جوان‌آنلاين: پیش از آمدن آمانو به تهران، آژانس بین المللی انرژی اتمی
در اطلاعیه ای، از اهداف این اقدام مدیرکل آژانس در قالب «پیشبرد گفتگو و همکاری
میان ایران و آژانس» خبر داد. اما در نشست وی با مقامات سازمان انرژی اتمی به صورت
برجسته معلوم شد که وی این بار برخلاف دیدار قبلی، با نوعی طلبکاری و مطالبه گری
به ایران آمده است. وی در تهران هدفش از دیدار با مقامات عالی کشور را این گونه اظهار
داشت: "تقویت همکاریها و
گفتگوها بر اساس آنچه در سند «چارچوب همکاری» مورد توافق قرار گرفته و همچنین در
«سایر مسائل»".
در کنار درخواست تعیین مرحله بعدی اقدام در اجرای توافق
مشترک 11 نوامبر 2013 با آژانس، اصلی ترین خواسته وی، بحث دوباره در مورد مساله
چاشنی های انفجاری که بازشدن ایران قبلاً دو بار در این زمینه اطلاعات لازم را در
اختیار آژانس قرار داده بود و کارشناسان آژانس نیز به صورت شفاهی ابراز رضایت کرده
و از خاتمه این موضوع در دستورکار آژانس یاد کرده بودند. اما پیش بینی ها در مورد
هدفمند بودن تاخیر آژانس در اعلام تائیدیه ختم قطعی این مساله، درست از آب درآمد.
به تعبیر رئیس سازمان انرژی اتمی، «ما در جلسات گذشته تفاهم کرده بودیم
با توجه به پاسخی که به پرسش های آژانس درباره EBW داده بودیم، آنان این موضوع را خاتمه یافته تلقی کنند، اما
این کار را نکردند». در نشست اخیر وقتی 3 سئوال کلی و
قبلی آژانس در این رابطه، تبدیل به 60 سئوال شد و آژانس از بطن پاسخ های ایران به
تولید و طرح پرسش های جدید پرداخت، ظن بهانه گیری آژانس، به یقین تبدیل شد و البته
ملعوم نیست که این 60 سئوال، در آینده تبدیل به پرسش هائی به مراتب بیشتر نشود.
تا کنون اصل این موضوع و حاشیه های آن، جنبه گمانه زنی
داشت. اما اشارات صریح دکتر صالحی رئیس محترم سازمان انرژی اتمی در نشست مشترک
دیروز با آمانو در تهران، ابعادی از اختلافات میان طرفین را روشن کرد. وی از جمله
اظهار داشت: «در نشست امروز با مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره
موضوع EBW اعتراضمان
را به آقای آمانو اعلام کردیم».
در خصوص رئوس و محورهای اقدامات آژانس، دیدگاههای آمانو و همچنین آنچه به
نقل از آمانو و صالحی در مورد نتایج نشست فنی آمانو و کارشناسان آژانس با سازمان
انرژی اتمی مطرح شده است،نکات زیر قابل توجه به نظر می رسد:
1. آژانس موضع نسبی در خصوص این مساله دارد. با اینکه پاسخ های فنی ایران
به کارشناسان و به لحاظ فنی ثابت کرده که هیچ گونه نگرانی از منظر انحراف هسته ای
در این زمینه وجود ندارد، اما حاضر به مختومه کردن قطعی آن هم نیست. به واقع، آنها
«می‌خواهند به طور نیم بند آن را خاتمه یافته تلقی کنند». خاستگاه حل نیم بند،
منافع و جهت گیریهای سیاسی است که دقیقاً با نتایج مثبت حل این قضیه برای ایران و
منافع طراحان این پرسش ها در صورت معلق و مختومه ماندن آن، مرتبط است. از این رو،
بازگذاشتن مساله اساساً جنبه غیرفنی دارد و به همین دلیل، آژانس در این رابطه باید
پاسخگو باشد.
2. رویکرد آژانس در مواردی که تمایلی به حل مساله نداشته باشد، پرسش سازی
مکرر و انبوه را در پیش می گیرد. این مساله قبلاً هم در رابطه با آنچه به تدوین
پیش نویس «رویکرد ساختارمند» یا Structured Appraoch انجامیده بود،
تجربه شده بود. آژانس نه تنها به حل پرسش های قبل پرداخت بلکه هر بار ایران پاسخ
دادن را عملی می کرد، پرسش هائی چندین برابر قبل از سوی آژانس مجدداً مطرح می
گردید. اکنون بر اساس آنچه دکتر صالحی اشاره کرده است، تعداد پرسش های آژانس در
همین یک مورد، به 60 پرسش جزئی رسیده است.
3. اعتراض به نادرستی و غیرحرفه ای بودن پرسش سازیهای مکرر آژانس، بدیهی
ترین حق ایران است. اما عملاً اثر خاصی بر آن مترتب نیست. این مقوله هم نشانگر
فاصله گرفتن آژانس با اصول حرفه ای و بیطرفی است. این مساله نه یک شعار بلکه
واقعیتی است که در کار آژانس به ویژه در دوره آمانو عینیت یافته است. آمانو برای
این قبیل امور که دارای اهمیت خاص برای برخی قدرتها است، بدون هماهنگی و ارتباطات
پیوسته فراسازمانی، هیچ گونه اقدامی انجام نخواهد داد. مطالعات ادعائی و اتهامی که
چاشنی انفجار اولین مورد آنها است، طرحی غربی است که در آژانس استقرار یافته است و
مدیریت محتوائی و راهبردی آن را نیز منابع و عناصری در دست دارند که در طراحی اصل
آن نقش داشته اند. شاید به همین دلیل است که دیدگاهی در کشور وجود دارد که این
مساله را اساسا سیاسی می داند و حل این مساله سیاسی را نیز از مجرای سیاسی (دو
جانبه یا چندجانبه در قالب گروه 1+5) امکان پذیر می شمارد.
4. نهایتاً هنوز این مساله مختومه نشده است. آژانس احتمالاً در گزارش 3
شهریورماه خود، اشاره خواهد کرد که در تهران با مقامات ایرانی گفتگو کرده و "در مورد این مساله
اطلاعات بیشتری مبادله شده است ولی آژانس در حال بررسی و ارزیابی اطلاعات است". این عبارت، هم
نوعی کاهش تنش محسوب می شود و هم ظرفیت باز کردن مجدد مساله در هر زمان دیگر آینده
را حفظ نموده است.
5. ایران به منظور مدیریت این قضیه چند راهکار پیش رو دارد. یکی از این
راهکار اینست که ورود به مرحله بعدی همکاریها و تعیین گام های عمل بعدی ایران و
آژانس، منوط به مختومه شدن گام های قبلی باشد. آژانس در گزارش های قبلی خود تائید
کرده که 6 اقدام فاز اول و 6 اقدام از 7 مورد فاز دوم، اجرائی شده است و از نظر
آژانس دیگر مساله ای راجع به آن وجود ندارد. اما مورد هفتم یعنی چاشنی های انفجاری
مفتوح مانده است. در مرحله سوم هم 5 اقدام تا 3 شهریور در دستورکار است که دو مورد
از آنها ظرفیت چالش سازی مشابه را دارد. این دو مورد، در خصوص "بررسی ادعاهای مربوط
به مدل سازی و محاسبات نوترونی و همچنین تبادل اطلاعات در خصوص ادعاهای مربوط به آغازگرهای
انفجاری بزرگ و ادعاها درباره انفجار قوی مربوطه در ایران" یعنی ادامه همان
مطالعات ادعائی و اتهامات راجع به ماهیت برنامه هسته ای کشور هستند. با رویکرد
متفاوتی که آژانس برخلاف چندماه گذشته اتخاذ کرده است، چشم انداز روشنی در مورد
این مسائل نیز پیش بینی نمی شود. از آنجا
که لیست محورهای جدید اقدام برای بعد از 3 شهریورماه را آمانو به ایران پیشنهاد
کرده است، موافقت با محورهای جدید باید به بعد از خاتمه ارزیابی و اختتام اقدامات
قبلی موکول شود. البته مدیرکل آژانس قبلاً در اولین گزارش خود در دوره جدید
دیپلماسی تعامل، از نبود مبنای حقوقی و اختیار قانونی برای دادن هرگونه تعهد نسبت
به مختومه کردن مسائل یاد کرده بود. بنابراین، در این رابطه نیز احتمال تمکین
آژانس ضعیف است و آمانو خواستار ورود ایران به همکاریهای بعدی قبل از آن است که
مسائل مطروحه در مورد مطالعات ادعائی و اتهامی و همچنین PMD با تائیدیه
آژانس از دستورکار حذف شده باشند.
