جوان آنلاین: مسئولیت‌پذیری یعنی انسان نسبت به آنچه بر عهده‌اش گذاشته شده است، احساس وظیفه کند و متعهد باشد و در راستای آن وظایف در هر شغل و حرفه‌ای که است به خوبی آن کار را به سرانجام برساند.
اهمیت مسئولیت‌پذیری در آموزه‌های دینی
پذیرش مسئولیت برای انسان تعهدی می‌آورد که انجام آن باعث رشد و بالندگی او در زندگی می‌شود. خداوند متعال در قرآن در آیه ۷۲سوره احزاب درباره مسئولیت‌پذیری انسان در قبال عقل اندیشه و نعمت‌ها می‌فرماید: إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا- ما بر آسمان‌ها و زمین و کوه‌های عالم عرض امانت کردیم همه از تحمل آن امتناع ورزیده و اندیشه کردند و انسان آن را بپذیرفت، انسان هم بسیار ستمکار و نادان بود.
خداوند متعال می‌فرماید: ما امانتی را بر دوش انسان نهادیم که آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها نتوانستند مسئولیت این امانت را بپذیرند، هر چند انسان پذیرفت ولی بعضی از انسان‌ها به تعهد خود نسبت به این امانت که مصادیق مختلفی از جمله عقل و اندیشه یا مقام ولایت و امامت دارد ظلم کردند و به درستی از آن استفاده نکردند، پس مسئولیت‌پذیری نوعی قبول تعهد درونی و بیرونی است که باید انسان نسبت به آن اقدام کند
تأکید اسلام بر مسئولیت‌پذیری یا وفای به عهد
البته هر چند دین اسلام نسبت به اصل پذیرش مسئولیت برای خدمت‌رسانی به مردم تأکیدات فراوانی دارد، ولی در هر جایی که با مسئولیتی او را خطاب می‌کند، هشدار‌هایی را هم برای مواظبت از عهد و پیمانی که با او در آن مسئولیت بسته، داده و در صورت عدم‌تعهد به مسئولیت، آثار و تبعات عمل نکردن به آن را نیز گوشزد می‌کند.
مصادیقی از مسئولیت‌های انسان
۱) مسئولیت انسان نسبت به همه موجودات: انسان به عنوان کسی که با همه موجودات دنیا ارتباط دارد، همین ارتباط به نوعی مسئولیت‌پذیری برایش ایجاد می‌کند و باید در قبال آن‌ها متعهد باشد، بنابراین علی (ع) در نهج البلاغه خطبه ۱۶۷ می‌فرماید:از خدا بترسید درباره بندگان او و سرزمین‌هایش، زیرا شما حتى نسبت به قطعه‌هاى زمین‌ها و چارپایان نیز باید پاسخگو باشید. از خدا اطاعت کنید و نافرمانى او نکنید.
۲) مسئولیت انسان نسبت به مردم، خانواده، اموال: ارتباط اجتماعی انسان با هم‌نوع خود چه همسر و فرزندان و چه عموم مردم وحتی درآمد و اموالی که در زندگی به دست می‌آورد، مسئولیت‌هایی را برای انسان ایجاد می‌کند که باید نسبت به آن تعهد داشته باشد. پیامبر (ص) در این زمینه می‌فرماید: ألا کُلُّکُم راعٍ و کُلُّکُم مسئول عَن رَعِیَّتِه؛ فَالأَمیرُ الَّذی عَلَى النّاسِ راعٍ و هُوَ مسئول عَن رَعِیَّتِهِ، وَالرَّجُلُ راعٍ عَلى أَهلِ بَیتِهِ و هُوَ مسئول عَنهُم، وَ المرأةُ راعِیةٌ عَلى بَیتِ بَعلِها و وُلدِهِ و هِیَ مسئولةٌ عَنهُم، وَ العَبدُ راعٍ عَلى مالِ سَیِّدِهِ و هُو مسئول عَنهُ، ألا فَکُلُّکُم راعٍ و کُلُّکُم مسئول عَن رَعِیَّتِهِ؛ بدانید که همه شما مسئولید و همه شما نسبت به زیردستانش بازخواست مى شوید. فرمانرواى مردم، مسئول مردم است و نسبت به زیردستانش بازخواست مى شود. مرد، سرپرست خانواده است و نسبت به آنان، بازخواست مى‌شود. زن، مسئول خانه شوهر و فرزندان اوست و در برابر آنان، بازخواست مى شود. برده، مسئول مال مالک خود است و در برابر آن، مسئول است، پس بدانید که همه شما مسئولید و همه تان در برابر زیردستان خود، بازخواست مى شوید.
آثار مسئولیت‌پذیری در زندگی فردی و اجتماعی
۱) رضایت خدا در زندگی فردی و اجتماعی: انسان‌هایی که به تعهدات‌شان در قبال خود و دیگران و همچنین خانواده عمل می‌کنند در واقع رضایت حق تعالی را در همه ابعاد فردی و اجتماعی زندگی کسب می‌کنند چراکه متعهد شدن به نوعی برداشتن باری بر دوش فرد است. انسان‌هایی که متعهد به وظایف خود نیستند نه تنها باری از دوش جامعه برنمی‌دارند بلکه بار مسئولیت خود را نیز بر دوش دیگران می‌اندازند.
۲) سعادت و خوشبختی انسان در زندگی: یکی از راه‌های مهم کسب سعادت و خوشبختی در زندگی عمل به تعهدات و وظایفی است که به عنوان مسئول به گردن انسان گذاشته شده است، بنابراین در آیه ۹۷ سوره نحل خدای متعال برای کسانی که به تعهدات خود عمل می‌کنند قول حیات طیب و پاک و سعادتمند داده است و می‌فرماید: هر کس چه زن و چه مرد، کار شایسته‌ای انجام دهد و مؤمن باشد به او زندگی پاکیزه وخوشایندی می‌بخشیم.
۳) احساس آرامش و نشاط: کسانی که نسبت به مسئولیت خود به خوبی عمل و از رفتاری که باعث اختلال در روند مسئولیت‌پذیری است دوری می‌کنند، از درون خود احساس آرامش و نشاط می‌کنند چراکه فطرت انسان با صداقت و پیروی از حق و حرکت متعهدانه همراه است و طبیعتاً هر انسانی نتیجه تعهد را یک کار مثبت حساب می‌کند.
عواقب بی‌مسئولیتی و‌عدم وفای به عهد
۱) ضایع کردن وقت خود و دیگران: کسانی که به تعهدات خود عمل نمی‌کنند باعث خلل در برنامه‌های فردی و اجتماعی می‌شوند و به همین دلیل عمر خود و دیگران را تلف می‌کنند. وقتی شخصی به اداره‌ای رجوع می‌کند و مسئولی که باید به کار او رسیدگی کند از خود سستی نشان می‌دهد هم وقت خود را که باید برای گره گشایی از زندگی دیگران صرف شود هدر می‌دهد، هم وقت و انرژی ارباب رجوع تلف خواهد شد.
۲) بی‌اعتمادی مردم به فرد بی‌وفا به تعهد: اگر انسان برای تعهداتی که نسبت به دیگران دارد ارزشی قائل نشود باعث از بین بردن وجاهت و اعتبار خود می‌شود و مردم به این شخص نمی‌توانند اعتماد کنند و او را شخصی بی‌وفا و بی‌تعهد خواهند شناخت.
۳) برهم خوردن نظم فردی و اجتماعی: انسان‌هایی که مسئولیت‌پذیر نیستند باعث به هم ریختن نظم اجتماعی می‌شوند، به‌ویژه افرادی که با زیر پا گذاشتن قوانین اجتماعی از بار مسئولیت خود شانه خالی می‌کنند و نسبت به اختلال در زندگی مردم هیچ مسئولیتی را قبول نمی‌کنند.
* کارشناس مسائل مذهبی و سبک زندگی
