ولادت و تحصیلات
حضرت آيتالله حاج سيد عبدالاعلي موسوي سبزواري در هيجدهم ذيحجه سال
1328قمری برابر با سال 1289شمسی در شهر سبزوار ديده به جهان گشود.
وی دوران کودکي و نوجواني را تحت سرپرستي پدر بزرگوارش حاج سید
علیرضا موسوی سبزواری که از بزرگان سبزوار و از زهّاد معروف عصر خود بود،
سپری نمود و مقدمات علمآموزی را از محضر پدر و عمويش آيتالله سيد
عبدالله برهان(از علما و خطبای سبزوار و صاحب تألیفات متعدد) فراگرفت و
تا سن شش سالگي در زادگاه خود اقامت داشت.
ایشان در سال 1335قمری به مشهد مقدس رفت و در آنجا دروس ادبیات، فقه و
اصول، فلسفه و حکمت و معارف الهی را از محضر علمای برجستة مشهد مانند مرحوم
ميرزا عبدالجواد اديب نيشابوري، شیخ محمدحسن بُرسی، آقا بزرگ حکيم،
آيتالله سيد محمّد عصّار، آیتالله حاج شيخ علياکبر نهاوندي و
آیتالله شیخ حسنعلی اصفهانی تلمذ نمود.
آیتالله سبزواري پس از حدود ده سال اقامت در مشهد، در سال 1345قمری
براي تکميل آموزههای فقهی و اصولی خود عازم نجف اشرف شد و در دروس
فقه و اصول آيات عظام شیخ ابوالحسن مشکینی، میرزای نائيني، آقا
ضياءالدين عراقي، شيخ محمّدحسين اصفهاني و حاج سيد ابوالحسن اصفهاني
شرکت کرد و در 22 سالگی به مراتب والای علمی و درجة اجتهاد دست یافت.
وي در فلسفه و عرفان از جلسات درسی آیات حاج سيد حسين بادکوبهاي و حاج
سید علی قاضی کسب فیض نمود و تفسير قرآن و مناظره و کلام را با حضور در
جلسات تفسيري علامه شیخ محمدجواد بلاغي فراگرفت و پس از سالها تلاش
علمی، موفق به دریافت اجازات روايي و اجتهادي از بزرگانی چون علاّمه
مامقاني، حاج شيخ عباس قمي و ديگر استادان خود گردید.
آثار علمی و شاگردان
ایشان که از دوران تحصیل خود، تدریس در حوزه را نیز آغاز کرده بود، در
حالي که 36 سال داشت، در سال 1365قمری به تدريس خارج فقه و اصول
پرداخت و در طول نیمقرن تدریس، دانشوران برجستهای تربیت نمود.
او در روزهای درسی، دو درس فقه و یک درس اصول داشت و در روزهای پنجشنبه و جمعه به تدریس فلسفه، عرفان و تفسیر مشغول بود.
از شاگردان این فقیه عالیقدر میتوان به آیات و حجج اسلام شیخ محمدعلی
توحیدی، سید عبدالکریم کشمیری، شیخ محمدصادق سعیدی کاشمری، محقق کابلی،
شیخ محمد آصف محسنی، شیخ حسین راستی کاشانی، سید عبدالصاحب حکیم، سید محمد
کلانتر، شیخ محمدرضا جعفری، سید محمد فیروزآبادی، شیخ غلامرضا عرفانیان،
سید عبدالعزیز طباطبایی، سید محمدجواد فضلالله، سید جمالالدین
استرآبادی، سید محمدمهدی بجنوردی، شیخ علاءالدین غریفی، شیخ محمدتقی
جعفری، سید مرتضی نجومی کرمانشاهی و سید محمدرضا مدرسی اشاره کرد.
آیتالله سبزواری در علوم مختلف فقهی، اصولی، فلسفی، کلامی، تفسیری و ادبی
صاحبنظر بود و از پرچمداران ابتکار علمی در نجف اشرف به شمار میرفت.
وی پس از ارتحال حضرت آیتالله حاج سید محسن حکیم به عنوان مرجع جمع کثیری
از ایرانیان و اهل عراق قرار گرفت و در کنار فقيه برجستة عصر حضرت
آيتالله حاج سيد ابوالقاسم خوئي، خدمات شاياني به حوزة نجف اشرف
نمود و چراغ فقاهت را در آن حوزه، نوراني نگه داشت.
ایشان بعد از وفات آيتالله خوئي، عهدهدار رياست حوزة علمية نجف اشرف شد و دامنة مرجعیتش گسترش یافت.
آیتالله سبزواری به روحیة تحقیق و تتبع معروف بود و در مدت حیات بابرکت
خود توانست آثار و تأليفات ارزشمندی در رشتههای مختلف علمی از خود باقی
بگذارد که مهمترین آنها عبارتند از: مواهب الرحمن في تفسير القرآن(در 30
مجلد که تاکنون حدود 12 جلد آن منتشر شده است) ، مهذبالاحکام في بيان
الحلال و الحرام(مشتمل بر يک دورة کامل فقه استدلالي در 30 مجلد)،
تهذيب الاصول، لباب المعارف، افاضةالباري في نقد ما الّفه الحکيم
السبزواري، رفض الفضول عن علم الاصول، تعلیقه بر منهاج الصالحين،
التقیه، مناسک الحج، رسالة توضيح المسائل، اختلاف الحدیث، مباحث مهمّة
فی ما تحتاج الیه الأمّة، مجموعهاي در رسائل فقهي و حاشيه بر بسياري
از کتابهاي شيعی مانند عروةالوثقي، وسيلةالنجاة، حدائقالناظره،
جواهرالکلام، مستندالشيعه، اسفار، تفسير صافي، شرح منظومه حکيم سبزواري
و...
وی در کنار تألیف، اقدامات فرهنگی و تبلیغی مؤثری انجام داد که از آن میان
به ارسال نمايندگانى زبده به كشورهاى مختلف آمريكايى، آفريقايى و آسيايى
براى تبليغ دين و حلّ مشكلات مسلمانان، میتوان اشاره نمود.
سلوک اخلاقی و اجتماعی
ایشان عالمی متواضع، زاهد، بردبار، كمسخن، دائمالذکر و از حافظان قرآن
کريم و بسیاری از احادیث بود. مرحوم حضرت آیتلله خوئی در مورد حاج سید
عبدالأعلی سبزواری فرمود بود: «هیچ حدیثی از احادیث معصومان نداریم، مگر
اینکه سید سبزواری حافظ آن بود.»
به نماز، دعا و شبزندهداری اهمیت میداد و نسبت به خاندان اهلبیت(ع)
ارادت فوقالعادهای داشت، بطوریکه در سن 20 سالگی مسافت مشهد مقدس تا نجف
اشرف را با پای پیاده پیمود و بارها این کار را در راه کربلا تا نجف انجام
میداد.
او شخصی مهربان بود و به طلاب و نیازمندان رسیدگی و توجه فراوانی میکرد.
حضرت آیتالله سیستانی در این خصوص میفرماید: «از دو مجلس در نجف اشرف
زیاد استفاده و بهره بردم؛ مجلس سید سبزواری و مجلس سید جعفر مرعشی... سید
سبزواری اهمیت زیادی به طلاب نشان میداد، خصوصاً کسانی که تازه به نجف
اشرف آمده بودند.»
آيتالله حاج سيد عبدالاعلي سبزواري در فعاليتهاي سياسي و اجتماعي
ايران و عراق نقش داشت و در زمان اقامت امام در نجف، در کنار ايشان
بود و از نهضت مرحوم امام خمینی حمايت ميکرد.
پشتیبانی او از مرحوم امام و انقلاب اسلامي ايران پس از پیروزی انقلاب
نیز ادامه یافت، بطوریکه وی چندين بار درس خود را براي توجّه دادن
حوزة علمية نجف، به وقايع انقلاب اسلامي ايران تعطيل نمود و به
هنگام همهپرسي نظام جمهوري اسلامي، در فروردين 1358شمسی پيامي مبني
بر حمايت از آن صادر کرد.
ایشان همواره حامي مردم مظلوم و مسلمان عراق بود و در جنبش و قيام
معارضان عراقي در سال 1370شمسی نقش هدايت و رهبري مردم را بر عهده
داشت. او هرگز با رژيم بعث حاکم بر عراق سازش نکرد، و به همین خاطر
چندین بار منزلش به محاصرة نظاميان بعثی درآمد و رژيم بعث برايش
محدوديتهايي قائل شد.
آیتالله سبزواری با جنگ عراق با کویت مخالف بود و نظر خود را با صدور
فتوایی مبنی بر حرمت دخول نیروهای بعثی در کویت و بطلان نماز آنان و حرمت
تصرف اموال مردم کویت اعلام نمود.
ایشان با مدعیان ارتباط با امام زمان(عج) نیز مبارزه کرد و با صدور فتوایی مردم را از خطر آنان آگاه نمود.
ارتحال
سرانجام اين فقيه فرزانه و مفسر عاليقدر تشيع، پس از عمري تدريس و
تحقيق و مجاهدت در روز دوشنبه 25 مرداد سال 1372شمسی مطابق با 28 صفر
سال 1414قمری در نجف اشرف دار فانی را وداع گفت و به ملکوت اعلی پیوست.
پیکر مطهرش پس از تغسیل، همان روز غریبانه بدون برگزاری مراسم تشییع، توسط
مأمورین رژیم بعث به حرم مطهر حضرت علی(ع) منتقل شد و پس از اقامه نماز
توسط آیتالله حاج سید علی بهشتی در مقبرهای نزدیک مسجد حویش به خاک سپرده
شد.
با ارتحال آیتالله سبزواری، علمای برجستة ایران همچون مقام معظم رهبری
حضرت آیتالله خامنهای و آیات عظام اراکی و گلپایگانی پیامهای تسلیتی
صادر و از مقام علمی و معنوی آن عالم فرزانه تجلیل کردند.
در پیام تسلیت مقام معظم رهبری آمده است: «ايشان از فقهای عالی مقام و
از مدرسين و علمای بزرگی بودند كه عمر با بركت خود را در نجف به
تدريس و تحقيق و تربيت شاگردان و تأليف كتب سودمند و با ارزش
گذرانيده بودند و دو كتاب بزرگ و مبسوط در فقه و تفسير از ايشان به
طبع رسيده و به يادگار مانده است. در آخرين سالهای عمر شريف اين
روحانی بزرگوار حوادث خونين عراق و قيام فداكارانهی مردم در برابر
حكومت ستمگر بعثی پيش آمد كه ايشان در رهبری و هدايت مردم دارای
نقش و تأثير بودند. و بدين جهت پس از سركوب قيام تا چندی در محنت
فشارهای رژيم بعثی گذرانيدند و بنا بر مسموع جنازة مطهر ايشان نيز
ديروز در نجف غريبانه تشييع و دفن شده و از حضور مردم و طلاب و
علمای حوزه نجف در آن مراسم ممانعت شده است.»
علیرضا نوروزی- حوزه علمیه مشهد