جوان آنلاین: «ریشه تمایل به فرزندآوری بحث ازدواج است. بحث همسان گزینی و ثبات در ازدواج امروز باید موضوع اصلی باشد، چراکه با حل معضل انتخاب و مهارت حفظ زندگی تمایل به فرزندآوری به شیوه اصولی پیش خواهد رفت. با این مقدمه هرقدر مشوق مالی ارائه شود باز هم تمایل به فرزندآوری وجود نخواهد داشت. ارائه مشوق باید در کنار حل و ریشه‌یابی دلیل عدم تمایل به فرزندآوری باشد.» یوسف بیوک خان، کارشناس حوزه خانواده و پژوهشگر در زمینه جمعیت با بیان این عبارات گام اول در ترویج و رشد فرزندآوری را وقوع ازدواج و گام دوم را تداوم خانواده در سایه آموزش مهارت‌های لازم به زوجین می‌داند.
به نظر شما دلایل کاهش تمایل خانواده‌ها به فرزندآوری چیست؟
امروز افراد برای تشکیل زندگی مشترک با چالش‌هایی مواجه هستند، این در حالی است که افراد آموزش قبل از ازدواج نمی‌بینند و شیوه ارتباط با همسر را نمی‌دانند، بنابراین ازدواج‌ها مبتنی بر پیوند‌های جدی عاطفی و خانواده محور نیست. همچنین موضوعات اقتصادی روی برخی زوایای زندگی تأثیرگذار است و در کنار آن سبک زندگی افراد شیوه دیگری گرفته است. قناعت کمرنگ شده و سبک زندگی به سمت تجملات و وسایل لوکس رفته است که همه این‌ها باعث شده است فرزندآوری دور از دسترس باشد و افراد فکر کنند هنوز زندگی کامل و جامعی ندارند. همچنین میانگین سن ازدواج بالا رفته است و فرصت کافی برای فرزندآوری وجود ندارد. مجموع این دلایل باعث می‌شود میل به تک فرزندی یا بی‌فرزندی وجود داشته باشد.
عمدتاً در بحث تمایل به فرزندآوری مشکلات مادی ذکر می‌شود، در حالی که شاهد تک فرزندی در خانواده‌های متمول هستیم. ریشه این کم تمایلی یا عدم تمایل را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ریشه ماجرا نگرانی از آینده است. بحث اقتصادی معلول و میزان درآمد در حاشیه است. در شهر‌های بزرگ و کلانشهر‌ها برنامه‌ریزی برای فرزندآوری تحت‌الشعاع اقتصاد قرار می‌گیرد، چراکه زوجین افق بلندمدت برای خود دارند یا به فکر مسکن و پیشرفت بیشتر هستند. همچنین افزایش تورم باعث می‌شود که امید به آینده کاهش پیدا کند و حتی تمول هم باعث می‌شود تا تکانه‌های اقتصادی همان خانواده را نیز درگیر کند، در نتیجه افراد خود را در معرض خطر می‌بینند. خانواده‌های متمول سبک زندگی متفاوتی دارند و فرزندآوری جایی در آن ندارد. در میان این خانواده‌ها مدلی از زندگی رقم خورده که تمایل به داشتن حیوانات یا حتی روابط خارج از ازدواج دارند که همه این‌ها باعث می‌شود میل به فرزندآوری کاهش پیدا کند. در واقع بحث مالی حاشیه است و مسائل اقتصادی به دلیل عدم ثبات مطرح می‌شود و اینگونه نیست که بگوییم از ترس فقر و گرسنگی تمایل به فرزندآوری ندارند.
به نظر شما مشوق‌های فرزندآوری در سال‌های اخیر نتیجه داده است یا نیازمند آسیب شناسی و ارائه سایر راهکار‌های تشویقی غیر از دلایل مادی هستیم؟
ریشه تمایل به فرزندآوری بحث ازدواج است. بحث همسان گزینی و ثبات در ازدواج امروز باید موضوع اصلی باشد، چراکه با حل معضل انتخاب و مهارت حفظ زندگی تمایل به فرزندآوری به شیوه اصولی پیش خواهد رفت. با این مقدمه هرقدر مشوق مالی ارائه شود باز هم تمایل به فرزندآوری وجود نخواهد داشت. ارائه مشوق باید در کنار حل و ریشه‌یابی دلیل عدم تمایل به فرزندآوری باشد. یک موضوع مهم این است که شیوه ثابتی برای حمایت وجود ندارد، چراکه مشکلات یک فرد در کلانشهر با یک شهر کوچک فرق دارد و گاهی با ارائه برخی امکانات اتفاقاً مشکلات آن خانواده بیشتر خواهد شد.
راهکار‌های پیشنهادی شما چیست؟
ما باید مردم را در قانون دخالت دهیم. این موضوع نیز مستثنی از دخالت دادن مردم در قانون نیست. بخشی از امور باید روی دوش مردم باشد- نه صرف دستوری برای ازدواج و فرزند آوری بلکه باید سیاست به صورت هوشمند باشد- و آن‌ها تکه‌ای از پازل سیاست محسوب شوند. در سفری که به شهری داشتم یک مغازه متوسط معمولی که ساندویچی بین راهی محسوب می‌شد یک استخر توپ کنار مغازه گذاشته بودند و همین باعث می‌شد که نگرش خانواده‌ها نسبت به فرزند خود مثبت باشد و والدین تصور نمی‌کردند فرزند آن‌ها باری بر دوش و مانعی سر راه سفر و تفریح است بلکه استقبال این رستوران بین راهی از کودکان، خودش مشوقی برای فرزندآوری بود، چنانچه گویی یکی از بند‌های جوانی جمعیت اجرا می‌شد.
همانگونه که در دهه‌های قبل تبلیغات منفی علیه فرزندآوری بود امروز باید طراحی و تبلیغات و شیوه‌هایی در پیش گرفته شود که مردم حس کنند جامعه به سمت فرزندآوری می‌رود و این فرزند برای آن‌ها هزینه‌تراش یا مانع نخواهد بود. ما نیازمند ایجاد اطمینان برای خانواده‌ها هستیم تا بدانند آینده خوبی برای فرزند خود رقم می‌زنند. در کنار آن برای فرزندآوری باید تمرکز اصلی روی ازدواج و دوام تشکیل خانواده باشد.
به نظر شما فضا‌های جدید شکل گرفته برای به دنیا آمدن فرزند در بیمارستان‌ها یا برگزاری جشن‌های مختلف مانع فرزندآوری شده یا اینکه اتفاقاً مشوق برای خانواده است؟
قطعاً مانع خواهد بود، چراکه عده معدودی نمایش تجمل دارند و مابقی افراد نگرانی مضاعفی می‌گیرند که ما حتی قادر به جشن معمول برای به دنیا آمدن فرزند خود نیستیم و همین باعث کاهش و عدم تمایل به فرزندآوری می‌شود، در حالی‌که نمایش تجمل نباید رویه باشد، چراکه احساس دور از دسترس بودن تجملات و زندگی کالایی میل به فرزندآوری را کاهش می‌دهد.
در ادامه سؤال قبل باید پرسید که در کشور‌های اروپایی و در میان افراد مشهور شاهد هستیم که استقبال زیادی از فرزند زیاد می‌شود و خانواده پرجمعیت را مصداقی از خانواده شاد می‌دانند، در صورتی که در ایران شاهد عکس این مورد هستیم، دلیل ذهنیت منفی نسبت به فرزندآوری در خانواده‌های ایرانی چیست؟
ذهنیت منفی شکل نگرفته است، اتفاقاً اروپایی‌ها نمایشی از زندگی خود را به مردم نشان می‌دهند و فرزندآوری نماد متفاوت بودن از سایرین است. اتفاقاً آن‌ها سعی دارند زندگی پایدار، تجملات و نمایش ظاهر زندگی خود را نشان دهند، در حالی که این برجستگی در بطن زندگی آن‌ها وجود ندارد. ما در بسیاری از موارد می‌بینیم فرزندان این افراد خارج از خانواده است، بنابراین الگو برای جامعه ایرانی نیست. مشکل ما نمادسازی‌هاست. مقایسه باعث سست شدن خانواده‌ها نسبت به تمایل فرزندآوری می‌شود و خانواده‌ها گمان می‌کنند فرزند زیاد برای همان فرد اروپایی و امریکایی مشهور و پولدار است که شامل آن‌ها نخواهد شد. اتفاقاً نشان دادن و تمرکز بیشتر بر این موضوع باعث فاصله بیشتر جامعه می‌شود.
