اين روزها تب مستندسازي در شبكه‌هاي مختلف از جمله «افق» به تبي همه‌گير تبديل شده است. تقريباً خيلي از فعالان فرهنگي و غيرفرهنگي را مي‌بينيم كه با تهيه يك دوربين مستندسازي مي‌كنند. در اين ميان آقازاده‌هاي مسئولان ازجمله مسئولان فرهنگي نيز به اشكال مختلف ورود كرده‌اند اما آنچه از مستند و مستندسازي در تلويزيون مي‌بينيم، متأسفانه چيزي نيست كه بتوان آن را يك خروجي قابل قبول دانست.مصداق این موضوع در مستندسازي جنگ سوريه و عراق است كه عمده آثار سطحي است؛ چيزي كه در ميان مستندسازان تلويزيوني عرف شده به‌خصوص در برخي شبكه‌ها آن است كه با يك يا چند دوربين به محل حادثه بروند و جمع راش‌ها (فيلم‌هاي خام تصويربرداري شده) را در تدوين با يك نريشن (صداي روي تصوير) به مستند تبديل كنند. البته اين موضوع در جاي خود قابل اهميت است اما در اين امر زياده‌روي شده و ابداً خروجي‌هاي قابل قبول در زمينه‌هاي مختلف به دست نيامده است. اينجاست كه مستندهاي خارجي از جمله شبكه‌هاي معاند گاه قوي به نظر مي‌رسند، زيرا خيل مستندهاي ضعيف در تلويزيون بسيار زياد است.
يك مستند تحقيقي و علمي مي‌تواند كار چندين لشكر تبليغاتي را در عرصه‌هاي مختلف انجام دهد. مستندي مانند «آرامش شام» يا شمرهاي زمانه از جمله آثاري است كه مي‌توان گفت مستندهاي تحقيقاتي و جريان‌ساز محسوب مي‌شوند يا مستندي مانند «شهيد ادواردو آنيلي» نيز از اين دست است. اما اگر خوب بنگريم زمينه براي توليد مستندهاي با كيفيت و جريان‌ساز بسيار زياد است؛ منتها ظاهراً مسئول يا مسئولاني نيستند كه بخواهند در اين فضاي تأثيرگذار قدم بگذارند.
در فضاي مجازي گاه شبهات يا شايعاتي است كه هيچ وقت كار جدي درباره آنها صورت نگرفته است. فن مستندسازي مي‌تواند حتي در جريان‌سازي علمي هم نقش مثبت داشته باشد و موضوعات ناب و بكر بسيار زيادي هستند كه مي‌توانند تأثيرگذاري وسيعي و ملي حتي فراملي با يك ساخت خوب و منطقي به دست آورند.
وقتي به فضاي رسانه‌اي و علمي نگاه مي‌كنيم با خيل عظيمي از سوژه‌هاي جالب روبه‌رو مي‌شويم كه مي‌توانند در قالب مستند اتفاقات خوبي را رقم بزنند، اما متأسفانه همتي براي توليد مستندهاي فاخر نيست. چند وقت پيش مجموعه فطرس مديا كه بيشتر در حوزه كشورهاي عربي فعال است مستند «اشك آسمان» را در فضاي مجازي منتشر كرد؛ مستندي كه اول آن كه جاي آن در تلويزيون طي ايام محرم خالي است و ديگر اينكه مستند بيانگر ظرفيت‌هاي واقعي است كه در صورت حمايت مي‌توانند به فرهنگ و دين كمك زيادي كند. مستند «اشك آسمان» درباره ماجراي بارش خون از آسمان در روز عاشوراست؛ موضوعي كه در فضاي مجازي شايد بارها شنيده باشيم اما تيم مستند‌ساز حرفه‌اي با سفر به كشورهاي مختلف و گفت‌وگو با دانشمندان مشهور شرق‌شناس جهان كه كار تحقيقاتي در اين زمينه كرده و نيز رصد كتب علمي و تاريخي را هم داشته‌اند براي همين توانسته‌اند به يك واقعيت در زمينه چنين اتفاقي دست يابند و در قالب مستندي آن را بسازند؛ واقعيتي كه به همت آن مي‌توان در منابر به عنوان سندي از حقانيت اهل بيت و قيام عاشورا از آن ياد كرد.
اكثر مستندهاي توليدي تلويزيون اين سير تحقيقاتي و تلاش علمي را ندارند. موضوعات مختلفي را مي‌توان براي ساخت مستندهاي تحقيقاتي كه كنجكاوي مردم را هم در گوشه و كنار جهان ارضا مي‌كنند، پيشنهاد داد. مثلاً موضوع كشتي نوح و لوح پنج تن كه در فضاي مجازي و برخي مقالات به آن اشاره شده، موضوع قابل تأملي است كه مي‌توان واقعيت يا كذب بودن آن را در يك كار تحقيقاتي به شكل مستند به تصوير كشيد. اما در ظاهر همتي براي چنين توليدات علمي‌اي وجود ندارد و راحت‌ترين كار اغلب مستندسازان آن است كه همه‌چيز اعم از كارشناس، محقق و آرشيو كنار مستند‌ساز باشد. اينجاست كه مي‌بينيم در بحث بيداري اسلامي با وجود ميلياردها تومان هزينه در كنفرانس‌هاي بي‌حاصل تهران آثار مستند مناسبي وجود ندارد و درباره يمن، بحرين، سوريه، عراق، مصر و... نمي‌توا‌ن آثار شاخصي در زمينه مستند نام برد كه بگوييم موضوع انقلاب و خيزش اسلامي را با اين مستندها بيان كرده‌ايم. البته به ندرت مواردي هست اما نه آنقدر كه شايسته نام بزرگ جمهوري اسلامي، سازمانها و ارگان‌هاي متولي ساخت مستند در ايران بوده باشد.
بيم آن مي‌رود كه صنعت مستندسازي در ايران نيز مشمول فعاليت‌هاي پوشالي بيلان محورانه سازمانها شده باشد كه تنها عده‌اي محدود با داشتن رابطه و بدون هنري چندان قابل در اين عرصه قدم گذاشته و بودجه‌هاي مربوطه را صرف اطرافيان خود كنند. بدون‌شك مستندسازي از لحاظ مختلف يك ضرورت است؛ به خصوص درباره امور ديني كه هم پاسخ به شبهات و كذبيات را بدهد و هم عاملي براي تبليغ اسلام و تشيع شود، اما حيف كه در اين عرصه نيز دستمان خالي است.
