عرصه مذاكرات هسته‌اي، عرصه رويدادهاي غيرقابل پيش‌بيني و البته بسيار راهبردي است كه با توجه به اهميت موضوع مورد بحث مي‌تواند سرنوشت‌ساز هم باشد. نيك مي‌دانيم كه طرف غربي بيش از جمهوري اسلامي ايران به مذاكره نيازمند است و حضور طرف ايراني در پاي ميز مذاكره تنها در وجهي توجيه‌پذير است كه رهاورد آن به زيان ملت ايران نباشد. بدين معنا كه اصل نشستن بر ميز مذاكره براي طرف ايراني فاقد اصالت است و آن چيزي كه بيشتر موضوعيت دارد، رهاورد آن، يعني ما به‌ازايي كه بايد ستانده شود، است.
اين نكته بر اين حقيقت بنا نهاده شده است حضور ايران در پاي ميز مذاكره‌اي كه طرف مقابل بيشتر بدان نيازمند است نوعي انعطاف بوده و عقلا نوبت طرف غربي است كه نرمش لازم را از خود نشان دهد.
در مقابل، اين حقيقت بر كسي پوشيده نيست، طرف غربي به ويژه ايالات متحده امريكا به اصل مذاكرات و تداوم آن علاقه‌مند و البته نيازمند است. جالب اينجاست كه براي نظام سلطه اتفاقاً به نتيجه نهايي رسيدن و داشتن رهاورد و دستاوردهاي ملموس براي مذاكرات، چندان مطلوب نيست و استمرار مذاكرات بدون داشتن نتيجه، خود يك موفقيت نسبي تلقي مي‌گردد.
اين موضوع زماني قابل فهم‌تر مي‌گردد كه در اين نكته تأمل داشته باشيم كه جمهوري اسلامي ايران گام اول انعطاف را از خود به طور كامل نشان داده است و از بخشي از آنچه به عنوان ابزار چانه‌زني در اختيار داشت در توافق ژنو، صرف‌نظر كرد. بنابر اين مي‌توان گفت تداوم مذاكرات تا پيش از امضاي توافق ژنو چندان عايدي براي غرب نداشت، چون به موازات تداوم مذاكرات چرخ پيشرفت صنعت هسته‌اي ايران در زمينه‌هاي گوناگون در حال حركت بود و به اذعان خود غربي‌ها، سرعت پيشرفت دانش و فناوري هسته‌اي ايران به مراتب بالاتر از سرعت اثرگذاري تحريم‌ها (ابزار چانه‌زني حريف) بوده است. بدين ترتيب واقعيت آن است كه امريكايي‌ها اينگونه برداشت مي‌كنند كه ابتكار عمل مذاكرات در اختيار آنهاست و اين جمهوري اسلامي ايران است كه ناچار است پا به پاي زياده‌خواهي‌هاي غربي‌ها حركت كند. نكته‌اي كه مي‌تواند در كشف آينده مذاكرات و توافق احتمالي راهگشا باشد، ادراك طرف غربي از فضاي مذاكرات و نيز فرصت‌هاي پيش روي آنهاست. آنچه براي طرف غربي مطلوب است اخذ امتياز حداكثري از ايران با بهره‌گيري از ابزارهاي مختلف اعم از فشار، تحريم، تهديد و... است و بنابر اين تا زماني كه امتياز حداكثري را به دست نياورند، مايل به تداوم مذاكره هستند.
ايده اوليه‌اي كه غرب براي كسب امتياز حداكثري از مذاكرات داشت الگوي دو مرحله‌اي توافق است كه در يك گام «توافق سياسي» و در گام بعدي «جزئيات فني توافق» مشخص مي‌گردد. الگوهاي مشابه مذاكره‌اي كه امريكايي‌ها اداره يا هدايت كرده‌اند تجربه خوبي در اختيار آنها قرار داده است تا اولاً يك پيروزي نسبتاً خوب را به خانه ببرند و در مقابل امتياز چشمگيري به طرف ديگر ندهند.
با درايت و هوشمندي رهبر معظم انقلاب، سناريوي توافق دو مرحله‌اي كه تنها به سود امريكا بود و در عمل هيچ آورده‌اي براي جمهوري اسلامي ايران نداشت، به حاشيه رفت و نظام اسلامي توافق در يك مرحله و بررسي همه جزئيات را به عنوان الگوي مدنظر خود اعلام كرد.
با اينحال در مرحله عمل، با تغيير نام همان مسير دنبال شد و هر چند تفاهم «لوزان» فاقد بار حقوقي الزام‌آور است، اما بخشي از اثرات رواني و سياسي توافق مرحله نخست (توافق سياسي) را به همراه داشت.
جالب اينجاست كه حتي اكنون نيز امريكايي‌ها از اين مسير مأيوس نشده و اميدوارند با پيچيدگي و ابهام در الفاظ عملاً توافقي دو مرحله‌اي يا چند مرحله‌اي را رقم بزنند. به نظر مي‌رسد گزينه مطلوب امريكا تحميل توافق بد به صورت مستقيم است كه با توجه به مقاومت هيئت مذاكره‌كننده ايراني و ملت ما عملاً چنين گزينه‌اي در دسترس غرب نيست. فلذا آنچه براي غرب به عنوان گزينه مطلوب جايگزين در اختيار است، توافق چند‌مرحله‌اي و با «بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي اجتماعي» است. براي اين منظور لازم است ابتدا يك توافق سياسي يا حتي توافق بدون امضا به جامعه جهاني عرضه گردد. در فرصت پس از آن غرب تلاش خواهد كرد توافق سياسي يا توافق امضا نشده را به افكار عمومي ايران بقبولاند و با چالش تهديد و فشار تلاش كند با بهره‌گيري از شكاف ملي پديد آمده زمينه را براي تحميل توافق بد آماده سازد.
در حقيقت مسير جايگزين غربي‌ها به مراتب نگران‌كننده‌تر و خطرناك‌تر از مسير پيشين است، چرا كه اگر پيشتر نظام سلطه با تحميل توافق بد تنها بر‌چيده‌سازي صنعت هسته‌اي و تحقير ملت ايران را دنبال مي‌كرد، در سناريوي جديد علاوه بر آن به دنبال تفرقه‌انگيزي ميان جامعه ايراني و شكل‌گيري يك شكاف ملي نيز است. به اين ترتيب به نظر مي‌رسد بايد در مقابل تدبير جديد غرب هوشيارتر بود و اين موضوع دقت نظر نخبگان، به ويژه هيئت مذاكره‌كننده ما را در برابر اين اقدام مي‌طلبد.
