فرار مغزها يا مهاجرت نخبگان چالشي است كه در كنار افت توليد علم گريبانگير فضاي علمي كشور شده است. اين در حالي است كه بنا به تأكيد رضا ملك‌زاده، معاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت هر چند طي دو سال اخير با اعمال محدوديت كشورهاي اروپايي و امريكا براي پذيرش مهاجر، مهاجرت نخبگان كمتر شده اما تقريباً نيمي از نخبگان كشور قبل از اين دو سال از كشور خارج مي‌شدند. به گفته وي، متأسفانه نيم ديگر نخبگاني كه در كشور باقي مي‌مانند نيز به دليل نبود شرايط و زيرساخت‌ها نمي‌توانند پيشرفت كنند و نهايتاً به يك پزشك متخصص تبديل مي‌شوند.
كندي رشد توليد علم در كشورمان اگرچه با واكنش‌ها و اظهار‌نظرهاي مختلفي از سوي مسئولان و صاحب‌نظران مواجه است، به طوري كه محمد فرهادي، وزير علوم فعلي آن را كاملاً نفي و كامران دانشجو، وزير علوم سابق آن را اثبات مي‌كند اما اين افت واقعيتي است كه به نظر مي‌رسد با نگاهي واقع بينانه‌تر مي‌توان آن را دريافت. اگرچه بخشي از اين نزول رتبه علمي بنا به تعبير وزير بهداشت ماحصل تحريم‌هاست و بسياري از مجلات علمي ما به علت عدم پذيرش مقالات توسط مراجع علمي مدعي حقوق بشري از ثبت در ISI محروم شده‌اند اما بخش ديگري از اين كاهش توليد علم و نزول رتبه علمي كشورمان در دنيا ريشه‌هاي داخلي دارد.
كاهش سهم تحقيق و پژوهش از توليد ناخالص ملي معاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت در نشست خود با اصحاب رسانه با انتقاد از عدم تخصيص درآمد ناخالص ملي به حوزه تحقيق و پژوهش گفت: طبق برنامه پنجم توسعه قرار بود دولت 3 درصد از توليد ناخالص ملي را به امر پژوهش اختصاص دهد اما آنچه كه روي كاغذ اختصاص يافت فقط 4/0 درصد بود و آن چيزي كه محقق شد تنها 3/0 درصد بود. معاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت به فرار مغزها از كشور اشاره كرد و گفت: بخش عمده‌اي از مهاجرت مغزها مربوط مي‌شود به اين موضوع كه آنها نسبت به آينده خود احساس بهتري داشته باشند و زيرساخت‌ها را براي استفاده از توانايي‌هاي خود فراهم ببينند. به باور وي بسياري از اين افراد قصد مهاجرت ندارند اما شرايط كشور آنها را مجبور به مهاجرت مي‌كند.
به گفته ملك‌زاده ايران بالاترين تعداد دانشجويان PHD نسبت به جمعيت را در دنيا دارد و اكنون 56 هزار نفر در اين مقطع مشغول تحصيل هستند كه 6 هزار نفر آنها در علوم پزشكي تحصيل مي‌كنند. معاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت تأكيد كرد: طي دو سال اخير كشورهاي اروپايي و امريكا محدوديت‌هايي براي پذيرش مهاجر قائل شده‌اند كه اين امر موجب شده مهاجرت نخبگان كمتر شود اما بايد گفت تقريباً نيمي از نخبگان كشور قبل از اين دو سال از كشور خارج مي‌شدند. متأسفانه نيم ديگري كه در كشور باقي مي‌مانند به دليل نبود شرايط و زيرساخت‌ها نمي‌توانند پيشرفت كنند و نهايتاً به يك پزشك متخصص تبديل مي‌شوند.
عوامل افت شتاب علمي؛ از بودجه تا سياسي‌كاري به گفته فريدون عزيزي، معاون علمي فرهنگستان علوم پزشكي پيشرفت‌هاي علمي كشورمان در مقايسه با 15 سال پيش بسيار متفاوت‌تر از ساير كشورها است و بيشترين رشد علمي را در زمينه توليد علم در كل جهان داشته‌ايم. بنا به تأكيد وي در دو سه سال اخير به نظر مي‌رسد كه تا حدودي اين رشد كند شده اما دليل آن فقط تحريم‌ها نبوده است. به باور رئيس پژوهشكده علوم غدد درون‌ريز و متابوليسم، مجلس در برنامه‌هاي پنج‌ساله سوم، چهارم و پنجم تصويب كرده بين 2 تا 3 درصد از بودجه ناخالص داخلي به تحقيقات اختصاص داده شود اما متأسفانه بودجه تحقيقات هنوز حدود 65 /0 باقي‌مانده است. به باور سهراب صلاحي، رئيس سازمان بسيج اساتيد در دو سال اخير به دليل دخالت‌هاي جريان‌هاي سياسي در مديريت دانشگاه‌ها كاهش شتاب علمي را شاهد هستيم. به گفته وي براساس پيش‌بيني‌ها بايد امسال پنج پله در توليد علم پيشرفت مي‌كرديم و به رتبه 10 جهان مي‌رسيديم ولي دو رتبه هم سقوط كرديم كه اگر دوباره دخالت جريان‌هاي سياسي در مديريت دانشگاه‌ها تشديد شود وضعيت شتاب علمي بدتر خواهد شد.
فقط 10 درصد مقالات مناسب استمعاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت با اشاره به وضعيت توليد مقالات در كشور گفت: 50 درصد مقالات ما بسيار ضعيف، 30 درصد متوسط و تنها 10 درصد آنها براي سلامت و ارتقاي آن مناسب است. ملك‌زاده همچنين به توليد مقالات اشاره كرد و گفت: گاهي يك محصول از دل 10هزار ايده و مقاله بيرون مي‌آيد و اين امر در تمام دنيا اين‌چنين است بنابراين نتيجه مي‌گيريم كه توليد مقالات براي كشور مفيد خواهد بود. همچنين بايد اضافه كنم كه 85 درصد مقالات توليد شده در دنيا به محصول نمي‌انجامد و 15 درصد مقالات است كه به توليد محصول مي‌رسد. وي با اشاره به وضعيت بودجه پژوهشي كشور گفت: 500 مركز تحقيقات علوم پزشكي كشور به همراه 40 پژوهشكده در سال بودجه‌اي معادل 70 ميليون دلار دارند كه اين رقم در دنيا تنها به 10 محقق برجسته تعلق مي‌گيرد.
«نيماد» طرحي براي جلوگيري از خروج نخبگانبه گفته معاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت ظاهراً اين وزارتخانه براي اين مهم برنامه‌هايي دارد. راه اندازي مؤسسه ملي توسعه تحقيقات علوم پزشكي جمهوري اسلامي ايران كه به اختصار «نيماد» خوانده مي‌شود با بودجه 30 ميليارد توماني راهكاري است كه از نگاه ملك‌زاده مي‌تواند به جلوگيري از خروج نخبگان كمك كند چراكه در نيماد از طرح‌هاي بزرگ و چند ساله كه مجموعه‌اي از محققان روي آن كار مي‌كنند، حمايت خواهد شد.
معاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت با اشاره به اينكه نيماد داراي هفت كميته تحقيقاتي است، گفت: محققان مي‌توانند تحقيقات مرتبط با اين حوزه‌ها را براي ما ارسال كنند. ملك‌زاده با بيان اينكه تلاش شده است تا در سال 2014 بودجه تحقيقاتي كشور دو برابر شود، گفت: ما دانشگاه‌ها را تشويق كرديم يك تا 3 درصد بودجه خود را صرفه‌جويي و آن را در موضوع تحقيق و پژوهش سرمايه‌گذاري كنند كه اين امر در 10 دانشگاه بزرگ كشور محقق شده است.
