فاطمه کلانتری، راحله اکبری
جونی
این نگرانی‌همچنین برای استفاده
کنندگان و سازندگان که مسئول تصمیم‌گیری برای دریافت ایده های نو در زمینه معماری اسلامی
هستند نیز وجود دارد.
منظرشهرهائی مالزی در دهه‌های
گذشته شاهدحضور و پدیدآمدن مسجدهایی با المان‌های ترکیبی وادغام شده ای بوده است که
برخی‌از این مساجد در دورنمای معماری وشهرسازی این کشور، جایگاه خاصی رابه خود اختصاص
داده اند.
اگرچه به علت مستعمره بودن
مالزی در دوران مختلف، سبکهای مختلف معماری در آن دیده میشود مانند سبکها معماری
پرتغالی، هلندی، بریتانیایی وهمچنین به علت چند فرهنگی بودن مالزی، سبکها بومی آن
را میتوان به مالایی، هندی ، چینی و دودمان صباح و ساراواک تقسیم کرد ولی به
عنوان مثال، مسجد در چشم مسلمانان مالایی که جمعبت غالب این کشور هستند، تصویر یک
گنبد، یک یا چند مناره و تعدادی قوس است.انتظارات بسیاری از مردم مالزی به خصوص
افراد مسن تر، سطحی و عمد‌تاً به سمت ترکیبی از سبکهای مختلف اسلامی و عناصر
طراحی از مساجد بزرگ تاریخیست که در سراسر دنیا ساخته شده است.
علاوه بر این طراحی برخی
از این مساجد جدید که به تازگی ساخته شده در بسیاری از فرمهای معماری تقلیدی از جهان
گذشته بوده است. طراحی و ساخت مداوم آنها بدون کاوش امکانات دیگر، نه تنها مشکل
حاضر را تحت تاثیر قرار میدهد بلکه حتی نسل آینده فکر خواهد کرد که معماری اسلامی
در پیچ و تاب زمان به دام افتاده است. به عنوان مثال، بنایی که در قرون گذشته در
جایی دیگر دنیا با توجه به مقتضیات زمان خودش ساخته شده را مالزی در دنیای مدرن
دوباره وام گرفته است.اگرچه تلاش‌ها در راستای ادغام عناصر معماری اسلامی، در
ساختمانهای مختلف مانند دادگاه ها،دانشگاه ها، ساختمانهای دولتی و اداری نیز دیده
میشود. در نمای کلی این ساختمانها شبیه هم و فقط در جزئیات است که با هم فرق
میکنند که رویکرد فوق موفق به انطباق با محیط زیست به طور کلی در اطراف ساختمان ها،
زمینه آب و هوایی و منظر نشده است. چنانچه این عناصرمعماری وام‌گیری شده، در درون نظام طراحی وامگیرنده حل
و جذب شوند، به گونه‌ای که پایه اصلی این نظام طراحی وامگیر دچار تغییر ساختاری
اساسی نشود، میتوان گفت به محصول جدید و سبک جدیدی رسیده اند اما اگر این المان‌های
وارداتیقسمتی یا قسمت‌هایی از این بنای مسجد را تشکیل دهند آنگاه ترکیببندی
نامنظم و بیقاعده ای رخ می دهد که به آن "التقاط" اطلاق میشود.این عناصر متنوع
بصری در مالزی با هم ترکیب نشده و فقظ با استقلال نسبی در کنار هم چیده شده
اند.همین چیدمان در کنار هم، به این نوع معماری هویتی مستقل نداده است.
برخی معتقدند که فرمهای معماری اسلامی وارداتی
در حال صدمه زدن به ارزش‌های محلی و بومی ست .همچنین محققان باور دارند که مالزی
هنوز نیاز به تمرکز و تحقیق برروی فرهنگ و باور تاریخی، سبک زندگی و در واقع
هویت ملی دارد.هویت همان اصالتیست که با گذر زمان در طی سالها و قرنها شکل می‌گیرد
و به صورت بصری خود را در شکل سبک در بنا ها نشان میدهد.
در رابطه با اشکال و عناصر
جدید معنی دار اسلامی که امروزه در بناهای اسلامی مالزی دیده میشود نگرانی‌‌های
زیادی وجود دارد. این نگرانی همچنین برای استفاده کننده گان و سازندگان که مسئول
تصمیم‌گیری برای دریافت ایده هاینو در زمینه معماری اسلامی نیز هستند وجود دارد.با توجه به
نیازهای در حال تغییر برای پاسخ به چالش‌های آینده، یک نیاز مبرم برای ساختمانهای
جدید که یک رویکرد جامع و پایدار داشته باشندلازم است.
به طور کلی می توان گفت اگرچه
معماری مساجد در مالزی، از شیوه‌های بومی تا به امروز تحولات زیادی داشته است و
سبک مساجد سنتی با خانه‌های بومیشان هم خوانی کامل داشته است که نشان از داشتن
هویت در معماری بومی است ، به طوری که هردو از چوب ساخته میشده اند و سقفهای مشابه
شیبدار داشته اند.ولی در معماری اسلامی امروزی آن، این همخوانی با معماری
بومی دیده نمیشود و در حال حاضر به تقلید از نسخه های اصلی در تلاش برای ساختمانی به سبک اسلامی است.
به عنوان مثال نمای داخلی
مسجد صورتی پوتراجایا، به ویژه ورودی اصلی شبیه دروازه‌های ورودی ساختمان های دولتی
عصر صفویه اصفهان می باشد.در تزئین محراب از خطوط و نقوش اسلامی استفاده شده است .ولی
باتوجه به اینکه در معماری صفویه ایرانی، از رنگهای آبی و سفید استفاده میشده
است، نمای صورتی با گنبد صورتی این مسجد به نظر می‌رسد هیچ تناسخی با معماری صفویه
نداشته باشد.دیوارهای شبستان زیرین مسجد با الهام از مسجد سلطان حسن در کازابلانکا
مراکش طراحی و اجرا شده است. مناره مسجد نیز الهام گرفته شده از مسجد شیخ عمر در بغداد
است (شکل 1).
مسجد عبویه واقع در پراک نیز
با تقلید از گنبد و معماری هندی، و با استفاده از قوس‌ها و خطوط سیاه سفید مناره
که یاد آور مساجد آندلسی میباشد (شکل 2).
در مسجد آبی شاه علم،که
بزرگترین مسجد مالزی است هیچ نشانه‌ای از معماری بومی در آن مشاهده نمیشود و
گنبد کاشی کاری شده آن به اضافه چهار منار،طاق های قوسی، شیشه‌های مشبک همه و همه
المان‌های وارداتی میباشند (شکل 3).
نمونه دیگر مسجد ولایت
میباشد که با نگاه کلی میتوان آثار معماری عثمانی را به خاطر فرم و ترکیب یک گنبد
مرکزی در وسط و سه نیم گنبد در سه سمت و به علاوه دروازه بلند قوسی در جلو آن‌دید.در
حالی که پوشش گنبد با کاشی‌های زرد، سفید، سیاه و آبی مارا به یاد گنبد‌های
ایرانی می‌اندازد.همچنین قوس طاق‌های کوچک آن که ورودی مسجد را در بر می‌گیرد از
معماری مراکشی و دو مناره آن ترکیبی از مناره‌های مصری و عثمانی است. سردر اصلی
شبستان و محراب سفید آن یاد آور معماری تاج محل هند است. لطفی که به این مسجد
شده تنها پنجره و درهای چوبی آن با نقوش گیاهی بومی است.همه عناصر وام گرفته شده
در این بنا که از سرزمین‌های دیگر میباشد به طور نظام بندی باهم ترکیب شده و یک
نوع همگرایی و تنوع طلبی را با خود حمل می‌کند
کهاین تحول با بهره‌گیری از همه نمونه‌های موفق موجود در دنیا رفته رفته در
حال تبدیل به یک فرهنگ معماری در مالزی است (شکل 4).
معماری کنونی مالزی، مدیون
زبان معماری برخاسته از خاورمیانه و یا غرب آسیا است. این ترکیب بندی وام گرفته
شده میرود تا در فرهنگ مالزی جایگاهی برای خود پیدا کند و به هویتی مستقل دست
یابد. سفر پژوهشگران و دانشجویان مذهبی به مکه و دیگر شهرهائی اسلامی در سال ۱۹۶۰ و وارد کردن دانش و تجربه‌هاییاز آنجا ، نپرداختن به
مسئله هویت بومی مالایی اسلامی و بحث
تبدیل جهان به دهکده جهانی، باعث به وجود آمدن چنین بی هویتی در معماری
اسلامی مالزی شده است.در واقع بیشتر جمعیت مالزی رامسلمانان تشکیل میدهند، از این
رو هویت یاسبک بومی به تناسب گذشته تاریخیش میباشد که از نسلهای قبل به اکنون
رسیده است. آیا مالزی باید یک شبه با تقلید و ترکیب بندی کورکورانه عناصر کشورهای
دیگر همه آن گذشته را نادیده بگیرد؟
