اسباب بازيها و عروسكهاي غربي به عنوان سفيران فرهنگ و سبك زندگي ليبراليستي و اومانيستي در حالي در ميان كودكان ايراني براي خود جا بازكردهاند كه اسباببازيهاي كم تعداد بومي ما به دليل در دسترس نبودن و گراني، قدرت رقابت با ابزارهاي انتقال فرهنگ غربي را ندارند.
بتمن، مرد عنكبوتي، انگري برد، باربي، برتز يا بنتن نه فقط براي كودكان ايراني ناآشنا نيست بلكه امروز عروسكها و نمادهاي اين شخصيتها همدم لحظه لحظه كودكان ما شدهاند. اين شخصيتها، اما از دل انيميشنها و بازي رايانهاي جان گرفته و بيرون آمدهاند تا به شكلي ملموس و عيني سبك زندگي كودكان ايراني را به سمت و سوي سبك زندگي غربي بكشانند. در مقابل تلاش تمام عيار غرب در راستاي جهانيسازي فرهنگ و سبك زندگي امريكايي و نمادسازي و اسطورهسازي آنها با بهرهگيري از ابزار رسانه، اما ما چندان حرفي براي گفتن نداريم و اين به معناي گسترش بيش از پيش سبك زندگي غربي در ميان جواناني است كه امروز و در دوران كودكي با باربي و مرد عنكبوتي مأنوس شدهاند.
بهرهگيري غرب از دوران طلايي زندگي كودكان ما
هفت، هشت سال اول زندگي انسان دوران طلايي زندگي اوست. محسن نصري، جامعهشناس با تأكيد بر تعيين سبك زندگي و نقشه راه آينده انسان در دوران كودكي و در ميان خانواده ميافزايد: به تعبير اميرالمؤمنين انسان در دوران كودكي به مثابه ظرف و زمين خالي است كه هر چيزي ميتواند در آن قرار بگيرد به همين خاطر هم دوران كودكي و نوجواني بهترين زمان براي شكل دادن به سبك زندگي افراد است. غرب و امريكا هم از همين ويژگي استفاده ميكنند و ميكوشند تا با اسباب بازي و انيميشن و بازيهاي رايانهاي فرهنگ و سبك زندگي خود را به ديگر كشورها انتقال دهند.
اين كارشناس تأكيد ميكند: اسباب بازي، انيميشن و بازي رايانهاي از ابزارهاي مهم و پايهاي در آموزش و انتقال مفاهيم هستند كه ميتوانند به كمك آنها پوشش، فرهنگ، خوراك و نگرش و در يك كلام سبك زندگي را به بچهها القا كرد.
رسانه؛ دستگاه اسطورهسازي
اگرچه حتي يك بچه 2، 3 ساله هم بتمن يا مرد عنكبوتي را ميشناسد، اما با فرض اينكه اين كودك هيچ پيشفرض ذهنياي نسبت به اين شخصيتها ندارد، يك عروسك بتمن و يك عروسك سارا را در مقابل او قرار دهيد؛ ترديدي نداشته باشيد كه كودكي كه بتمن را از طريق فيلم، انيميشن يا بازي رايانهاي نشناسد، عروسك سارا برايش جذابتر است. اما نكته قابل تأمل اينجاست كه شخصيتهاي عروسكي كه اين روزها به وفور در عروسكفروشيهاي ما پيدا ميشوند ابتدا با ابزار رسانه راه خود را باز كرده و در ذهن و تخيل كودكان جا گرفتهاند از همين روي هم انتخاب آنان ميشوند.
نصري در اين باره معتقد است:رسانهها نقش مهمي در الگوسازي و اسطورهسازي بر عهده دارند و دنياي امروز ما عصر سلطه رسانهها است. اين جامعهشناس خاطر نشان ميكند:رسانهها از يك طرف كودكان را به سمت و سوي اسباببازيهايي كه در قالب داستانها، بازي رايانهاي و انيميشنهاي جذاب ارائه ميشوند، جلب ميكنند و از سوي ديگر با تأثير بر افكار عمومي جامعه، حتي پدر و مادرها را براي تهيه اين اسباببازيها براي كودكانشان مجاب و به براي اين اسباببازيها و شخصيتها را تبليغ ميكنند. اين در حالي است كه اسباببازي هم در مقوله تفكر سياسي و هم در زمينه تفكر فرهنگي نقش بازي ميكند.
كنترل تفكر سياسي و فرهنگي
با اسباب بازي
نصري در اين زمينه ميافزايد: اسباببازيها و بازيهاي خشن به نوعي مبلغ مبارزه با استقلال ملتها و تفكرات ديني هستند و اين موضوع را به خصوص در بين بازيهاي رايانهاي به روشني ميتوان ملاحظه كرد. بنا به تأكيد وي در راستاي مبارزه با فرهنگ بومي و ملي ما و ترويج فرهنگ و سبك زندگي غربي براي بزرگترها فيلم و سريال ساخته ميشود و براي كودكان بازي، انيميشن و اسباب بازي. نصري تصريح ميكند: بهرهگيري از ظرفيت بازي و اسباب بازي در حالي است كه پذيرش اخلاق، فرهنگ و سبك زندگي در كودكان سريعتر و صد البته پايدارتر است.
دست كوتاه مردم از عروسكهاي گرانقيمت وطني
كلاه قرمزي و پسرخاله يا شخصيتهاي شكرستان، كاراكترهايي هستند كه به كمك ابزار رسانه اين روزها تا حدودي در تخيل كودكان براي خود جا باز كردهاند اما اگر براي تهيه اين عروسكها سري به مغازههاي اسباب بازي فروشي بزنيد، ميبينيد كه چنين عروسكهايي يا موجود نيست يا براي تهيه هر يك از اين عروسكها بايد مبلغي چند برابر آنچه براي خريد يك عروسك غربي خرج ميكنيد، بپردازيد. خانم شيرازي كه براي خريد عروسك با دختر كوچكش به اسباب بازي فروشي آمده به گزارشگر «جوان» ميگويد: با 4، 5 هزار تومان هم ميتوان باربي يا برتز تهيه كرد اما براي خريد يك عروسك ننه قمر بايد قيمتي حدود 20 تا 30 هزار تومان بپردازيد. خانم ديگري با پسر كوچكش آمده و كودكش با خوشحالي مرد عنكبوتي كوچكي را كه مادرش خريده برانداز ميكند. وي ميافزايد: من واقعاً نميدانم براي تهيه دارا و سارا بايد به كجا مراجعه كنم در حالي كه عروسك شخصيتهاي انيميشنهاي غربي را حتي دستفروشها هم دارند، حتي با قيمتي به مراتب ارزانتر. از طرفي، اسباببازيهاي توليد داخل كيفيت لازم را ندارند.
آقاي حسيني هم در گفتوگو با گزارشگر «جوان» تأكيد ميكند: ما با اين وضعيت توليد نميتوانيم با فرهنگ و سبك زندگي غربي كه از طريق اسباببازيها ميآيد، مقابله كنيم. در ايران عملاً كارخانههاي اسباببازيسازي وجود ندارند و روي اين مهم تحقيق و بررسي صورت نميگيرد به همين خاطر هم اسباببازيهاي خارجي در بين بچهها طرفدار پيدا ميكند.
كودكان را دريابيم
حتي اگر سري به مهدهاي كودك هم بزنيد با همين شرايط مواجه خواهيد شد و اسباببازيهاي غربي بدون پيوست فرهنگي در اين مكانها هم وجود دارد. نصري با تأكيد بر اينكه ما توجهي به دوران كودكي و نقش مهدهاي كودك نداريم، تأكيد ميكند: در دين اسلام بايد در گوش كودكي كه تازه متولد شده اذان و اقامه گفت زيرا اين كار در روح كودكان تأثير ميگذارد. وي ميافزايد: ما در بحث فرهنگ و فرهنگسازي، دانشگاهها را تأثيرگذار ميدانيم در حالي كه يك جوان 18، 19 ساله كه با فرهنگ و ابزار انتقال فرهنگ غربي بزرگ شده را نميتوان در اين سنين تغيير داد. بنا به تأكيد اين كارشناس، بايد اصلاح نظام آموزشي را از مهدهاي كودك آغاز كرد.