کند. با شفافیت و نظارت در زمان واقعی، این سیستم به عنوان یک بازدارنده در برابر فرار مالیاتی عمل و انطباق داوطلبانه را تشویق می‌کند.
- بهبود شفافیت اقتصادی: سامانه مؤدیان با ارائه اطلاعات دقیق در مورد جریان کالا‌ها و خدمات به مقامات به شفافیت کلی اقتصادی کمک می‌کند. این اطلاعات به سیاستگذاران اجازه می‌دهد تا تصمیمات آگاهانه بگیرند، ناکارآمدی‌های بازار را شناسایی و رقابت منصفانه را ترویج کنند.
- تسهیل تدوین سیاست: در دسترس بودن داده‌های جامع مالی و کالایی از طریق سامانه مؤدیان، دولت‌ها را قادر می‌سازد تا سیاست‌های مبتنی بر شواهد را توسعه دهند. سیاستگذاران می‌توانند اطلاعات را برای شناسایی زمینه‌های رشد اقتصادی، تخصیص کارآمد منابع و اجرای اقدامات هدفمند برای مقابله با چالش‌های خاص تجزیه و تحلیل کنند.
غلبه بر مقاومت در برابر شفافیت مالی
ممکن است در برابر شفافیت مالی مقاومت وجود داشته باشد، به ویژه از سوی نهاد‌هایی که از پرداخت مالیات فرار می‌کنند و در حال حاضر نیز شاهد عدم تمکین اجرای قانون از طرف طلافروشان در ابتدای دی ماه سال‌جاری بودیم ولی دولت باید به صورت کامل به اجرای دقیق سامانه مؤدیان بپردازد و نسبت به این عدم تمکین‌های فراریان مالیاتی بی‌تفاوت باشد. این سیستم با ایجاد مکانیسم وصول مالیات شفاف و کارآمد، انگیزه فرار مالیاتی را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، ترس از گرفتار شدن و جریمه شدن برای عدم رعایت، مشاغل و افراد را تشویق می‌کند تا در سیستم مشارکت کنند. دولت‌ها باید تعهد خود را به اجرای نظام مالیات دهندگان بدون هیچگونه عقب‌نشینی نشان دهند تا از اثربخشی آن اطمینان حاصل کنند.
شفافیت مالی برای یک سیستم مالیاتی منصفانه و کارآمد بسیار مهم است. سامانه مؤدیان رویکردی جامع برای افزایش شفافیت مالی، کاهش فرار مالیاتی و افزایش درآمد‌های مالیاتی است. با اجرای این سیستم، دولت‌ها می‌توانند اقتصاد زیرزمینی را به بخش رسمی وارد کنند، پایه‌های مالیاتی نظارتی ایجاد کنند و انطباق را ارتقا دهند. مزایای شفافیت مالی فراتر از جمع‌آوری مالیات است، زیرا امکان تدوین سیاست‌های مبتنی بر شواهد را فراهم می‌کند و شفافیت کلی اقتصادی را بهبود می‌بخشد. در حالی که ممکن است مقاومت وجود داشته باشد، سامانه مؤدیان مکانیسمی را برای غلبه بر این چالش‌ها و تضمین یک سیستم مالیاتی شفاف‌تر و عادلانه فراهم می‌کند. با تکیه بر شفافیت مالی حاصل در این بخش از طریق سامانه مؤدیان مالیاتی، امکان جهش و تحول در درآمد‌های مالیاتی با تمرکز بر قشر فراری از مالیات و اصلاح معافیت‌های مالیاتی موجود فراهم خواهد شد و دولت به هیچ وجه نباید نسبت به اجرای کامل سامانه مؤدیان و پیوستن شرکت‌ها و مشاغل به این سامانه عقب‌نشینی داشته باشد و با قدرت کامل در جهت ایجاد شفافیت مالی، سامانه مؤدیان مالیاتی را اجرایی کند.
سازوکار اخذ مالیات از فراریان مالیاتی با اجرای کامل سامانه مؤدیان
فتح‌الله توسلی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در مورد فرار مالیاتی برخی صنوف به «جوان» می‌گوید: «یکسری صنوف تا الان زیر بار مالیات نرفتند مثلاً فرار مالیاتی پزشکان رقم کمی نیست آماری که در مورد فرار مالیاتی پزشکان اعلام می‌کنند ۱۰ هزار میلیارد تومان است یا مثلاً مجموعه‌هایی که فیلم و سریال می‌سازند می‌گویند بالای ۲۰ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی دارند که این‌ها رقم‌های کمی نیست. در اصلاح قانون مالیاتی که در مجلس تصویب کردیم سعی کردیم جلوی خیلی از این فرار‌ها گرفته شود. ایجاد و نصب دستگاه‌های کارتخوان که همه صنوف را موظف به استفاده می‌کند تا حدودی می‌تواند جلوی فرار‌های مالیاتی را بگیرد.»
وی می‌افزاید: «فرار مالیاتی برخی از صنوف امری واضح و روشن است و به همین دلیل نیز در مجلس و در کمیسیون اقتصادی به زودی طرحی مبنی بر اصلاح قانون مالیاتی را بررسی می‌کنیم که امیدواریم بتوانیم در کنار این اصلاح قانون و با سامانه مؤدیان جلوی این فرار‌های مالیاتی در برخی از صنوف را بگیریم.»
توسلی تصریح می‌کند: «قطعاً قابل پذیرش نیست فلان صنف که در سال درآمد چند ده میلیاردی دارد فقط ۱۰- ۱۲ میلیون تومان مالیات بدهد. باید سازوکار شفافیت مالی اخذ مالیات از این صنوف و افراد اصلاح شود تا عدالت مالیاتی نیز محقق شود. مهم‌ترین راهکار برای حل معضل فرار مالیاتی بحث سامانه مؤدیان است و سازوکار اخذ مالیات از فراریان مالیاتی با اجرای کامل سامانه مؤدیان اصلاح خواهد شد.»
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس خاطرنشان می‌کند: «باید قانون سامانه مؤدیان و پایانه‌های فروشگاهی نیز به طور کامل اجرایی شود و سپس در مورد فرار‌های مالیاتی اظهار نظر دقیق کرد، چراکه ما امیدواریم با اجرای دقیق و درست این قانون جلوی فرار مالیاتی در برخی صنوف گرفته شود.»
بستر اصلی مبارزه با فرار مالیاتی در اختیار دولت
ابوالفضل ابوترابی، عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شورا‌های مجلس شورای اسلامی در مورد فرار مالیاتی برخی از صنوف به «جوان» می‌گوید: «امروز از صددرصد پولمان حدود یک وهفت دهم دست مردم داریم و بقیه در سامانه است و برای حاکمیت باید مشخص شود که این پول از کجا به کجا منتقل می‌شود. ما باید در پولشویی یک وهفت دهم را به زیر نیم درصد پول کاغذی که دست مردم باشد بیاوریم که بفهمیم دقیقاً پول از کدام حساب به کجا رفته است. بقیه با دستگاه کارتخوان مشخص است از این حساب به کدام حساب رفته است. سازمان مالیاتی به راحتی می‌تواند این موارد را رصد کند.»
وی می‌افزاید: «فرار مالیاتی در اقتصاد ما به میزان بالایی پیش‌بینی می‌شود که بیشتر آن مربوط به صنوف است. وکلا، پزشکان و صنوف فرار مالیاتی گسترده دارند که باید از آن جلوگیری شود. برای جلوگیری از این فرار مالیاتی نیاز به زیرساخت‌های فوق‌العاده داریم. امروز راه‌های الکترونیکی که در دنیا برای پرداخت و دریافت مالیات متداول است در ایران هم وجود دارد و چک صیادی و سامانه‌ای و کارت بانکی از جمله این راه‌هاست. کل پول کاغذی‌مان دست مردم یک وهفت دهم درصد است. نزدیک ۹۸ درصد پول الکترونیکی در کارت‌های بانکی دست مردم داریم.»
ابوترابی، عضو کمیسیون امور داخلی و شورا‌های مجلس شورای اسلامی می‌گوید: «اگر به راحتی از این ظرفیت و از هوش مصنوعی در کنار قانون مصوب مجلس در زمینه سامانه مؤدیان و اجرای کامل آن استفاده کنیم به راحتی می‌توانیم رصد کنیم که پول از کدام حساب به کدام حساب می‌رود و چک در کدام سامانه مبادله می‌شود و بعد برآورد مالیات کنیم. سامانه مؤدیان مالیاتی بستر اصلی مبارزه با فرار مالیاتی را در اختیار دولت قرار خواهد داد.»
وی در پایان خاطرنشان می‌کند: «انجام این اقدامات یک پیش مقدمه می‌خواهد که ما تعدد کارت‌های بانکی را که الان ۱۱ کارت است تجمیع کنیم و همه یک کارت شوند، یعنی هر کارت ملی فقط یک کارت داشته باشد. اجاره ندهند افراد کارت‌های بانکی متعدد داشته باشند، چراکه ممکن است کارت‌های خود را اجاره بدهند و با این کارت‌هاست که اتفاقاً برخی از صنوف فرار مالیاتی را انجام می‌دهند.»
جبران بخش مهمی از ناترازی‌ها در حوزه درآمد‌های مالیاتی
حمیدرضا حاجی بابایی، رئیس کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۳ در مورد فرار مالیاتی صنوف به «جوان» می‌گوید: «اگر دریافت مالیات مکانیزه شود، یعنی از فناوری‌های نوین استفاده کنیم قطعاً جلوی فرار مالیاتی را می‌توانیم بگیریم. مثل پلیس راه‌هایی که جریمه‌هایش را دیگر پلیس انجام نمی‌دهد و با سیستم‌هایی که در اتوبان‌ها و خیابان‌ها به کار گرفته‌اند این کار را انجام می‌دهند.»
وی با تأکید بر اهمیت جلوگیری از فرار مالیاتی در کشور می‌افزاید: «دولت در طول سال‌های اخیر موفق شد قدم‌های مؤثری برای جلوگیری از فرارمالیاتی بردارد که تغییر میزان دریافتی از مالیات مؤید این مسئله است. امسال حدود ۷۰۰ همت مالیات بر گمرکی داریم و نسبت به سال گذشته فرق می‌کند و معافیت‌های مالیاتی هم متفاوت شده است.»
رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی و رئیس کمیسیون تلفیق بودجه ۱۴۰۳ تصریح می‌کند: «قرار شد سازمان امور مالیاتی لیست بدهد و بر اساس این لیست نیاز‌ها را مشخص کنند که باید‌ها را انجام دهیم و نباید‌ها را اصلاح کنیم.»
حاجی بابایی تأکید می‌کند: «بحث پایه‌ای نیز از مسائل مهم است که باید برای مالیات انجام شود. باید پایه‌های مالیاتی جدید در کشور تعریف و اگر این‌ها انجام شود یک قسمت درآمد‌های دولت که ۳۵۰ همت ناترازی داریم از این طریق جبران می‌شود.»
وی خاطرنشان می‌کند: «پرداخت واقعی مالیات از سوی فراریان مالیاتی نظیر اصناف از طریق اجرای کامل سامانه مؤدیان می‌تواند بخش مهمی از این ناترازی را جبران کند، چراکه در صنوف به طرق مختلف فرار مالیاتی انجام می‌شود.»
