علاوه بر شواهد و دلایلی که در رساله حقوق الزوجیه ذکر شده است، شواهد و دلایل زیادتر دیگری هست که می‌رساند جمله «امْساک بِمَعْروفٍ اوْ تَسْریحٌ بِاحْسانٍ» از نظر اسلام یک اصل کلی است و حقوق زوجیت باید در چارچوب آن رعایت شود. هرچه انسان بیشتر در اطراف و جوانب این مطلب مطالعه می‌کند، آن را روشن‌تر می‌یابد و بیشتر به استحکام مقررات دین مبین اسلام پی می‌برد.
در کافی جلد ۵، صفحه ۵۰۲ از امام صادق (ع) روایت می‌کند که فرمود: اذا ارادَ الرَّجُلُ انْ یتَزَوَّجَ الْمَرْأةَ فَلْیقُلْ: اقْرَرْتُ بِالْمیثاقِ الَّذی اخَذَ اللهُ: امْساک بِمَعْروفٍ اوْ تَسْریحٌ بِاحْسانٍ...
یعنی وقتی که مردی می‌خواهد ازدواج کند بگوید اعتراف می‌کنم به پیمانی که خداوند از من گرفته است و آن اینکه زن را به شایستگی نگهداری کنم یا به نیکی طلاق دهم.
در آیه ۲۱ از سوره النساء می‌فرماید: وَ کیفَ تَأْخُذونَهُ وَ قَدْ افْضی بَعْضُکمْ الی بَعْضٍ وَ اخَذْنَ مِنْکمْ میثاقاً غَلیظاً.
یعنی چگونه مهری که به زنان داده‌اید (با زور و با در مضیقه قراردادن) از آن‌ها می‌گیرید؟ و حال آنکه به یکدیگر رسیده و از یکدیگر کام گرفته‌اید و زنان از شما پیمان استوار و شدیدی گرفته‌اند.
مفسرین شیعه و سنی اعتراف دارند که مقصود از «پیمان استوار و شدید» همان پیمان خداست که خداوند با جمله «امْساک بِمَعْروفٍ اوْ تَسْریحٌ بِاحْسانٍ» از مردان گرفته است، یعنی همان پیمانی که امام صادق (ع) فرمود مرد هنگام ازدواج باید بدان اعتراف و اقرار کند که زن را به شایستگی نگهداری کند یا به نیکی رها نماید.
پیغمبر اکرم (ص) جمله معروفی دارد که در حجّة الوداع فرمود و شیعه و سنی آن را نقل کرده‌اند. پیغمبر اکرم فرمود: اتَّقُوا اللهَ فِی النِّساءِ فَانَّکمْ اخَذْتُموهُنَّ بِامانَةِ اللهِ وَاسْتَحْلَلْتُمْ فُروجَهُنَّ بِکلِمَةِ اللهِ...
یعنی ایهاالنّاس! در مورد زنان، خدا را در نظر بگیرید و از او بترسید. شما آن‌ها را به عنوان امانت خدا نزد خود برده‌اید و عصمت آن‌ها را با «کلمه خدا» برخود حلال کرده‌اید.
ابن اثیر در کتاب النهایه می‌نویسد: مقصود از «کلمه خدا» که پیغمبراکرم فرمود به موجب آن عصمت زنان بر مردان
بِمَعْروفٍ اوْ تَسْریحٌ بِاحْسانٍ... یعنی وقتی که مردی می‌خواهد ازدواج کند بگوید اعتراف می‌کنم به پیمانی که خداوند از من گرفته است و آن اینکه زن را به شایستگی نگهداری کنم یا به نیکی طلاق دهم.
(در آیه ۲۱ از سوره النساء می‌فرماید: وَ کیفَ تَأْخُذونَهُ وَ قَدْ افْضی بَعْضُکمْ الی بَعْضٍ وَ اخَذْنَ مِنْکمْ میثاقاً غَلیظاً..)
یعنی چگونه مهری که به زنان داده‌اید (با زور و با در مضیقه قراردادن) از آن‌ها می‌گیرید؟ و حال آنکه به یکدیگر رسیده و از یکدیگر کام گرفته‌اید و زنان از شما پیمان استوار و شدیدی گرفته‌اند.
مفسرین شیعه و سنی اعتراف دارند که مقصود از «پیمان استوار و شدید» همان پیمان خداست که خداوند با جمله «امْساک بِمَعْروفٍ اوْ تَسْریحٌ بِاحْسانٍ» از مردان گرفته است، یعنی همان پیمانی که امام صادق (ع) فرمود مرد هنگام ازدواج باید بدان اعتراف و اقرار کند که زن را به شایستگی نگهداری کند یا به نیکی رها نماید.
پیغمبر اکرم جمله معروفی دارد که در حجّة الوداع فرمود و شیعه و سنی آن را نقل کرده‌اند. پیغمبر اکرم فرمود: اتَّقُوا اللهَ فِی النِّساءِ فَانَّکمْ اخَذْتُموهُنَّ بِامانَةِ اللهِ وَاسْتَحْلَلْتُمْ فُروجَهُنَّ بِکلِمَةِ اللهِ...
یعنی ایهاالنّاس! در مورد زنان، خدا را در نظر بگیرید و از او بترسید. شما آن‌ها را به عنوان امانت خدا نزد خود برده‌اید و عصمت آن‌ها را با «کلمه خدا» برخود حلال کرده‌اید.
ابن اثیر در کتاب النهایه می‌نویسد: مقصود از «کلمه خدا» که پیغمبراکرم فرمود به موجب آن عصمت زنان بر مردان
۱. بی‌اهمیتی طلاق و برداشتن همه قیود اخلاقی و اجتماعی از جلو آن.
۲. ابدیت همه ازدواج‌ها و جلوگیری از طلاق به طور کلی (نظریه کلیسای کاتولیک.)
۳. ازدواج از طرف مرد قابل انحلال و از طرف زن به هیچ وجه قابل انحلال نباشد.
۴. ازدواج هم از طرف مرد و هم از طرف زن در شرایط خاصی قابل انحلال باشد و راهی که برای هر یک از زن و مرد قرار داده می‌شود یک جور و همانند باشد (نظریه مدعیان تساوی حقوق.)
۵. راه طلاق همان طوری که برای مرد باز است برای زن نیز بسته نیست، اما درِ خروجی مرد با در خروجی زن دوتاست.
در آن مقاله گفتیم که اسلام نظر پنجم را تأیید می‌کند. از آنچه در مورد شرط ضمن العقد و هم در مورد طلاق قضایی گفتیم، معلوم شد که اسلام هر چند طلاق را به صورت یک حق طبیعی برای زن نمی‌شناسد، اما راه را به‌کلی بر او نبسته است و در‌های خروجی مخصوصی برای زن باز گذاشته است.
درباره طلاق قضایی بیش از این‌ها می‌توان بحث کرد، خصوصاً با توجه به عقایدی که ائمه و فقهای سایر مذاهب اسلامی دارند و عملی که در سایر کشور‌های اسلامی بر طبق آن‌ها می‌شود، اما ما همین قدر را برای این مقالات کافی می‌دانیم.
برگرفته از کتاب نظام حقوق زن در اسلام
استاد شهید مرتضی مطهری
