به گزارش سعید عرفان منش خبرنگار جوان انلاین اصفهان،سعید اسدی سال 1352 در کرمانشاه متولد شد و دارای مدرک کارشناسی ادبیات نمایشی از دانشگاه تهران، کارشناس ارشد سینما از دانشگاه هنر و دکترای تخصصی تئاتر از دانشگاه تهران است. او مدیر فعلی دفتر پژوهش، آموزش و انتشارات نمایش اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که در این گفتگو به شرح معنای کمدی و تکنیک هایی کاربردی برای نمایشنامه نویسی کمدی پرداخته است.
نخستین موضوع مورد اشاره در این گفتگو، دوگانگی مواجهه انسان با جهان خارج بود که اسدی درباره آن گفت: در مواجهه ما با جهان هستی دو رکن احساسی و عقلانی وجود دارد. ما تنها به واسطه حواسمان با جهان هستی روبرو می شویم ولی آنچه در درون ما رخ می دهد، می تواند حاصل فرآیندی باشد که یا در احساس ما متوقف شده و یا در جایگاه عقلانی ما مورد تحلیل قرار می گیرد.
وی ادامه داد: در حوزه هنرهای نمایشی دو ژانر بزرگ تراژدی و کمدی در تاریخ داریم که هرگز از یاد نرفته اند. تراژدی واکنش حسی ما به جهان است و اگر ما این مواجهه را از منظر عقلانی بازنمایی کنیم به سوی کمدی رفته ایم. تجربه احساسی جهان تجربه ای است که نتایج آن الزاما خوشایند نیست و اگر با یک نگرش عقلانی به جهان بنگریم این امکان برایمان پیدا می شود که نسبت به این فرآیند تامل کرده و حتی به آن بخندیم، گویی خنده ما نتیجه این تامل است و ژانر کمدی بر اساس همین مسئله ایجاد شده که انسان امری را با دیگری مقایسه کند و از این میان خنده ای برای او حاصل شود.
وی با بیان اینکه در تراژدی تجربه ما از رخداد و فرآیند تراژیک تجربه ای از رنج است ، تاکید کرد: این تجربه رنجی است که قهرمان داستان در مسیرش به سمت هدفی برایش حاصل می شود. آنچه ما در تراژدی تجربه می کنیم یگانگی و همذات پنداری با شخصیت نمایش است.
وی ادامه داد: تراژدی ناشی از ترس در انسان است. تا وقتی که انسان خودش را جدای از شخصیت داستان نمی بیند دچار ترس می شود. اما وقتی خودش را جدای از شخصیت می بیند لذتی را تجربه می کند و دچار احساس شفقت می شود. بنابراین نگاهِ با فاصله نسبت به قهرمان نمایش این امکان را به ما می دهد که بتوانیم به واسطه تحلیل عقلانی، قیاسی و تطبیقی به واکنشی متفاوت برسیم.
کمدی پرشاخه ترین ژانر جهان است
نویسنده کتاب نمایشنامه "سرود دوباره کلات" کمدی را پرشاخه ترین ژانر جهان دانست و گفت: کمدی زیرگونه های متنوعی دارد و در تمامی این گونه ها از ابتدا وقتی مقدمات کمدی شروع می شود، خود کمدی از تماشاگرش دعوت به فاصله با قهرمان نمایش می کند.
اسدی اظهار داشت: لحن کمیک مجموعه ای از حال و هوا و عناصری است که مثل تراژدی سنگین و سهمگین نیستند. مثلا دکور یا لباس و هیئت شخصیت ها در نمایش کمیک از همان ابتدا تماشاگر را به کمدی دعوت می کند و او می فهمد با جهانی روبرو است که نباید با آن درآمیخته شود، ولی در عرصه درام چنین نیست.
وی با تاکید بر اینکه کمدی متضمن ایجاد فاصله میان تماشاگر و قهرمان نمایش است، تصریح کرد: اگر این فاصله از بین برود کمدی رخ نمی دهد. چون اگر مخاطب خودش را با دنیای کمدی یگانه کند شروع به کنش حسی می کند. پس خود واقعه نباید کمیک باشد. فردی که در تنگنا قرار دارد از نگاه خودش جهان جای دردناکی است، ولی تماشاگر با دیدن رنج او به خنده می افتد. مانند شخصی که پوست موز زیر پایش می رود. تماشاگر به او می خندد چون با او فاصله دارد.
ماهیت خنده را بشناسید
سعید اسدی در ادامه این گفتگو در پاسخ به این سوال که چه تکنیک هایی برای نمایشنامه نویسی کمدی در راستای خلق چنین فضایی وجود دارد، گفت: در ابتدا باید توجه داشت که ماهیت خنده چیست. خنده یک خاصیت کاملا انسانی است و غیرانسان ها درکی از موقعیت طنز و کمیک ندارند. توقع ما از مخاطب انسانی نیز این است که با شنیدن یک لطیفه بخندد. اینکه چه باعث می شود ما بخندیم سوالی است که برای پاسخ به آن باید بدانیم که خنده حاصل فشردگی یک نیرو در انسان است. خنده یک واکنش یکباره است و نتیجه رهایی یک انرژی است.
وی در پاسخ به اینکه چطور این انرژی ایجاد می شود، گفت: یکی از دلایلی که باعث خندیدن می شود این است که انسان در یک وضعیت کاملا منطقی قرار بگیرد و بعد ناگهان وضعیت غیرمنطقی شود. وارونه سازی منطقی یک وضعیت باعث خندیدن می شود. این وارونگی نیز حسی نیست و عقلانی و منطقی است.
تکنیک های ایجاد وارونگی را بیاموزید
کارگردان نمایش های تکرار یک پرده، جزیره (آثول فوگارد) در ادامه، آموختن تکنیک های ایجاد وارونگی را امری ضروری برای کل هنرمندان عرصه کمیک دانست و شرح داد: هر واژه ای در ذهن ما قالبی دارد که با یک شکل صوتی تلفظ می شود. اینها برای انسان دلالت ذهنی دارد. در کمدیِ کلامی تکنیک تقلیب موجب ایجاد خنده می شود. تقلیب ریشه در قلب و دگرگون کردن دارد. یعنی هنجار زبانی بهم می ریزد و واژه تغییر می کند. مثلا واژه ارباب می شود ابراب! این هنجارگریزی است که باعث می شود مخاطب اصل واژه ارباب را با نوع دگرگون شده آن مقایسه کند و برای او ایجاد خنده می کند.
اسدی ادامه داد: بعد از آن به هنجارگریزی های دلالتی می رسیم که فهم مخاطب را در نظر می گیرد و برعکسِ آنچه مخاطب فهمیده را نمایش می دهد. این تفاوت معنایی موجب ایجاد خنده می شود. پس افراد به اشتباه ناشی از عدم درک هنجارهایی می خندند که شامل هنجارگریزی های معنایی، رفتاری، کلامی، وضعیتی و... هستند.
وی با بیان اینکه "اغراق" نیز در روند کمدی نقش مهمی دارد، تاکید کرد: اغراق می تواند در مخاطب ایجاد خنده کند. اغراق در لباس، کلام و... برای مخاطب خنده دار است. پس وقتی دفورماسیون شکل بگیرد شکلی از اغراق یا خردنمایی یا درشت نمایی ایجاد می کند. چون ما در ذهنمان درکی از تناسب داریم و این ها تناسبات ذهن ما را بهم می زنند. پس از بین بردن تناسب نیز یک تکنیک کمدی است.
