تحولات ايران و روسيه پس از انقلاب اسلامي همواره با افت و خيزهاي فراواني همراه بوده است، اما بدون شك دو كشور گاه همانند مقطع فعلي در حوزه‌هاي گوناگون منافع راهبردي دو طرف براي توسعه همكاري‌ها با يكديگر منطبق نبوده‌اند.
سفر وزير دفاع روسيه به تهران را مي‌توان بازتابي از همين انطباق روابط راهبردي دو كشور دانست كه هم اكنون در بعد همكاريهاي نظامي متجلي شده است، به خصوص كه هم اكنون دو كشور با تهديدات گوناگوني در جبهه اقتصاد و تحولات امنيتي روبه رو هستند.
ايران و روسيه در جبهه سوريه همكاري نزديكي را آغاز و با تمام توان از دولت قانوني سوريه حمايت كرده‌اند تا بتوانند جلوي نفوذ تروريست‌ها در سطح منطقه گرفته و از بدعتي جديد در جهان براي سرنگوني دولت‌هاي قانوني جلوگيري كنند. از سوي ديگر ايران و روسيه هم اكنون با تهديد مشتركي از سوي امريكا درباره تحريم‌هاي بين‌المللي رو به رو هستند كه به امضاي بزرگ‌ترين قرارداد همكاري اقتصادي بين دو كشور با مبلغ 70 ميليارد يورو انجاميده است. اما همكاري در حوزه نظامي مسئله‌اي است كه جدا از روابط اقتصادي و امنيتي است و نشان از عمق روابط دو كشور در برابر تهديدات دو كشور دارد.
از ميگ تا ميلتاريخ نوين همكاري ايران و روسيه در زمينه نظامي به سفر هاشمي رفسنجاني رئيس‌جمهور وقت به اتحاد جماهير شوروي در سال 1369 مربوط مي‌شود. در آن سفر ايران و اتحاد جماهير شوروي قراردادي در زمينه نظامي به ارزش بيش از 10 ميليارد دلار را امضا كردند.
اين قرارداد شامل فروش زيردريايي‌هاي نيمه‌سنگين، جنگنده ميگ- 29 و سوخو- 24 بود و البته اعتراضات دولت امريكا هم نتوانست مانع تحقق آن شود. البته اين همكاريهاي نظامي چندان به طول نينجاميد. با فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و روي كار آمدن دولت غربگراي بوريس يلتسين همكاري نظامي ايران و روسيه افت كرد. چرنومردين، نخست وزير وقت روسيه طي موافقتنامه با دولت امريكا همكاريهاي نظامي با ايران را متوقف كرد و فروش سلاح‌هاي جديد به ايران متوقف شد. اين روند تا زمان روي كار آمدن ولاديمير پوتين رئيس‌جمهور فعلي روسيه ادامه داشت. با سفر رئيس‌جمهور وقت ايران به روسيه و امضاي يك تفاهمنامه جديد همكاري و همچنين لغو موافقتنامه گور- چرنومردين توسط دوماي روسيه زمينه براي گسترش همكاري نظامي دو كشور بار ديگر فراهم شد. تحويل سامانه موشك تور. ام- يك و بالگردهاي ميل- 17 از تبعات اين موافقتنامه بود. با اين حال با روي كار آمدن مدودف و آغاز منازعه هسته‌اي ايران و غرب همكاريهاي نظامي دو كشور بار ديگر وارد مرحله ركود شد. مدودف طي فرماني اجراي قطعنامه‌هاي شوراي امنيت در خاك روسيه را الزامي كرد و به اين ترتيب تحويل سلاح‌هاي روسي به ايران ملغي شد. يكي از توافقنامه‌هاي دو كشور در اين رابطه كه قرباني اين مناقشه شد، قرارداد تحويل سامانه موشكي اس-300 بود. اين سامانه موشكي مي‌توانست توان پدافندي ايران را براي مقابله با حمله احتمالي امريكا و رژيم صهيونيستي با چالش اساسي روبه رو كند.
در ان ميان لغو تحويل اين سلاح موجب شكايت ايران به دادگاه داوري تعيين شده در اين قرارداد شد كه منجر به تعيين غرامت 4 ميليارد دلاري براي ايران شد. حل و فصل اين مسئله بين ايران و روسيه جزو يكي از فصل‌هاي اساسي روابط ايران و روسيه در طول چند سال گذشته بوده است.
روس‌ها حتي پيشنهاد جايگزيني سامانه آنتي 2500 به جاي سامانه اس- 300 را دادند، اما ايران با اشاره به اينكه خواستار تحويل اصل اين سامانه است، اين معامله را رد كرد. گره توسعه روابط دفاعي ايران و روسيه تا روي كار آمدن پوتين و هجوم امريكا به مرزهاي روسيه ادامه داشت.
اتحاد براي مقابله با سرنگوني اسدبا روي كار آمدن دوباره ولاديمير پوتين در روسيه و آغاز دور تهاجم غرب به شرق و توسعه ناتو روسيه متوجه اهميت همكاري با بلوك شرق شد. هجوم ناتو به كشور ليبي و سرنگوني معمر قذافي هشدار مهمي بود كه روس‌ها براي مقابله با زياده‌خواهي امريكا هوشيار كرد؛ هوشياري كه با مقاومت در مقابل سرنگوني دولت بشار اسد و جلوگيري ازصدور قطعنامه ضد اين كشور در شوراي امنيت سازمان ملل متحد خود را نشان داد. در ادامه نيز همكاري امنيتي دو كشور براي مقابله با تروريست‌ها درسطح منطقه توسعه يافت و اين روند تا زمان روي كار آمدن دولت جديد در ايران ادامه يافت.
دور جديد روابط با ديدار پوتين و روحاني
با روي كار آمدن دولت روحاني همكاري ايران و روسيه در حوزه نظامي نيز گسترش يافت و اين مسئله در اولين ديدار روحاني و پوتين در حاشيه اجلاس كشورهاي عضو پيمان شانگهاي در بيشكك آغازگر توسعه اين روابط بود و اين روند با سفر ديميتري راگوزين معاون نخست‌وزير روسيه به ايران ادامه يافت. اولين سفر مقام عالي‌رتبه نظامي روسيه به ايران حضور فرمانده نيروي هوايي روسيه به تهران بود كه با توافقات نظامي دو طرف براي توسعه همكاري نظامي همراه بود. در قدم بعدي سردار دهقان وزير دفاع بود كه عازم روسيه شد و در كنار همايش امنيت بين‌المللي در اين كشور با مقامات عالي‌رتبه نظامي روسيه ديدار كرد و در همان جا نيز بحث توسعه روابط دو كشور مطرح و قرار سفر وزير دفاع روسيه به ايران گذاشته شد؛ سفري كه آغازگر روابط جديد دو كشور در حوزه نظامي و شايد پايان دادن به برخي مشكلات قديمي در روابط دو كشور بود.
قطعنامه شوراي امنيت زيرپا ميروداولين نكته‌اي كه در سفر شويگو وزير دفاع روسيه به ايران مورد تفاهم قرار گرفت، حل بحث سامانه دفاعي اس- 300 و فروش آن به ايران بود. از آنجا كه تحويل اين سامانه به دليل تحريم‌هاي شوراي امنيت عليه ايران به تأخير افتاده است، احياي اين قرارداد مي‌تواند نشانه‌اي از تضعيف اعتبار اين قطعنامه در سطح بين‌المللي باشد. توسعه روابط نظامي ايران و روسيه مي‌تواند منجر به واكنش كشورهاي ديگر به خصوص امريكا شود؛ مسئله‌اي كه انتظار آن به هيچ عنوان دور از ذهن نيست اما به نظر مي‌رسد ايران و روسيه در شرايط كنوني عليه دشمني مشترك و آن هم زياده‌طلبي غرب متحد شده‌اند. بايد صبر كرد كه دور تازه اين روابط به كجا مي‌انجامد.
مسكو سامانه‌هاي اس- ۳۰۰ و اس- ۴۰۰ را به ايران تحويل ميدهديك مقام روس خبر داد كه روسيه احتمالا سامانه‌هاي اس- ۳۰۰ و اس- ۴۰۰ را به ايران تحويل مي‌دهد.
به گزارش تسنيم، خبرگزاري ريانووستي ديروز خبر داد روسيه ممكن است به تعهدات خود مبني بر تحويل سامانه دفاع موشكي اس- 300 كه به دليل فشارهاي غرب تحويل آن مدت‌ها با تأخير مواجه شده، عمل كند. اين موضوع پس از ديدار اخير ميان وزيران دفاع روسيه و ايران در تهران مطرح شده است. ريانووستي به نقل از «لئونيد ايواشوف» از مقامات نظامي روسيه اعلام كرد اين گام در راستاي همكاري اقتصادي و فناوري تسليحاتي اتخاذ شده و دست‌كم سامانه‌هاي دفاعي نظير
اس- 300 و اس- 400 احتمالاً به آنها تحويل داده شود. روسيه پيش‌تر پيشنهاد كرده بود به جاي تحويل سيستم دفاع موشكي
اس- 300 سيستم دفاع هوايي موسوم به «تور» را در اختيار ايران قرار دهد اما سيستم دفاع موشكي «تور» يك سيستم دفاعي براي انواع آب و هوا، برد كوتاه و زمين به هواست و مي‌تواند هواپيماها، موشك‌هاي كروز و موشك‌هاي بالستيك را هدف قرار دهد.
