فرش دستباف ایرانی، نمونهٔ بی‌بدیل پیوندتاریخ و فرهنگ با هنری متعالی است که آثار فاخری از اصالت و معنویت ایران را تقدیم جهانیان کرده است. صنعت قالی ایران شاید تنها نمونه از صنعتی باشد که از قرنهای گذشته به عنوان یک هنر- صنعت جهانی یکه تاز بازارهای بین الملل بوده است و آوازه آن تقریبا در همه نقاط جهان پیچیده است؛ صنعتی که اکنون زیر بار مسائل و مصائب اقتصادی به دست فراموشی سپرده شده است و به تدریج به سمت نابودی به پیش میرود؛ به طوری که اکنون در غیاب قالی ایران در بازارهای جهانی، قالی های دست بافت چینی بابرندهایی نظیر”کاشان”و مانند آن در سطح بین الملل جولان می‌دهند.
قالي بافي اصفهان در زمان صفويه و به خصوص بازار قالي‌هاي ابريشمي اهميت فوق العاده داشته و اهالي به بافتن آنها همت گماشته و قالي هاي نفيسي از خود به يادگار گذاشته اند.
امروزه اغلب قالي هاي گران‌بهاي قديمي ايران كه در موزه هاي لندن و پاريس و سايرنقاط اروپا و امريكا ديده مي شود قالي هاي بافت اصفهان است. در سال گذشته استان اصفهان 169 تن صادرات فرش دستباف داشته است که ارزش صادرات این میزان فرش دستباف در سال گذشته 15.6 دهم میلیون دلار بوده است.
امسال نیز صادرات فرش دستباف استان اصفهان به میزان 40 تن بوده است که با توجه به اشتغال زایی صنعت فرش در جمعیت شهری، روستایی و عشایری؛انعکاس مشکلات، چالش‌ها و دغدغه‌های فعالان صنعت فرش به متولیان و مسئولین ذیربط می‌تواند باعث شکوفایی بیشتر این صنعت شود.
استاندار اصفهان می گوید : اگر چه جایگاه معنوی این هنر هرگز در اذهان جهانیان کمرنگ نشده و نخواهد شد، اما متأسفانه جایگاه اقتصادی آن دچار افت و خیزهایی شده که اهالی فرهنگ و اقتصاد را تا حدی نگران کرده است.
رسول زرگرپور با اشاره به اینکه اصفهان یکی از ۱۰شهر مهم و تاریخی جهان است که همچون نگینی بر بلندای بزرگ ایران و جهان می‌درخشد، تاکید می کند: تا زمانی که نگاره‌های اصیل اسلیمی و فتایی و شاه‌عباسی بر گنبد فیروزه‌ای مسجد امام و شیخ‌لطف اله می‌درخشد و یادگارهای طلایی بر دیواره‌های عالی قاپو، چهلستون و هشت بهشت خود نمایی می‌کند، قالی اصفهان نیز پاسدار فرهنگ، تمدن و مکتب اصیل ایران خواهد بود.
وی می افزاید: انعکاس مشکلات، چالش‌ها و دغدغه‌های فعالان این بخش به متولیان و مسئولین ذیربط و پیگیری و جدیت آنان در حل مشکلات می‌تواند راه را برای تعالی و شکوفایی بیشتر این هنرصنعت هموار سازد.
در چند سال اخیر بارها اعلام شده تولیدکنندگان فرش به وام کم بهره با زمان بازپرداخت طولانی احتیاج دارند تا فعالان این بخش به دلیل بالا رفتن قیمت دلار سرمایه‌هایشان را از دست ندهند و همچنان این صنعت، چرخ پویایی خود را حفظ کند؛ از این رو وام سه میلیونی در اختیار قالیبافان قرار گرفت، اما حتی یک دار قالی هم بالا نرفت.
ایجاد وزارتخانه فرش ضروری است
اصفهان حدود ۴۸۰ هزار بافنده قالی داردکه تاکنون تنها ۶۴ هزار قالی‌باف و سه رسته از هشت رسته قالی بافان بیمه شده اند، در حالی که با توجه به مصوبه مجلس باید تمام تولیدکنندگان فرش بیمه شوند.
رییس اتحادیه صنف تولیدکنندگان فرش اصفهان در گفت و گو با "جوان"می گوید: از تعداد کل قالیبافان اصفهان، حدود ۱۴ هزار نفر از طراحان، نقاشان و بافندگان و مرمت کاران دارای کد به بیمه معرفی شدند، اما ناظران فنی، استادکاران، رنگرزان، چله‌کشان و قالی‌شویان هنوز کد برای بیمه شدن دریافت نکرده‌اند.
اصغر صیرفیان پور می افزاید: صنعت فرش اصفهان از تعاونی‌های روستایی و شهری، صادرکنندگان، تولیدکنندگان، فروشندگان، بافندگان، طراحان و نقاشان تشکیل گردیده و این قشر از جامعه نیز مشمول ماده 169 در خصوص پرداخت مالیات شده‌اند و این در حالی است که بسیاری از فعالان این عرصه در تامین هزینه‌های زندگی خود نیز در مانده‌اند.
وی خواستار بخشش 10 ساله مالیات گذشته فروشندگان فرش اصفهان شده و بیان می کند: با توجه به رکود بازار فرش دستبافت، میزان فروش آن نیز کاهش چشمگیر داشته و از این رو نباید به فروشندگان فشار وارد شود.
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان فرش دستباف استان اصفهان در خصوص مشکلات تولید کنندگان فرش اصفهان نیز بیان داشت: این دسته از فعالان صنعت فرش نیز به دلیل دریافت وام با بهره بالا زیر بار بازپرداخت وام‌ها قد خم کرده‌اند و ضروری است که دولت تسهیلاتی را برای آنها در راستای ارائه وام با درصد پایین در دستور کار قرار دهد.
وی تاکید می کند: در حال حاضر بیش از 10 میلیون نفر در سطح کشور از هنر –صنعتفرشامرارمعاش می‌کنند، بنابراین ضروری است که در این راستا وزارت خانه فرش ایجاد شود.
مسیرهای گرفتن وام برای قالیبافان هموار شود!
وجود بیماری های ریوی به دلیل وضعیت تهویه نامناسب کارگاه ها و به خصوص مشکلات بینایی از جمله خطراتی است که شاغلان این شغل را مورد آزار قرار می دهد و برای کسانیکه عمرشان را در پای دارهای قالی می گذرانند وجود بیمه ضروری به نظر می رسد.
کاغذ بازی های اداری و سنگ اندازی های سازمان بیمه باعث سرگردانی قالیبافان شده است چون حداقل پنج ماه زمان می برد تا بتوانند خود را بیمه کنند؛ این امر سبب دلسردی همه قالیبافان به به حرفه خود شده است.
از سوی دیگر امروزه ورود افراد غیرکارشناس به این عرصه موجب شده بافنده وقتی می‌بیند خریدار قالی خوب را از بد تشخیص نمی‌دهد زیاد از مواد اولیه مطلوب استفاده نکند.یکی از قالیبافان اصفهانی که چند سالی می شود به این کار مشغول است، در خصوص مشکلات کار قالی بافی در این شهر ، اظهار می کند: بسیاری از قالی‌بافانی که به سن بازنشستگی می رسند به دلیل اینکه کسی نیست ادامه دهنده راهشان باشد اقدام به فروش دارهای قالی‌شان می‌کنند و از یک سو نیز جوانان و قدیمی‌ها وقتی می‌بینند علی‌رغم تلاش‌های بسیارشان کسی نیست از آنها حمایت کند، دلیلی بر ادامه کار نمی یابند.
زهرا مزروعی ادامه می دهد: عدم حمایت واقعی از این قشر سبب شده است نیروی انسانی در این رشته هر روز کمتر از دیروز شود که اگر این روند ادامه داشته باشد شاهد خاموشی چراغ قالی بافی در کشور خواهیم بود.این بافنده قالی با اشاره به ضرورت تامین مواد اولیه قالیبافی نیز بیان می کند: مواد مورد نیاز قالیبافی باید با قیمت کمتر و سرعت بیشتری در اختیار قالیبافان قرار گیرد تا این افراد بتوانند بدون دغدغه خاطر تنها به کیفیت کارخود فکر کنند و به فکر قیمت مواد اولیه نباشند.
وی اضافه می کند: خانواده هایی که از این هنر امرار معاش می کنند با مشکل مواجه اند و شاید این امر سبب شده قالیبافان بدون توجه به تنوع و افزایش کیفیت تنها به فکر اتمام کار بافت یک قالی در کوتاه ترین زمان ممکن باشند.مزروعی در خصوص مشکلات این قشر برای دریافت وام تصریح می کند: با وجود اینکه بارها قول هایی داده شده است تا مراحل دریافت وام را برای قالیبافان تسهیل کنند اما امروز سنگ اندازی‌هایی از سوی بانک ها انجام می‌شود که این قشر موفق به دریافت وام برای رفع مشکلاتشان نشدند از جمله اینکه بانک‌ها تقاضای وثیقه‌های سنگین می‌کنند؛ این در حالی است که بعضی ها که شغل آن ها قالی بافی نیست با بهانه های متفاوت و به دلیل داشتن یک مدرک فنی و حرفه ای به راحتی وام دریافت می کنند و این سبب ظلم بزرگی به قالیبافان واقعی می شود.
این فعال عرصه فرش ادامه می دهد: تولید کنندگان قالی به علت عدم توانایی پرداخت بدهی خود به بانک ها که ناشی از شرایط نامطلوب اقتصادی این حوزه است متأسفانه درلیست سیاه بانک ها برای دریافت تسهیلات قرار گرفته اند.
سوء استفاده دلالان از آشفته باز قالی
شبکه گسترده دلالان صنف فرش و قالی اصفهان از مهمترین مشکلات پیش روی صنعت قالی این کلان شهراست و در این میان گاهی مشاهده شده دلال‌هایی هستند که از وضعیت و مشکلات موجود سوء استفاده کرده و قالی را در پای دار می‌خرند.
تورم موجود و مشکلات مالی موجب شده قالی بافان، کار خود را پایین‌تر از قیمت اصلی به دلال‌ها به فروش برسانند زیرا بافندگان قالی مجبورند به خاطر قرض‌هایی که به فروشندگان مواد اولیه دارند فرش را به قیمتی که از سوی دلال‌ها اعلام می‌شود به فروش برسانند؛ در صورتی که اگر حمایت‌های لازم صورت گیرد، شاید اصلا این اتفاق‌ها نیفتد.با این وصف حتی برخی قالی ها با قیمت بالای صد میلیون تنها به قیمت دو یا سه میلیون توسط دلالان از قالیبافان روستایی خریداری می شود و در این میان این دلالان هستند که با سود چند صد میلیونی روبه رو هستند، یعنی دست رنج چند ماهه قالیبافان سبب پولدار شدن یک شبه دلالان این حرفه می شود.
یک کارشناس حوزه فرش و قالی با ابراز تاسف ازاینکه امروزه قالی بافان دیگر به بافت طرح های جدید علاقه ای نشان نمی دهند، می گوید: ناتوانی در جذب بازار فروش و آشنا نبودن قالیبافان با سلیقه بازار از جمله مشکلات قالیبافان کشور است زیرا اکثر قالیبافان در سنین بالا قرار داشته و تنها بر اساس تجربیات خود اقدام به بافت فرش می کنند.
محمد شفایی می افزاید:از پر رنگ شدن نقش برخی کشورهای جهان در بازار قالی و فرش جهان خبر می دهد و ادامه می دهد: پاکستان، چین و هند هم اکنون با ارایه طرح های مناسب و مخاطب پسند سعی در دست گرفتن بازار فروش این محصول دارند که با وضعیت فعلی احتمال رسیدن آن ها به هدفشان وجود دارد.وی اظهار می کند:حمایت مناسب از قالیبافان و از سوی دیگر ایجاد انگیزه برای ورود افراد جوان و مستعد به این شغل ضروری به نظر می رسد تا شاید باز هم همانند گذشته شاهد درخشش قالی های ایرانی در صدر آثار فاخر جهان باشیم.
صنعت فرش دستبافت، این صنعت نجیب و هنرمندانه، می‌تواند با کمک سایر راهکارهای اندیشیده شده، مانع از متروک و بی‌سکنه شدن روستاها و مهاجرت روستائیان شود و توجه به این صنعت هنرمندانه، می‌تواند بخشی مهمی از ظرفیت صادرات غیرنفتی کشور را تامین کرده و آرام آرام اتکای اقتصادمان به طلای سیاه را بکاهد .
توجه به صنعت فرش باید همه‌جانبه باشد، از تولید مواد اولیه تا رنگرز، تولید‌کننده رنگ، طراح نقشه، بافنده و در نهایت بازرگان و بازاریاب و ...، زنجیره‌ای که اگر یک حلقه آن دیده نشود، دلال‌ها نقش حلقه واسط را بر عهده می‌گیرند. اصفهان یکی از قطب‌های تولید و صادرات فرش دستباف به شمار می رود و رونق گردشگری در اصفهان و ورود گردشگران خارجی به این شهر باید مسؤولان را به این فکر بیندازد که وجود یک موزه فرش در این شهر می‌تواند به شناخت فرش ایرانی و بازاریابی در این زمینه کمک شایانی کند.
از سوی دیگر تامین خواسته های بافندگان فرش دستبافت که عمدتا به مساله بیمه ، فروش و دریافت وام باز می گردد ، باعث ایجاد انگیزه بیشتر در فعالان این هنر اصیل ایرانی می شود که انتظار می رود با تدبیر آگاهانه دولت، ابر سیاه آسمان بافندگان فرش دستبافت کنار رفته و خورشید امید برای آنها نمایان شود.
