مریم احمدی
پرورش شترمرغ از جمله مشاغل نوپایی است که به دلیل بازده اقتصادی و مستعد بودن شرایط برخی استانهای کشور برای پرورش این حیوان بومی آفریقا، چند سالی است رونق گرفته و برخی کشاورزان، دامپروران و دانش آموختگان رشته های دامپزشکی و رشته های مربوطه، به این صنعت روی آورده اند. صنعتی که در کشور ما طی برنامه سوم توسعه با واردات تعدادی جوجه شترمرغ به کشور شکل گرفت و استقبال اقشار گوناگون از این حرفه در کنار شکل گیری الگوهای جدید تغذیه روند سرمایه گذاری و توسعه آن را سرعت بخشید. هرچند شتاب توسعه این صنعت با فراهم شدن زیرساخت ها همراه نبود و همین مسئله سبب بروز مشکلاتی برای فعالان پرورش شترمرغ شد.
**********
بخش کشاورزی و دامپروی در ایران همواره از ظرفیت و پتانسیل عظیمی برخوردار بوده، از این رو سرمایه گذاری در این حوزه علاوه بر تامین غذا و قطع وابستگی به واردات منابع پروتئيني مورد نياز کشور، نقش موثری دراشتغال‌زايي و درآمدزايي ارزي نيز ایجاد می کند. پرورش شترمرغ از جمله ظرفیت هایی است که در چند سال اخیر علیرغم کمبودها و محدودیت های زیرساختی توانسته در برخی استانها به رقابت با پرورش گاو و گوسفند بپردازد. بنا به گفته کارشناسان، پرورش شترمرغ نسبت به پرورش گاو و گوسفند سوددهی بیشتری دارد، چرا که از یک شترمرغ مولد، سالانه 40 جوجه یا بیشتر تولید می‌شود در حالی که این رقم در دام یک یا دو عدد بیشتر نیست.
سالانه هر قطعه شترمرغ پرواري حدود 4 ميليون ريال و مولد آن 40 ميليون ريال درآمدزايي دارد، اين پرنده نسبت به ساير پرندگان پرورشي و ساير ماکيان و حتي دام، علاوه بر اینکه با هر شرایط آب و هوایی سازگار بوده از مزيت‌هايي از جمله نياز به کارگر کمتر، جايگاه و فضاي کمتر و سرمايه‌گذاري ثابت کمتر برخورداراست .
قطب هایی فاقد زیرساخت!
در حال حاضر برخی شهرهای کشور از جمله شهرستان الیگودرز، سلسله و بروجرد در استان لرستان، شهرهای استان فارس و مهریز در استان یزد در حوزه پرورش شترمرغ فعال هستند و برخی از آنها لقب قطب پرورش شترمرغ را از آن خود کرده اند.
شهرستان مهریز با داشتن شش واحد و 490 قطعه شتر مرغ و تولید سالانه 30 تن گوشت از قطب های اصلی پرورش و تولید شترمرغ استان یزد است.
همچنين سالانه ۲۴هزارتن بوقلمون دركشور توليد مي شود كه از اين ميزان ۳۰۰ تن آن به استان فارس تعلق دارد و دهکده پرورش و تولید گوشت شترمرغ شهرستان زرندیه استان فارس بزرگترین مرکز پرورش این پرنده در کشور محسوب می شود .
علاوه بر این در استان لرستان نیز سالانه بیش از 80 تن گوشت شترمرغ تولید می شود که 40درصد از گوشت توليدي در داخل استان مصرف شده و مابقي به استان هاي تهران و اصفهان صادر مي شود. شهرستان اليگودرز با توليد سالانه 48 تن گوشت شترمرغ اولين توليد كننده اين گوشت در استان و یکی از قطب های اصلی پرورش و تولید شترمرغ است.
با این وجود چندی است این صنعت نوپا هم با مشکلاتی روبرو است که مانع ورود فعالان به این عرصه شده و پرورش دهندگان قدیمی تر هم که حالا در محاصره مشکلات اقتصادی ، کمبود امکانات و زیرساخت های لازم قرار گرفته اند، یکی پس از دیگری عطای این حرفه را به لقایش می بخشند و ناچارا مهر تعطیلی را بر در مزارع پرورش شتر مرغ خود می کوبند.
گراني خوراك شتر مرغ ، نبود فرهنگ مصرف گوشت این نوع ماکیان، نداشتن نقدينگي کافي پرورش‌دهندگان که آنها را مجبور به فروش محصول با هر قيمتي مي‌کنند، بالا بودن قيمت تمام شده که در نتيجه نگاه تک محصولي وحداکثر دو محصولي به شتر مرغ است و عدم حمايت لازم، از جمله مهم‌ترين مشکلات پرورش‌دهندگان شترمرغ در ايران است که سبب شده بسياري از توليدکنندگاني که به قصد پروار کردن شترمرغ وارد اين صنعت شده‌اند ورشکست شوند و يا در حال کنار رفتن از اين صنعت باشند.
صنعتی سودآور اما...
یکی دیگر ازعواملی که سبب شده نام صنعت پرورش شترمرغ در زمره مشاغل سودآور جا بگیرد استفاده از پوست چرم این نوع پرنده در صنعت کیف و کفش است.
چربی طبیعی که در پوست شترمرغ وجود دارد باعث انعطاف‌پذیری و مقاوم بودن آن در مقابل خشکی و ترک خوردگی می‌شود از این رو در بسیاری از کشورها به عنوان چرمی مرغوب و مناسب در تولید کیف و کفش مورد استفاده قرار می گیرد. این در حالی است که در ایران به دلیل نبود فن آوری فرآورده آن نمی توان از این محصول استفاده بهینه کرد. نوع ذبح و نبود تجهيزات متناسب براي فرآوري چرم اين حيوان باعث شده تا نه تنها در داخل کشور بازار خوبی برای فروش چرم شترمرغ وجود نداشته باشد، بلکه فعالان این صنعت قادر به تولید کیف و کفش متناسب با استانداردهای اروپا نباشند و صادرات در اين حوزه با استقبال شايسته‌اي روبه‌رو نشود.
اینجاست که لزوم راه اندازی صنایع جانبی در تبدیل پوست به کیف و کفش چرم، داشتن برنامه ریزی های استراتژیک بازاریابی ، تنوع بخشي فراورده‌هاي اين پرنده و تمرکز بر توسعه صادرات برای بقای اين صنعت ضروری به نظر می رسد.
نبود کشتارگاه صنعتی برای این نوع ماکیان نیز از جمله مواردی است که راه سودآوری را برای پرورش دهندگان بسته است. در حال حاضر در بسیاری از استانها کشتار این طیور در سطوح پایین و به روش سنتی و دستی صورت میگیرد. عدم انجام مراحل کشتار به صورت غیرتخصصی سبب شده به جز گوشت، دیگر اجزای این نوع پرنده قابل فرآوری نباشد و پر، پوست و حتی روغن این نوع پرنده نتواند سودی را عاید پرورش دهندگان کند.
از آنجا که ساخت کشتارگاه های صنعتی و احداث صنایع جانبی در گرو افزایش نقدینگی و سرمایه در گردش این واحدهاست، انجام اقداماتی برای حمایت دولتی از این صنعت و تقویت سرمایه در گردش مانند اختصاص تسهیلات بانکی کم بهره جهت تقویت بازار صادرات و ایجاد فرصت های شغلی بصورت مستقیم و غیر مستقیم به عنوان یکی از مطالبات پرورش دهندگان شترمرغ در بسیاری از شهرها مطرح شده است.
فرهنگ سازی ضروری است!
گوشت شترمرغ به عنوان منبع جدید تامین پروتئین و دارا بودن میزان چربی نسبتا پایین، از جمله گوشت هایی است که کارشناسان تغذیه برای تغذیه سالمندان، افراد مبتلا به پرفشاری و چربی خون و زنان باردار بسیار سودمند می دانند.
با این حال این محصول هنوز نتوانسته آنگونه که باید بر سر سفره خانواده های ایرانی جا باز کند. بالابودن قیمت این نوع گوشت و پایین بودن قدرت خرید طبقه متوسط و پایین جامعه از یک سو و بی اطلاعی مردم از فواید گوشت شترمرغ سبب شده این محصول در سبد خانوارها یافت نشود.
اگرچه برخی کارشناسان تغذیه بر این باورند که گوشت شتر مرغ، به صورت بالقوه قابليت تبديل شدن براي مصرف عام دارد و با توجه به منابع محدود کشور براي توليد گوشت قرمز، در نهايت جاي خود را درميان سفره‌هاي مردم باز خواهد کرد اما انچه مسلم است نیاز به انجام اقدامات فرهنگی در این زمینه است. فراورده‌هاي گوشتي شترمرغ هم اکنون در فروشگاه‌هاي بزرگ و برخي فروشگاه‌هاي معدود عرضه مي‌شود در حالي که مي‌تواند با حمايت دولتي به محصولات مختلفی چون تن شتر مرغ و انواع سوسيس وکالباس تبدیل شود. ورود گوشت شترمرغ به منوهای رستوران ها نیز یکی دیگر از راه هایی است که برای توسعه بازار هدف این محصول عنوان شده است. علاوه بر آن انجام اقداماتی برای بسته بندی و عرضه مناسب و بازکردن راه صادرات، تشکیل اتحادیه و تعاونی که توانایی ورود به بازارهای جهانی را داشته باشد نیز می تواند در رونق این صنعت بسیار موثر واقع شود.
