چهاردهمین پاسداشت «ادبیات جهاد و مقاومت» همزمان با انتشار تقریظ رهبر معظم انقلاب بر کتاب «خاتون و قوماندان» از سوی مؤسسه پژوهشی- فرهنگی انقلاب اسلامی روز جمعه ۲۲ اردیبهشت ماه در مشهد برگزار می‌شود. «خاتون و قوماندان» روایت زندگی خانم ام‌البنین حسینی، همسر شهید علیرضا توسلی، فرمانده برجسته و پرافتخار لشکر فاطمیون است که در ۳۳۶صفحه به قلم مریم قربان‌زاده نوشته و توسط نشر ستاره‌ها منتشر شده است. این مراسم ۲۲ اردیبهشت ماه همزمان با دهمین سالگرد تأسیس لشکر فاطمیون در مشهد مقدس برگزار می‌شود و به صورت زنده از رسانه KHAMENEI. IR و شبکه‌های سیما پخش خواهد شد. پیش از این دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی در برنامه‌های جداگانه‌ای از نویسندگان و راویان کتاب‌های «نورالدین پسر ایران»، «پایی که جا ماند»، «لشکر خوبان»، «من زنده‌ام»، «آن بیست‌و‌سه نفر»، «وقتی مهتاب گم شد»، «گلستان یازدهم»، «دختر شینا»، «آب هرگز نمی‌میرد»، «فرنگیس»، «در کمین گل سرخ»، «مربع‌های قرمز»، «عصر‌های کریسکان»، «تنها گریه‌کن»، «حوض خون» و «مهاجر سرزمین آفتاب» تقدیر و یادداشت‌ها و تقریظ‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی بر این کتاب‌ها را منتشر کرده بود. به مناسبت رونمایی از تقریظ رهبر معظم انقلاب بر کتاب «خاتون و قوماندان» با «ایمان عطارزاده» معاون هماهنگی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای به گفتگو نشستیم.
رهبر معظم انقلاب تاکنون بر کتاب‌های متعددی تقریظ نوشته‌اند. فرایند انتخاب این کتاب‌ها چگونه است و کتاب‌ها شامل چه موضوعاتی هستند؟
می‌دانیم که حضرت آقا یک شخصیت کتابخوان هستند و علاقه‌مندی و پیوند ایشان با کتاب و کتابخوانی از دوران نوجوانی و جوانی ایشان بوده و تا به امروز نیز ادامه دارد. فرهیختگی فرهنگی و علاقه‌مندی به حوزه کتاب به ویژه شعر و ادبیات جزو ویژگی‌های شخصیتی ایشان است. در بین هزاران عنوان کتابی که حضرت آقا مطالعه کرده‌اند، معمولاً بر تعدادی از آن‌ها یادداشتی هم می‌نویسند که اصطلاحاً به آن تقریظ می‌گوییم. این تقریظ می‌تواند یک دلنوشته باشد، می‌تواند «تحسین» باشد، می‌تواند یک توصیه باشد، می‌تواند نقدی بر کتاب باشد. می‌تواند ترویج یک مفهوم یا یک موضوعی باشد یا تقدیر از نویسنده یا راوی کتاب باشد. به طور کلی تقریظ، یادداشتی است که حضرت آقا بر کتاب‌ها می‌نویسند که این تقریظ‌ها در کتابخانه شخصی ایشان نگهداری می‌شود. یک نکته در مورد نحوه انتخاب این کتاب‌ها این است که کتاب‌هایی با موضوع دفاع مقدس و در یک مفهوم کلان‌تر در موضوع فرهنگ ایثار و شهادت، همیشه مورد توجه و علاقه حضرت آقا بوده است، البته این به آن معنا نیست که ایشان فقط کتاب‌هایی با موضوع ایثار و شهادت را مطالعه می‌کنند، حضرت آقا کتاب‌های متنوعی در عرصه‌های شعر، داستان، تاریخ، فلسفه، معارف اسلامی و بسیاری حوزه‌های دیگر را مطالعه می‌کنند و با توجه به علاقه‌مندی‌شان در حاشیه این کتاب‌ها حاشیه یا نکته‌ای می‌نویسند.
در سال‌های گذشته موضوع جهاد، ایثار و شهادت به عنوان یک دغدغه جدی برای حضرت آقا مطرح بوده و لذا تأکید دارند فرهنگ مقاومت، ایثار و شهادت به عنوان یک عنصر هویت بخش برای جوانان، در جامعه ترویج شود، از این رو انتشار تقریظ‌های حضرت آقا بر کتاب‌های دفاع مقدس به عنوان یکی از اقدامات مهم و دارای اولویت در دستور کار دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی قرار گرفته است.
تاکنون بر چند کتاب تقریظ نوشته شده است؟
ما تاکنون از ۶۰تقریظ حضرت آقا بر کتاب‌هایی با موضوع جهاد و مقاومت رونمایی کرده‌ایم. این به آن معنا نیست که تعداد تقریظ‌ها بیشتر از این‌ها نباشد. برای نمونه در چهارمین پاسداشت ادبیات جهاد و مقاومت در سال ۱۳۹۳ که تقریظ حضرت آقا بر کتاب «من زنده‌ام» خاطرات خانم معصومه آباد رونمایی شد، همزمان تقریظ‌های حضرت آقا بر ۴۳کتاب با موضوع دفاع مقدس هم منتشر شد.
از اوایل دهه ۹۰ در دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب اسلامی، روندی برای انتشار تقریظ‌های حضرت آقا تعریف شد. در این یک دهه، در طول این سال‌ها ۶۰تقریظ حضرت آقا بر کتاب‌هایی با موضوع جهاد و مقاومت منتشر شده است. در یک رویداد دیگر تحت عنوان «حیات طیبه» که پاسداشت هنر و ادبیات متعهد است، تقریظ‌های حضرت آقا بر کتاب‌هایی با موضوع غیر از دفاع مقدس رونمایی شد. این کتاب‌ها شامل «پنجره‌های تشنه»، «دختران آفتاب»، «آن مرد در باران آمد» و «تن‌تن و سندباد» و «رهنمای طریق» بوده است. کتاب‌هایی با موضوعات مختلف و غیر از موضوع دفاع مقدس بودند که حضرت آقا آن‌ها را مطالعه کردند و بر آن‌ها تقریظ نوشتند. به عنوان مثال کتاب «رهنمای طریق» کتابی با موضوع معارف اسلامی است که حاوی سخنان آیت‌الله جاودان است. آقا این کتاب را خواندند و تقریظی بر آن نوشتند و به صورت رسمی از سوی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آقا منتشر شد یا کتاب «تن‌تن و سندباد» یک رمان نوجوانانه است که آقای محمد میرکیانی نوشته‌اند.
رهبر معظم انقلاب بر بسیاری از کتاب‌هایی که مطالعه کرده‌اند تقریظ دارند، البته ایشان هزاران عنوان کتاب در طول این سال‌ها خوانده‌اند و بر آن‌ها حاشیه و یادداشتی نوشته‌اند که تاکنون منتشر نشده که ممکن است در آینده به صلاحدید ایشان منتشر شوند.
چه تعداد از این تقریظ‌ها رسانه‌ای و رونمایی شده است؟
تاکنون ۶۰ تقریظ بر کتاب‌های دفاع مقدس در قالب ۱۳پاسداشت ادبیات جهاد و مقاومت رونمایی شده است. پاسداشت ادبیات جهاد و مقاومت رویدادی فرهنگی است که برای انتشار تقریظ‌های حضرت آقا در دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب طراحی شده است. «نورالدین پسر ایران»، «پایی که جاماند»، «لشکر خوبان»، «من زنده‌ام»، «آن ۲۳نفر»، «گلستان یازدهم»، «دختر شینا»، «آب هرگز نمی‌میرد»، «وقتی مهتاب گم شد»، «سرباز کوچک امام»، «فرنگیس»، «در کمین گل سرخ»، «مربع‌های قرمز»، «تنها گریه کن» و «حوض خون» از جمله این کتاب‌ها هستند. آخرین تقریظی که از حضرت آقا منتشر شده، تقریظ ایشان بر کتاب «مهاجر سرزمین آفتاب» بود که خاطرات تنها مادر شهید ژاپنی، خانم صبا بابایی است. ان‌شاء‌الله چهاردهمین پاسداشت ادبیات جهاد و مقاومت با موضوع انتشار تقریظ حضرت آقا بر کتاب «خاتون و قوماندان» هم روز ۲۲ اردیبهشت ماه در مشهد منتشر می‌شود.
کتاب‌ها چگونه در اختیار رهبری قرار می‌گیرد؟
نه فقط کتاب‌های دفاع مقدسی، بلکه کتاب‌های دیگری که منتشر می‌شوند، از طرق مختلف مثل اهدای کتاب از طرف نویسنده یا راوی کتاب یا از سوی ناشر به دست رهبری می‌رسد یا اینکه علاقه‌مندان حضرت آقا در اقصی نقاط دنیا کتاب‌هایی که منتشر و فکر می‌کنند مطالعه آن برای حضرت آقا مفید است، برای ایشان ارسال می‌کنند یا در بازدید‌هایی که حضرت آقا از نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب انجام می‌دهند هم ممکن است کتابی را بپسندند یا خود ناشران کتابی را اهدا می‌کنند. این‌ها از جمله مسیر‌هایی است که کتاب تقدیم حضرت آقا می‌شود، البته محدود به این این‌ها هم نیست. همچنان که دسترسی حضرت آقا به اطلاعات و اخبار جامعه صرفاً متکی به مراکز رسمی، دولتی و حکومتی نیست، دریافت کتاب‌های مختلف هم محدود به این راه‌ها که عرض شد، نیست.
فاصله زمانی انتشار این تقریظ‌ها چقدر است؟
انتشار یادداشت و تقریظ‌های حضرت آقا تابع بازه زمانی خاصی نیست. بستگی به این دارد که چه زمانی برای انتشار آن‌ها مناسب تشخیص داده شود. مثلاً ما در یک سال چهار تقریظ را منتشر کرده‌ایم. باید دید فضای جامعه چقدر آمادگی انتشار تقریظ‌های متعدد را دارد یا تقریظ‌ها چه زمانی برای انتشار در اختیار مؤسسه قرار بگیرد تا برنامه‌ریزی لازم برای انجام رویداد مرتبط انجام شود. این‌ها کار‌هایی است که در دفتر حفظ و نشر آثار رهبر معظم انقلاب انجام می‌شود. حضرت آقا کتاب‌های متعددی را مطالعه کرده‌اند که برخی از آن‌ها تحسین ایشان را به همراه داشته است، اما متن مکتوبی را نگارش نفرموده‌اند. ما کتاب‌هایی داشته‌ایم که در جامعه به شکل ویژه مورد استقبال و توجه قرار گرفت. «خاطرات سفیر» از جمله کتاب‌هایی بود که حضرت آقا مطالعه آن را به بانوان و دختر خانم‌ها توصیه فرمودند. اما تقریظی برای آن منتشر نشده است. ایشان در جمعی به صورت شفاهی مطالعه این کتاب را توصیه کرده بودند و در رسانه‌ها منتشر و با استقبال خوبی در جامعه مواجه شد. می‌خواهم بگویم صرف وجود تقریظ علت ترویج نگاه حضرت آقا در معرفی کتاب نیست. ممکن است ایشان متن مکتوبی در حاشیه کتابی نداشته باشند، اما کتاب به صورت گسترده ترویج شود، مثل کتاب «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» که حضرت آقا در سفر به استان یزد در حضور نویسنده کتاب از آن تقدیر کردند و فرمودند که توصیه من به فرزندانم این بود که در دوران نوجوانی این کتاب را بخوانند. همین توصیه ایشان در سخنرانی عمومی به عنوان ترویج کتاب محسوب می‌شود، لذا تأکید می‌کنم نگاه رهبری به ترویج کتاب و موضوعات مختلف در حوزه نشر، صرفاً متکی بر نگارش تقریظ و یادداشت نیست. بسیاری از این موارد در بیاناتی است که در سخنرانی‌های عمومی یا در دیدار‌های محدود با اشخاص مختلف دارند و در آنجا مطالعه یک کتاب را توصیه کرده‌اند. در دیدار چند سال پیش با اعضای مجلس خبرگان، حضرت آقا به کتابی اشاره کردند. کتاب «یادت باشد» خاطرات همسر یک شهید مدافع حرم بود که آقا در آن سخنرانی به این کتاب اشاره کردند و فرمودند اخیراً کتابی را خواندم از یکی از شهدای مدافع حرم، بعد از آن سخنرانی، این کتاب به سرعت در جامعه معرفی و با استقبال خوب مخاطبان مواجه شد.
تأثیر این تقریظ‌ها علاوه بر اینکه موجب می‌شود کتاب‌ها با استقبال مردم مواجه شود و افزایش تیراژ کتاب را به دنبال داشته باشد، شامل چه موضوعات دیگری می‌شود؟
همان طور که شما هم گفتید تجربه نشان داده است کتاب‌هایی که حضرت آقا بر آن‌ها تقریظ نوشته‌اند با استقبال گسترده‌ای در جامعه مواجه می‌شود. بررسی‌های ما نیز همین را نشان می‌دهد. این حرف فراتر از حدس و گمان است. اما علاوه بر این موجب معرفی قهرمانان واقعی ما هم می‌شود. ترویج بسیاری از کتاب‌هایی که بر آن‌ها تقریظ نوشته شده با هدف شناساندن قهرمانان واقعی است که در جامعه ما حضور داشته یا دارند. به عنوان نمونه می‌توانم به کتاب «حوض خون» اشاره کنم. خاطرات زنان رختشورخانه بیمارستان شهید کلانتری اندیمشک که بانوانی در سال‌های دفاع مقدس تکلیف خودشان را کمک در پشت جبهه‌ها و در پشتیبانی از رزمنده‌ها و حضور در آن بیمارستان می‌دانستند. لباس رزمندگان و البسه بیمارستان را شست‌وشو می‌دادند. آقا این کتاب را مطالعه کردند و تقریظ نوشتند. کتاب با آن تقریظ به جامعه معرفی شد. بعد از آن بود که زنان راوی این کتاب که تا آن زمان در بین مردم و همشهریان خودشان غریب بودند، شناخته می‌شوند و چهره‌های مشهور اندیمشک می‌شوند یا خاطرات مادر شهید محمد منتظری در کتاب «تنها گریه کن». این کتابی است که به جنگ، جبهه و شب عملیات و حضور یک رزمنده در میدان جهاد نمی‌پردازد، بلکه در این کتاب به شخصیت بانویی پرداخته شده که در قبل از انقلاب در راهپیمایی‌های ضدرژیم پهلوی مشارکت داشته است و تکلیف خودش را حمایت از نهضت امام خمینی می‌دانست و بعد از ازدواج و تربیت فرزند و در نهایت شهادت فرزندش تبدیل به یک عنصر قوی اجتماعی پای کار انقلاب و مردم می‌شود؛ کتابی است که به شناخت شخصیت و زندگی خانم اشرف‌السادات منتظری می‌پردازد یا کتاب «دختر شینا» هم مستقیماً روایت جبهه و جنگ نیست، بلکه روایت زندگی همسر شهید ستار ابراهیمی است. بنده عمیقاً معتقدم اگر تقریظ حضرت آقا منتشر نمی‌شد و اگر نگاه رهبری نبود، شهید علی خوش‌لفظ در همدان هم گمنام بود.
با تقریظ حضرت آقا بر کتاب «آب هرگز نمی‌میرد» که خاطرات سردار شهید میرزا محمد سلگی، قهرمان واقعی عملیات مرصاد است. این جانباز غیور و فرمانده سلحشور به مردم شهرستان نهاوند، استان همدان و ایران معرفی می‌شود یا به عنوان نمونه دیگر کتاب «مهاجر سرزمین آفتاب» که درباره تنها مادر شهید ژاپنی خانم بابایی است. این مادر شهید با تقریظ حضرت آقا بر کتاب، صد‌ها هزار بار پیش از گذشته به جامعه معرفی شد. بسیاری از افرادی که گمنام بودند، به برکت انتشار این کتاب‌ها، به برکت انتشار تقریظ حضرت آقا معرفی و در جامعه شناخته شدند. به واسطه همین تقریظ‌ها و نشر نگاه حضرت آقا بود که بسیاری تولیدات فرهنگی و هنری مختلف آغاز شد. ساخت فیلم سینمایی آن ۲۳ نفر، سریال عصر‌های کریسکان، تولید ده‌ها سرود، نماهنگ و شعر مؤید همین نکته است.
به نظر می‌رسد انتشار تقریظ‌های مربوط به بانوان افزایش پیدا کرده، همینطور است؟
حضرت آقا در دیدار چند سال قبل با جمعی از نویسندگان ادبیات پایداری با ایشان خطاب به استاد مرتضی سرهنگی، مدیر دفتر ادبیات حوزه هنری که واقعاً باید از خدمات ایشان و استاد هدایت‌الله بهبودی در اهتمام به ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در حوزه نشر قدردانی ویژه کرد، فرمودند کار‌هایی که انجام شده کار‌های بسیار خوبی است. این کار‌ها را باید ۲۰برابر کنید. ابتدا فرمودند ۲۰ برابر ولی بعد‌ها گفتند باید ۱۰۰ برابر کنید. ایشان در ادامه فرمودند این کار‌ها باید با شدت و کیفیت بیشتری ادامه پیدا کند. حضرت آقا در جای دیگر فرمودند ما به تعداد آدم‌هایی که در جنگ حضور داشتند روایت داریم، خاطره داریم، لذا روایت‌هایی که امروز منتشر می‌شود و کتاب‌هایی که تولید می‌شود، بسیاری از آن‌ها متعلق به میدان جنگ یا در میدان نبرد با دشمن نیست. روایت و داستان‌هایی است که آدم‌ها به واسطه حضور همسران، فرزندان، پدران و برادران‌شان در جنگ دارند. ما کتاب‌های زیادی داریم که خاطرات یک همسر شهید یا یک مادر شهید یا دختر شهید است. در این کتاب‌ها نقش بانوان برجسته است. یقیناً نقش بانوان در دفاع مقدس نقش مهم و برجسته‌ای است که از نقش مردان حاضر در میدان نبرد کمتر نیست. آن‌ها پرورش‌دهنده آدم‌هایی هستند که رزمنده و مجاهد فی‌سبیل‌الله شده‌اند. همراهی خانم‌ها با همسران‌شان در جنگ و دفاع مقدس و پشتیبانی‌هایی که از رزمندگان و جبهه‌های جنگ انجام دادند، روایت‌هایی است که باید به جامعه منتقل شود، اما تاکنون آنگونه که شایسته است به آن پرداخته نشده است. اگر چه باید انصاف داشت و تولیدات فاخر مکتوب این عرصه هم به راحتی عبور نکرد ولی جا برای کار در این عرصه بسیار است.
در خصوص رویدادی که قرار است روز جمعه در مشهد برگزار شود، توضیح بیشتری دهید.
ان‌شاء‌الله چهاردهمین پاسداشت ادبیات جهاد و مقاومت و انتشار تقریظ حضرت آقا بر کتاب «خاتون و قوماندان» را جمعه ۲۲ اردیبهشت در مشهد برگزار خواهیم کرد. نکته‌ای که می‌خواهم بگویم این است که موضوع این کتاب مهاجران افغانستانی هستند؛ کسانی که از سرزمین مادری‌شان هجرت می‌کنند و به ایران می‌آیند و در شرایط سخت دوری از وطن در غربت زندگی می‌کنند، اما روزی که احساس تکلیف می‌کنند که باید برای دفاع از حرم اهل بیت (ع) به سوریه بروند، لشکر فاطمیون را به فرماندهی شهید ابوحامد و رزمندگان غیور هموطن خود تشکیل می‌دهند و از یاران سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در جبهه مقاومت می‌شوند. بخش‌هایی از زندگی مجاهدان مهاجر افغانستانی در کتاب «خاتون و قوماندان» توسط خانم ام‌البنین حسینی روایت می‌شود. نگاهی که این خانم به حضور همسرش در میدان نبرد با داعش و مبارزه با تروریسم دارد و نامه‌نگاری‌هایی که بین این زن و شوهر انجام می‌شود، در این کتاب آمده است. این کتاب به نظر من برای مخاطب جوان بسیار خواندنی و جذاب است و از زاویه‌ای جدید، از جمله مقاومت اسلامی مواجه می‌شود. این اولین کتاب تقریظی با موضوع شهدای غیرایرانی است و در واقع نگاه ویژه حضرت آقا به نقش و اهمیت مجاهدان افغانستانی در دفاع از حرم‌های اهل بیت (ع) را نشان می‌دهد.
چهاردهمین پاسداشت ادبیات جهاد و مقاومت و انتشار تقریظ حضرت آقا بر کتاب «خاتون و قوماندان» روز جمعه ۲۲ اردیبهشت در مشهد برگزار می‌شود.
