«هرچقدر از اون طرف اتاق نگاهش كردم متوجه نشد. كلي چشم غره رفتم اما باز متوجه نشد. رفتم كنارش نشستم و با صدايي آروم طوري كه بقيه نشوند گفتم ديگه بسه ولش كن! اما انگار نه انگار بازم متوجه حرفم نشد. شايدم متوجه شد اما آنقدر غرق در پروژهاش بود كه ترجيح داد خودش رو به كوچه خاكي بزند. خسته شدم از اينكه هميشه، در هر شرايط و هر جمعي بايد انتظار اين رو داشته باشم كه آريا يكدفعه دستش رو در بياره و تا حلقش ببره فقط به خاطر اينكه ناخنش رو بكنه. همين هفته پيش وقتي تو آشپزخونه بودم زن داييش با احساس چندش آوري اومد و با صداي بلند به من گفت بيا برو اين بچهات رو كنترل كن آنقدر ناخن خورد حالم رو بهم زد... كلي خجالت كشيدم اما چيكار كنم هر كاري ميكنم درست نميشه اتفاقاً برعكس احساس ميكنم ناخن كندنش به ناخن جويدن و خوردن هم رسيده.»
حق داشت نگران باشد به هر حال مادر است و دوست ندارد فرزندش در نگاه ديگران تحقير يا توهين شود اما از طرف ديگر اين مشكل امسال و پارسال نبود. خودش ميگفت: «آنقدر اين رفتار آريا قديمي است كه يادم نمياد اولين بار چند سالش بود كه چنين رفتاري رو بروز داد اما هر روز بدتر ميشه كه بهتر نميشه چون همين اواخر يكي دوباري هم احساس كردم در يك گوشه خلوت حتي ناخنهاي پا رو برده داخل دهانش.»
ناخن جويدن يكي از اختلال رفتارهاي شايع در بين بچههاست كه تا اينجاي كار اتفاق بدي نيست اما مشكل از جايي شروع ميشود كه اين رفتار زشت از كودكي به نوجواني و از جواني به بزرگسالي كشيده ميشود. وقتي يك مرد بزرگسال يا يك خانم ميانسال حتي در جمع و ميهماني ناگهان دستش را سمت دهانش ميبرد و...
اهميت ريشهيابي ناخن خوردن در دوران كودكي به اين دليل است كه اغلب پزشكان معتقد هستند اين رفتار يك هشدار و زنگ خطر براي بروز مشكلات و اضطرابهاي دروني كودك به بيرون است. براي ريشهيابي اختلال رفتار ناخن جويدن و روشهاي درمان اين بيماري شايع تصميم گرفتم سراغ دكتر عبدالحسين صادقحسيني متخصص كودكان و نوجوانان بروم.
هر مشكلي راه درمان دارد الا مرگ
گاهي اوقات من پدر يا مادر مراجعي دارم، از اينكه هر لحظه بايد منتظر باشند تا غيرارادي دست فرزندشان داخل دهانش برود نگران هستند. اين پدر و مادرها نه تنها نسبت به شكل كلي ناخن جويدن به اصطلاح ما پزشكان و ناخن خوردن فرزندشان به اصطلاح مردم ناراحت هستند بلكه مدام بايد نگران اين باشند كه چون فرزندشان ناخودآگاه اين رفتار را انجام ميدهد ممكن است هر بيماري را به وسيله دستانش وارد دهانش كند. صدالبته ميكروبهايي كه به اين روش وارد بدن هر كودك يا نوجوان ميشوند ميتوانند بسيار خطرناك باشند.
در مورد ناخن جويدن بايد بگويم متأسفانه اين رفتار يكي از اختلالاتي است كه بيشتر در دوره كودكي شروع ميشود اما به نوجواني، جواني و حتي زمان ميانسالي هم كشيده ميشود. ناخن جويدن تقريباً درست بعد از رفتار غيرارادي انگشت مكيدن در بچهها شكل ميگيرد و متأسفانه اگر مانعي برايش نتراشيد ممكن است تا هر سني ادامه پيدا كند.
اگرچه در ظاهر به تصور شما هركسي كه انگشتش را در دهانش فروبرده يك ناخن خور است اما بايد بگويم اختلال رفتار ناخن جويدن دو حالت دارد؛ دستهاي از بچهها از دندان صرفاً براي كندن ناخن استفاده ميكنند چون بقاياي ناخن كنده شده را با فوت از دهان خارج ميكنند اما دسته خطرناكتر كساني هستند كه ناخن كنده شده را خرد خرد ميكنند و قورت ميدهند.
اختلال ناخن جويدن از سن پنج سالگي به طور معمول شروع ميشود اما اگر بخواهم يك رده سني جامع در بين هر دو جنس دختر و پسر عنوان كنم بايد بگويم تقريباً هشت سالگي زماني است كه شما از رفتارهاي فرزندتان ميتوانيد متوجه شويد كه او به ناخن خوري مبتلاست يا نه و خلاصه و مختصر اينكه: 1- همه ما از ديدن تصوير ناخن خوردن افراد به شدت متنفريم. 2-ناخن خوري اگر در دوره كودكي درمان نشود قطعاً به دوران بزرگسالي هم كشيده ميشود كه اصلاً چهره خوبي ندارد كه يك مرد يا خانم بزرگسال در جمعي شروع به ناخن جويدن كند.
3- ناخن خورهاي دختر بيشتر از ناخن خورهاي پسر هستند.
4- ناخن خوردن تنها يك نشانه رفتاري است كه با زبان بيزباني به ما پدر و مادرها اعلام ميكند كه «حواستون باشه بچهتون به نوعي اختلال عصبي مبتلاست كه با ناخن خوردن ميخواد تنشهاي عصبيش رو تخليه كنه».
5- براي درمان ناخن خوردن اولين قدم اين است كه به دليل و ريشه اين رفتار از سوي كودكتان پي ببريد.
ريشه همه مشكلات به نگراني بازميگردد
هستند روانشناسان و روانكاواني كه ريشه اختلال رفتار ناخن خوري را سوءتغذيه و كمبود ويتامين A در كودكان ميدانند (چون كمبود اين ويتامين باعث عصبي و پرخاشگر شدن انسان ميشود كه اين موضوع در بدن بچهها به حداكثر تأثيرگذاري ممكن ميرسد). اما من به شخصه تأثيرگذاري عوامل اضطراب و تنش را مؤثرتر ميدانم. بيقراري، ترس، اضطراب، نگراني و حتي وسواس بيماريهايي هستند كه اگر قرار است در دوران نوجواني بروز كنند ناخن خوري را به عنوان نشانه در رفتارهاي كودك انتخاب ميكنند. البته ناگفته نماند بخش قابل توجهي از ناخن خورها هم كودكاني پرانرژي هستند؛ بچههايي كه همه كارهايشان را با سرعت انجام ميدهند چنان سرعتي در وجودشان قرار دارد كه در مقابل هر كاهش سرعتي مثل رفتارهاي خونسردانه ما از خودشان اختلال رفتاريهاي اين چنيني بروز ميدهند.
شما اينكه فرزندتان در ايام خاصي از سال مثل روزهاي امتحانات، مسابقات يا حتي روزهاي نزديك به ارائه كنفرانسش بيشتر ناخن ميخورد را تجربه كردهايد؟
تا به حال به مسئله دقت كردهايد روزهايي كه فرزندتان بيشتر از هر زمان ديگري ناخن ميخورد چند شب قبل فيلم وحشتناك ديده است يا نه؟ بچهها گاهي اوقات حتي ترس و دلهره ناشي از رسيدن معلم به كلاس يا مادرشان به خانه را هم به شكل ناخن جويدن بروز ميدهند.
اگر فرزند آرامي داريد، فيلمهاي وحشتناك را در حضورش نميبينيد و فرزندتان دعواهاي ميان شما و همسرتان را شاهد نبوده است بهتر است براي ريشهيابي اختلال ناخنخورياش سراغ رفتارهاي خودتان يا همسرتان برويد. ناگفته نماند من مراجعاني را داشتهام كه معتقد بودند فرزندشان درست همزمان با يك اتفاق مهم ناخنخوري را شروع كرده است. اين اتفاق مهم از روز اول مدرسه رفتن، روز اول مسابقه ورزشي، به دنيا آمدن خواهر يا برادر، روز قبل از مسافرتي طولاني و حتي روز طلاق پدر و مادر ميتواند شروع شود. پس اتفاقات هم ميتواند زمينهساز اين بيماري باشد. بعد از همه گزينههاي احتمالي نوبت به گزينه تأثيرپذيري بچهها ميرسد. فراموش نكنيد كه فرزندمان در هر سني كه قرار داشته باشد بسيار تأثيرپذير است طوري كه كافي است از شما رفتاري سربزند او بلافاصله اين رفتار را تقليد ميكند. اين موضوع را عنوان كردم تا براي آخرين مورد دنبال ردپاي ناخنخوردن در بين رفتارهاي خودتان، همسرتان يا دوستان نزديك فرزندتان بگرديد.
روش غلط را دوباره تكرار نكنيد
متأسفانه اولين واكنش تربيتي پدر و مادرها به رفتار ناخنجويدن فرزندشان تحقير، سرزنش و مقايسه است در صورتي كه نميدانند هركدام از اين رفتارها چه اثر نامطلوبي بر رفتارهاي فرزندشان در آينده ميتواند بگذارد.
به عنوان روشي جايگزين براي كودكان كم سن و سال توصيه ميكنم فعاليتهاي يدي يا دستي فرزندتان را بيشتر كنيد. ساختن كاردستي، بازي كردن، رنگآميزي و حتي مهارتهاي شكلسازي سايه با دست از جمله كارهايي است كه بچهها از انجام دادن آنها لذت ميبرند.
در زمان انجام دادن اين فعاليتها به فرزندتان گوشزد كنيد كه به جاي ناخن خوردن كه باعث زشت شدن دستش و به خطر افتادن سلامتياش ميشود ميتواند كارهاي بهتري انجام دهد كه هم خودش و هم اطرافيان لذت ببرند. با انجام اين كارهاي دستي شما در واقع با يك تير دو نشان ميزنيد چون همزمان در روند انجام اين نوع كارها بخش مهمي از اضطراب دروني كودكان مهار ميشود و در وجودشان فروكش ميكند.
يكي از ابتداييترين و كارسازترين روشهاي درمان اين بيماري كوتاه نكردن ناخن بچههاست چون بچهها تا زماني كه ناخن نرم و راحت دارند ميتوانند با دندان بكنندش اما وقتي ناخن سفت و ضخيم شود طبيعتاً خودشان هم از كندن و خوردن آن احساس بدي پيدا ميكنند.
درمان كودكان كاملاً متفاوت است
البته شما ميتوانيد از دستكشهاي زيبا و تزئيني هم براي مهار اين رفتارغيرارادي كمك بگيريد. دستكشهايي با طرحهاي زيبا و كودكانه براي فرزندتان تهيه كنيد، با مهرباني از او بخواهيد كه فقط زمانهايي كه تنهايي بازي ميكند يا در حال تماشاي فيلم است بهتر است اين دستكشها را استفاده كند.
در بين كودكان بهتر است از روش هديه دادن هم به عنوان يك روش درماني استفاده كرد. اگر فقط يكبار ديديد كه فرزندتان در حالتهاي هميشگي ناخن نميجود بهتر است به او نشان كوچكي بدهيد. به او توضيح دهيد كه هر بار او را ببينيد كه ناخن نميخورد يك نشان به او ميدهيد و بعد از هر 10 نشان او ميتواند يك خوراكي يا اسباب بازي به عنوان جايزه انتخاب كند كه شما حتماً برايش ميخريد.
يكي ديگر از مهمترين روشهاي درمان اين است كه وقتي به منشأ بروز چنين رفتاري در فرزندتان رسيديد درست در موقعيتي كه پيشبيني ميكنيد ممكن است از او چنين رفتاري سربزند بهتر است حواسش را به كار ديگري معطوف كنيد. مثلاً اگر فرزندتان از جمله كودكاني است كه درست زمان فوتبال ديدن يا بازي كردن ناخودآگاه دستش را داخل دهانش فرو ميبرد حواستان باشد پيش از شروع شدن بازي يك آبنبات به او بدهيد كه هم اضطرابش را تخليه كند هم ديگر نتواند دستش را داخل دهانش فرو ببرد.
براي نوجوان يا جوانتان بايد فكر ديگري كنيد
اگر فرزندتان بيشتر از هشت سال سن دارد و آمادگي شنيدن صحبتهاي شما و قدرت تجزيه و تحليل آنها را دارد ميتوانيد با او يك گفتوگو در مورد نوع رفتار ناخن جويدن و عواقبش داشته باشيد.
اگر فرزندتان حدود 12 تا 15 سال سن دارد بهترين گزينه صحبت كردن و نشان دادن حقايق است. بچههاي ناخنخور اغلب تنها ناخن نميخورند بلكه بخشهاي كناري انگشت را هم همراه ناخن ميكنند. معمولاً دختربچهها در سن نوجواني بيشتر از اينكه ظاهر دستهايشان زشت شده ناراحت ميشوند. در مقابل پسربچهها از اينكه ممكن است اين رفتارشان در جمع ديگران سرزنش شود بسيار نگران هستند پس شما از همين روش وارد شويد. انگشتهاي دخترتان را به او نشان دهيد و با صحبت كردن متوجهش كنيد كه اين رفتار او باعث شده انگشتانش تا اين اندازه زشت شوند.
از گزينه هديه دادن در اين مورد هم ميتوانيد استفاده كنيد از آنجاكه دختربچهها هم به هديه گرفتن و هم زيبايي انگشتانشان اهميت ميدهند ميتوانيد براي تشويق به او دستبند، النگو، انگشتر يا هر چيزي را هديه بدهيد كه به نحوي زيبايياش را روي دستان او نشان ميدهد. به پسرتان هم يادآوري كنيد كه اين رفتار او در فلان روز و فلان جمع ميهماني صحبتهاي خوبي از طرف فاميل به دنبال نداشت و از او بخواهيد كه بيشتر روي رفتارش دقت كند. فراموش نكنيد كه با قرار گرفتن در جمع و ديدن فرزندتان در حال ناخن خوردن ميتوانيد رفتار يا گفتاري از خودتان بروز دهيد كه او را بلافاصله متوجه رفتار ناخودآگاهش كنيد.
يكي از تأثيرگذارترين روشهاي درمان اين بيماري دعوت بچهها به ورزشها تمركزي و آرامبخشي است. من نميگويم فرزندتان را در كلاسهاي يوگا ثبت نام كنيد اما مطمئنم كه ميتوانيد با گذاشتن يك موسيقي ملايم و بستن چشمهاي فرزندتان از او بخواهيد كه به تصويري كه دوست دارد فكر كند. اين ورزش ساده فكري بخش زيادي از اضطرابهاي فرزندتان را در همان لحظه نابود ميكند.
هشدار ميدهم كه...
هشدار ميدهم كه شما هيچوقت حق نداريد و نبايد به خاطر ناخن خوردن فرزندتان را تنبيه كنيد. نميتوانيد او را به خاطر اين رفتارش ريشخند، انتقادهاي تند، سرزنش يا تحقير كنيد. بهتر است از داروهاي تلخ و بدمزه هم استفاده نكنيد چون من معتقدم اين داروها حداقل تأثيرگذاري روي كودكان را دارند. در مورد بروز اين رفتارها هشدار دادم چون مطمئنم با چنين روشهايي نه تنها بچهها درمان نميشوند بلكه ممكن است خودتان عامل ايجاد اختلالات بعدي در فرزندتان باشيد.
فراموش نكنيد كه تشويق و حمايت از كودكتان در روند درمانش بسيار تأثيرگذار است مثلاً اگر بعد از يك ميهماني متوجه شديد كه او به هيچ وجه ناخن جويدنش را در جمع تكرار نكرده و از اين اتفاق خوشحال هستيد اين تشكر و خوشحالي را به فرزندتان هم انتقال دهيد چون مطمئناً او بعد از چنين رفتاري از سوي شما تمام تلاشش را ميكند كه ديگر ناخن نجود.