معماري ايراني - اسلامي در عصر كنوني كه تكنولوژي و صنعتي شدن همه چيز را در برگرفته است با الهام گرفتن از اعتقادات و ارزش‌هاي ديني و مذهبي مي‌تواند خلأهاي موجود را برطرف سازد. بر اين اساس سازه‌هاي باقيمانده از دوران گذشته همواره مورد توجه قرار گرفته است؛ چراكه در طراحي بنا‌هاي موجود بر اساس معماري ايراني - اسلامي فقط نيازهاي ظاهري ديده نشده بلكه به نيازهاي فطري و روحي كه مي‌تواند جان را صفا بخشد نيز توجه ويژه‌اي شده است.
از اين رو گام برداشتن در اين مسير و زنده نگه داشتن اين شيوه معماري مي‌تواند به تغيير سبك زندگي در شرايط كنوني كه دچار چالش‌هاي فراواني شده است كمك بسياري كند.
دكتر محسن وفامهر استاد و عضو هيئت علمي دانشكده معماري و شهرسازي دانشگاه علم و صنعت ايران و عضو وابسته دانشگاه بين‌المللي امام رضا(ع) است و تاكنون بيش از چندين عنوان كتاب، ده‌ها عنوان مقاله و سخنراني با محوريت معماري ايراني - اسلامي در مجامع تحقيقاتي و آموزشي داخل و خارج كشور ارائه داده است. وي در پي فرمايشات مقام معظم رهبري درباره لزوم تأليف و توسعه علوم انساني ايراني - اسلامي و جنبش تأليف علوم انساني، از پيشگامان اين عرصه در حوزه معماري شد. با وفامهر كه استاد و جانباز بسيجي دانشگاه و عضو هسته اصلي قطب علمي، فناوري معماري دانشگاه تهران، عضو شوراي فناوري‌هاي نوين ساختماني و عضو انجمن مفاخر معماري ايران است گفت‌وگويي انجام گرفت. وي طراحي و اجراي پروژه‌هاي مختلف عمراني و معماري علمي و فرهنگي با سازه‌هاي گوناگون را در نقاط مختلف تهران و سطح كشور به انجام رسانده و از پيشگامان ايده‌هاي معماري ايراني - اسلامي است. تأليفات و مقالات متعددي در اين زمينه دارد. به گفته وفامهر بخشي از هجمه‌هاي فرهنگي به كشور ما خواه ناخواه به سمت و سوي تغيير معماري و بافت‌هاي شهري و حتي روستايي ما آمده و آرامش معماري متين و فاخر ايراني در شهرها در حال از بين رفتن است.
معماري ايراني - اسلامي با كاركردهاي خود چه جايگاهي در بين ايرانيان داشته و دارد؟
معماري اصولاً بايد در خدمت انسان‌ها باشد و از آنجا كه كرامت انسان نزد حضرت باريتعالي بسيار عظيم است، در معماري ايراني ـ اسلامي با تكيه بر همه ابعاد وجودي انسان به همه خصائص روحي، جسمي، معنوي، آرماني، اعتقادات، دين، مذهب، فرهنگ، ادبيات، شعر، موسيقي، هنر، تاريخ و... توجه خاصي دارد و معمار مسلمان ايراني در طول تاريخ با ذوق، سليقه و استعداد‌هاي خدادادي نهفته در وجودش سعي كرده همه آنها را با نسبت‌هاي معين و اندازه و مقداري مشخص، تركيب كرده و در يك وحدت و هماهنگي مناسب براي انساني كه روي زمين شأن خليفه اللهي دارد، فضاي زيست طراحي و اجرا كند كه قابليت مظروف شدن در آن فضايي كه لياقت انسان است را داشته باشد.
در معماري ايراني از همه ظرفيت‌هاي هنر چه در قالب شعر، نقاشي، خطاطي، تذهيب، منبت، مشبك، گچ و چوب، ميناكاري، طرح فرش و... نهايت بهره‌برداري براي ارتقاي جايگاه و منزلت انساني مي‌شود و اين اقدام تا جايي پيش مي‌رود كه متن قرآن كريم، آيات و روايات مكتب اسلامي و به ويژه مذهب جعفري در كتيبه‌ها و كاشي‌كاري‌ها در سردر‌هاي اصلي منازل، مغازه‌ها، بازارها و عمارت‌ها نقش مي‌بندد كه متعالي‌ترين كاربرد مستقيم خطوط اعتقادي و فكري مسلمين به شمار مي‌رود.
حتي گاهي سوره‌هاي قرآن كريم به طوركامل در كتيبه‌هاي كاشي و سنگ با خطوط نسخ، ثلث و نستعليق با كمال زيبايي نوشته و با هنر معماري مساجد، تكايا و معابر آميخته مي‌شود و اين لطافت روح و ضميرمعمار و معماري براي جامعه مسلمان پيام دارد و روح طراحي و معماري حاكم بر اين طرح و اين بنا منبعث از تراوشات فكري و همه ابعاد وجودي معمار مسلمان است.
زيبايي شناسي از مهم‌ترين بخش‌هاي معماري ايراني - اسلامي است، اما امروزه كمتر مورد توجه قرار مي‌گيرد، به نظر شما براي گرايش به اين اصالت بايد چكار كرد؟
معماري ايراني - اسلامي تلاش مي‌كند با تركيبي موزون و زيبا با مقدار و نسبت‌هاي معين و در نظر گرفتن همه ابعاد زيبايي شناسي، تركيب نور و همه رنگ‌هاي زيبا را به كار گيرد تا عزت انسان، عقايد او و احساس پاكش در تعامل كامل و سازنده با طبيعت زيبا مؤانست و مرافقت داشته باشد.
جريان آب در معماري ايراني صرفاً نگاه به يك عنصر موجود در طبيعت نيست بلكه پاكي و طهارت قلب، روح و جسم آدمي با معيارهاي مذهبي چون وضو و غسل، تنها با آب ميسر مي‌شود و از آنجا كه اساس رشد طبيعت بكر در آفرينش از آب مايه حيات مي‌گيرد، به مصداق آيه شريفه «و جعلنا من الماء كل شيء حي» وجود آب در حيات مركزي بناها و جريان آب در همه عرصه‌هاي انواع معماري‌ها، مظهر پاكي و طهارت بوده است.
معماري ايراني - اسلامي در واقع معماري مسلماناني است كه در ايران زندگي مي‌كنند و شعارشان در طول ساليان سال در باب ايران اينچنين سروده شده: «اي ايران اي مرز پر گهر اي خاكت سرچشمه هنر» لذا علاوه بر اخلاق، آداب، رسوم و سنن ايراني، پس از پذيرش اسلام نه تنها هيچ گونه تعارضي با فرهنگ ايراني نداشت بلكه مكمل و متمم قواعد و اصول جاويدان در زندگي ايراني‌ها شد و تا جايي پيش رفت كه اساساً امكان تفكيك و جدا كردن قواعد و حتي مراسم آئيني با فرهنگ و ادب ايراني ميسر نيست. اما امروزه به دليل عدم دقت در انتخاب رنگ، الهام گرفتن از معماري‌هاي وارداتي، عدم توجه به ظرفيت‌ها و سابقه معماري متمدن ايراني و برخي بي‌توجهي‌ها شاهد اين هستيم كه شهرها به ويژه شهرهاي بزرگ دستخوش تغييرات معماري گسترده‌اي شده‌اند كه با عبور از آنها نمي‌توان بدون تابلوهاي راهنما تشخيص داد كه اين شهر در ايران است يا حتي يك شهر مسلمان است لذا همه در اين باره مسئوليت داريم، از معماران و مهندسان گرفته تا دانشگاه‌ها و مسئولان و دست اندركاران. به جرئت مي‌توان گفت بخشي از هجمه‌هاي فرهنگي به كشور ما خواه ناخواه به سمت و سوي تغيير معماري و بافت‌هاي شهري و حتي روستايي ما آمده و آرامش معماري متين و فاخر ايراني در شهرها در حال از بين رفتن است.
شما اشارات خوبي به معماري ايراني - اسلامي داشتيد و از مزايا و ظرفيت‌هاي آن سخن گفتيد، اما علت اينكه مردم نگاهي سطحي به معماري و ساخت و ساز پيدا كرده‌اند، چيست و چگونه مي‌توان بر اين نگاه فائق آمد؟
اسلام دين زندگي براي هر فرد و زيستني اجتماعي است، از اين رو در معماري مي‌بينيم هر جا كه بازاري شكل گرفته در كنار آن مدرسه نيز قرار دارد، هر جا كه مدرسه است مسجد نيز محور طراحي است و هر جا كه مسجد قرار دارد حمام نيز ضرورتاً وجود دارد، زيرا اسلام دين عقلانيت و زندگي است يعني در كنار پاكي و طهارت روح و قلب حتماً بايد پاكي و پاكيزگي ظاهري از هرگونه زشتي‌ها، پليدي‌ها و كژي‌ها آغاز شود تا به غسل و وضو ادامه يابد آن گاه براي جلاي روح در معماري بناي مسجد و در بهره‌برداري از آن، به حال خضوع و خشوع در عبادت دست يابد و وقتي كسي بندگي خدا را كرد و به نماز و راز و نياز با «او» زندگي كرد بايد براي تقويت شناخت، دانش و بينش نيز به مدارس عالي برود تا در عين پاكي طهارت روح و جسم به زيور علم، دانش، دين و ايمان مجهز شود تا در محل كسب بازار خود كه قطب اقتصادي شهر يا كشور است با درايت و مديريت علمي نسبت به بينش ديني و اسلامي آگاه باشد و از طريق اين خودآگاهي امكان كسب حلال، طيب و طاهر را براي خود و خانواده‌اش نه تنها ابتياع نمايد بلكه به كسب و كارش چون خليفه خداوند روي زمين نيازها و مايحتاج بشريت را با كار و تلاش خود در اختيار آنها قرار دهد. بدون شك اين كسب و روزي حلال اثرات عميق ملي فرهنگي و اجتماعي وسيعي دارد، اما متأسفانه زندگي امروز مقداري از اصل و اساس ايراني - اسلامي متمايز شده و سير تحولات زندگي بشر امروز همانند سرعتي كه در زندگي و فناوري‌ها به وجود آمده، بخش زيادي از اصالت معماري را به ورطه كارهاي سطحي و ضرب‌الاجلي كشانده است. معماري و ساخت و ساز در قرن اخير و به ويژه دهه‌هاي اخير به سمت و سوي كارهاي سطحي رفته است و نه تنها از عنصر مهم اصالت فاصله گرفته بلكه نوعي هجمه فرهنگي، اعتقادي محسوب مي‌شود و با نگاه سطحي ظاهراً مقرون به صرفه است اما زماني كه به عمق كار دقت مي‌كنيم مي‌بينيم نه تنها مقرون به صرفه نيست بلكه زيان بار و خسارت آور است و علاوه بر هزينه‌هاي مادي و معنوي، بر جلوه‌هاي بصري و رواني فرد و جامعه تأثير منفي و گاهي غيرقابل جبران مي‌گذارد.
راه‌حل مقابله با اين سطحي نگري چيست؟
مهم‌ترين راه، تغيير ديدگاه و بينش است زيرا مادامي كه تفكر ساخت و ساز برمبناي امروزي آن باشد وضعيت بهتر از آنچه مي‌بينيم نخواهد بود. رجعت به گذشته پر افتخار و كهن ايران در حوزه معماري و شهرسازي و بينش عميق معماران مسلمان در سده‌هاي گذشته كه برخي آثار فاخر آن در جاي جاي اين سرزمين همچنان با گذشت صدها سال باقيمانده در كنار تلفيق هنرمندانه سنت با مدرنيته در مراحل مختلف از ايده، طراحي، مصالح ساخت طبقات و شيوه اجراي هريك به فراخور برداشت‌هاي كارشناسي از اصالت فرهنگ، هنر و تمدن ايراني - اسلامي و مهم‌تر از همه اعتقاد و باور به اين نكته مهم كه معماري ايراني - اسلامي براي جامعه امروز هم حرفي نو دارد، مي‌تواند شرايط برداشتن گام‌هايي مؤثر براي طراحي و اجراي معماري ايران را فراهم كند.
به نظر شما همين‌ها براي غالب شدن معماري ايراني - اسلامي بر معماري غربي يا غير مأنوسي كه امروز در همه جا فزوني يافته كافي است؟
اين سؤال قطعاً خير است زيرا اينهايي كه عرض كردم تنها بخش كوچكي از بحث فرهنگسازي و علاقه به سرزمين پدري و تلاش‌هاي نياكان ماست وگرنه همه در اين باره داراي مسئوليت هستيم از دانشگاه‌ها و مراكز آموزش فني و مهندسي گرفته تا نهادها و وزارتخانه‌هاي مسئول و افراد و چهره‌هايي كه سخن آنان و عمل آنان در اين راستا قابل توجه است. هيچ گاه نبايد كسي خود را از دايره احساس مسئوليت در اين زمينه بيرون ببيند و همه بايد متوجه مسئوليتي كه در قبال امروز و فرداي جامعه خود داريم باشيم. شهرداري‌ها، شوراهاي اسلامي شهر و روستا، مجلس شوراي اسلامي و در بحث حمايت و هدايت خود دولت داراي مهم‌ترين سهم در اين زمينه هستند و ايده‌هاي خلاقانه و مبتكرانه با بهره‌گيري از اصول و چارچوب‌هاي فرهنگي، اجتماعي ايرانيان مسلمان بايد مورد توجه جدي قرار گيرد. امروز شما در جاي جاي كشور شاهد استقبال مردم از فروشگاه‌هاي سنتي، رستوران‌هاي سنتي با غذاهاي سنتي، مراكز عرضه صنايع دستي، البسه دستباف، سنتي و كيف و كفش سنتي هستيم و اين نشان دهنده اين است كه اغلب مردم به دنبال هويت ملي و فرهنگي خود هستند و در معماري هم همين است بايد الگوهاي ايراني - اسلامي متناسب با شرايط امروز به جامعه ارائه شود.
مدتي پيش اطلاع يافتيم شما و دوستان همفكرتان ايده‌اي را بر اساس الگوي ايراني - اسلامي به عنوان طرح مسكن ويژه مطرح كرديد و درصدد اجراي آن هستيد. از اين طرح بيشتر برايمان بگوييد.
چارچوب طهارت جسم و روح، پرورش عقل، علم و دانش و تلألؤ ايمان است كه تأثير مستقيمي بر منابع و سرمايه‌هاي عظيم انساني دارد؛ انساني كه مي‌تواند با اعمال صالح خود منجر به توسعه فرهنگي، اجتماعي و به ويژه اقتصادي براي كشور و شهرها شود.
زماني كه از معماري ايراني - اسلامي صحبت مي‌كنيم معيارهاي خاصي از مكتب براي اقامت و سكونت وجود دارد كه در فرهنگ ما به آن مسكن، خانه، بيت، منزل و مأوا مي‌گويند كه هر كدام از نظر باطني ماهيتشان متفاوت است. در اسلام چون همه اعمال و افعال انسان مورد توجه و دقت است، اصل صرفه‌جويي و دوري از تبذير نيز در فرهنگ ايراني و به ويژه در اسلام عزيز بر آن تأكيد شده است و معماران سنتي ما به اين اصل با دقت توجه داشته‌اند. آنجا كه براي سبك‌سازي ديوارها آن را دو جداره مي‌ساختند يا در ديوارها طاقچه و رف‌هاي متعدد تعبيه مي‌كردند، صرفه‌جويي در مصالح هم مدنظر بوده است و به خواص مصالح و خصوصيات آن در كاربرد از نظر دوام، پايداري و صرفه‌جويي دقت ويژه‌اي داشتند. به مقدار لازم از مصالح و منابع بهره مي‌گرفتند و نه اسرافي داشتند و نه تبذيري. اگر به نمونه‌اي از صرفه‌جويي در انرژي توجه كنيم در ساخت و سازهاي اقليم ايران عزيز به نحوه گسترش ساختماني روي زمين وجهت‌گيري آن به سمت جنوب و بلكه بهتر بگوييم رو به قبله دقت مي‌شده تا از بهترين نور و گرما در فصول سرد سال و بهترين نور و خنكا در گرم‌ترين فصل سال بهره‌گيري شود. به منظور ايجاد خنكاي بيشتر به ويژه در دل كوير از جمله يزد، كرمان، اصفهان و حتي جنوب ايران يكي از اين اختراعات ايرانيان پديده بادگير است كه در طراحي معماري فضاهاي زيستي استفاده مي‌كردند تا انرژي باد طبيعي را از طريق كاناليزه كردن آن از بلندترين نقاط چرخه و گردش باد به درون ساختمان هدايت كنند و گاه تا زير زمين و روي حوضي از آب ادامه مي‌دادند تا پس از برخورد هواي گرم به آب سرد مجدداً در تداوم مسيرش به تك‌تك اتاق‌ها و فضاهاي معماري راه يافته و محيط زندگي را مطبوع و خنك كند. اين خود پايه و اساس اصلي كولرهاي امروزي را تشكيل مي‌داده است تا جايي كه كولرهاي آبي- سلولزي به كولرهاي گازي و اسپليت توسعه يافته و تماماً در اين توسعه از بناي هوش و ذكاوت مهندسان معماري بهره گرفته است. همين موضوع بادگير خود صرفه‌جويي عظيمي را در پي دارد چون نيازي به مولد و نيروي الكتريسيته نداشته و به طور طبيعي كار مي‌كرده است.
طرح مسكن ويژه براساس همه اين ضرورت‌ها و نگاه ويژه به پدر و مادر، رابطه عاطفي با فرزندان اعم از دختر و پسر، عروس و داماد و حتي نوه‌ها طراحي شده كه بتوان از اين بستر استفاده كرد و علاوه بر ايجاد محل كاري متناسب با سن و سال والدين به نوعي تكريم آنان را با احداث واحدهايي براي فرزندان در كنار آنان براي احياي سنت‌هاي اصيل و حقيقي ايرانيان و مسلمانان تأمين كرد. پدر و مادر در اين واحدها ضمن حفظ استقلال خانواده، همانند گذشته به عنوان مشاوران امين، دلسوز و باتجربه براي حل مشكلات فرزندان حتي پس از ازدواج و تشكيل زندگي مستقل اما در كنار هم خواهند بود. از صفا و صميميت خانواده‌ها گرفته تا تفريح، تفرج، صرف غذا و... همه در اين فضا به شكل متناسب با فضاي امروز و با الهام از معماري كهن و سنتي ايراني ممكن مي‌شود، ضمن اينكه اين واحدها قابليت اجرا در مراكز و شهرهاي مختلف را دارند. اولويت اصلي آنان هم وجود باغ‌ها و فضاي سبز فراوان است كه در كنار اين واحدها مي‌توان طرح حفاظت از باغ‌هاي كهن و قديمي را هم كه ممكن است مورد طمع افراد مختلف و صرفاً سودجو قرار گيرند، احيا كرد. مثلاً در يك باغ يك يا دوهكتاري مي‌توان با سطح اشغال 20 تا 30 درصدي با استفاده از اين ايده، از 70 تا 80 درصد باغ آن هم به شكل مناسب حفاظت كرد و با تقويت باغ‌ها يا فضاهاي مناسب به توسعه فضاي سبز كمك كرد، حتي از درختان و درختچه‌هاي متناسب با هر مكان استفاده و فضاي سبز را تقويت كرد و در عين حال فضاي محيطي و پيراموني مسكن ويژه مي‌تواند مبدل به پارك دائمي براي خانواده‌ها شده و همه از بركات آن بهره مند شوند.
اين طرح قابل توجه و مناسب است اما مستلزم هزينه‌هاي فراواني است، به نظر شما آيا مي‌توان آن را در سطوح كوچكتر هم اجرا كرد؟
بله، اين ايده قابليت اجرا براي محيط‌هاي مختلف كه داراي شرايط خاص آن باشند را دارد و بسته به نوع باغ‌ها، محيط‌هاي شهري و فضاهاي مناسب خالي در نقاط مختلف شهرها و حتي بافت‌هاي فرسوده قابليت اجرايي دارد و تجميع سرمايه پدر و مادر، فرزندان، عروس و داماد و... در كنار تسهيلات مناسب مي‌تواند آن را به نتيجه برساند. بسته به حجم سرمايه در ابعاد كوچكتر يا بزرگتر به شرطي كه حداكثر از 30 درصد سطح اشغال قانوني بيشتر نشود، اجرا مي‌شود. ضمن اينكه املاك و خانه باغ‌هاي قديمي كه نياز به نگهداري و ساخت و سازهاي جديد دارند با اين روش به شكل مناسبي محافظت مي‌شوند و در همه بافت‌ها مي‌توانيم متناسب با آن، اين ايده را پيش ببريم.
ضمناً بهترين ايده براي تشكيل شهرها، ايده باغ شهر است كه مي‌توان با اين ايده تمام فضاهاي سبز را حفظ كرد و زندگي شهري را در درون فضاي سبز تجربه نمود كه با روحيات انسان‌ها بيشتر مأنوس است و منجر به شادابي، ايجاد صفاي روح و جسم و آرامش آنان مي‌شود.
شما تأليفات خاصي در حوزه معماري داريد. همه اينها در عرض دو، سه سال اخير منتشر شده و مورد استقبال قرار گرفته است. درباره محتواي آثارتان قدري توضيح دهيد.
يكي از دغدغه‌هاي اصلي مقام معظم رهبري كه طي ساليان اخير در ديدارهاي مختلف با اساتيد و دانشجويان مطرح فرمودند و روي آن تأكيد جدي داشته و دارند بحث نهضت تأليف در كنار ترجمه بود و اينكه نيازمند كتب تأليفي در همه حوزه‌ها متناسب با شرايط امروز هستيم. بنده هم از همين رو ماحصل تحقيق و پژوهش‌هاي ساليان دور و اخير خود را در حوزه‌هاي تخصصي در 30 سال گذشته، دسته بندي موضوعي كرده و به صورت هدفمند تعدادي از آنان را طي ساليان 90 تا 92 منتشر كردم كه خوشبختانه مورد لطف و استقبال صاحبنظران، كارشناسان و دانشجويان از يكسو و اصحاب رسانه از سوي ديگر قرار گرفت و تعداد ديگري از اين آثار در مراحل نهايي تدوين هستند. در راستاي همين نهضت تاليف و همچنين متناسب با الگوي ايراني - اسلامي معماري تلاش مي‌كنم طي سال جاري يا سال آتي نسبت به انتشار آن اقدام كنم. اگر مجال كارهاي متفرقه اجازه دهد يكي از اين تأليفات با عنوان مجموعه شش جلدي فناوري سازه‌هاي معماري سنتي ايران به صورت نفيس و ماندگار منتشر شده و در اختيار علاقه‌مندان قرار مي‌گيرد.
در مجموعه دوجلدي «پرواز خيال» و «نقش سناريو در طراحي معماري» شاهد ارائه نظريات جالب و قابل توجهي هستيم كه با توجه به مسائل اقليمي و زيست محيطي در معماري ايراني - اسلامي يا معماري سنتي مي‌تواند براي خوانندگان مفيد باشد، نظرخودتان چيست؟
اين دو كتاب نكات قابل توجهي دارند كه ارائه سناريو و عنصر خيال و واقعيت در آن و قابليت اجرا مي‌تواند به مهندس، معمار يا علاقه‌مندان كمك كند با ايده‌ها و طرح‌هايش، چگونه به اين موضوع تقرب يابد تا آن را اجرا كند و مسائل مختلفي در كنار اين عناصر را تشريح مي‌كند كه به نظرم بايد بعد از مطالعه كتاب و به شكل نقد و بررسي مورد واكاوي قرار گيرد.
سخن پاياني شما در اين گفت‌وگو چيست؟ شما كه در كنار علم و تعهد، از عنصر تجربه و عمل نيز استفاده كرده و پروژه‌هاي مختلفي را در مراكز دانشگاهي و خارج از آن اجرا كرده‌ايد، چگونه مي‌توانيد به تحقق ايده‌هاي الگوي ايراني - اسلامي كمك كنيد؟
اولاً هركس بايد در اين مسير احساس مسئوليت كند، دوماً معماري مي‌تواند جريان يافته و به حل مسائل مختلف امروزي بينديشد و حلال بسياري از مسائل و مشكلات فرهنگي باشد به شرط آنكه جدي گرفته شود. هر چند در پاره‌اي موارد به دليل عدم هدفگذاري و پيش بيني لازم، كاركرد مناسبي ندارد اما ظرفيت بسيار گسترده معماري ايراني - اسلامي مي‌تواند در اين راستا بسيار مورد توجه قرار گيرد.
ضمناً تكنولوژي فكر ايراني همواره مي‌تواند به راهكارهاي جديد معطوف شده و در بستر نوآوري و ارائه ايده‌هاي خلاق، از الگوهاي سنتي، ايراني - اسلامي ماندگار و فاخر كمك گيرد و نكته آخر اينكه آرامش و آسايش در كنار معنويت مهم‌ترين كاركردي است كه از معماري و به ويژه مسكن به عنوان نقطه ثقل آرامش خانواده بايد انتظار داشت؛ آرامش و معنويتي كه متأسفانه در بسياري از شهرها از معماري ما رخت بر بسته است.
