زخم‌های موزه ملی ایران

به مناسبت روز جهانی موزه

زخم‌های موزه ملی ایرانبه مناسبت روز جهانی موزهالناز خمامی زاده از ضروریات فرهنگی است؛ لذا پرداختن به بحث موزه و بررسی زوایای تاریک آن می‌‌‌‌تواند در اعتلا و ارتقای جایگاه موزه ثمر بخش باشد.موزه ملی ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و مجلل‌ترین موزه‌ها در سطح کشور، از جمله اولین بناهای فرهنگی است که به منظور نمایش آثار فاخر و نیز مستند ساختن آنها در ایران پا گرفته است. فرا رسیدن روز جهانی موزه‌ها ما را بر آن داشت که موزه ملی ایران را از زوایای نزدیک مورد بررسی قرار دهیم: موزه ملی یا موزه باستان شناسی؟ امروزه اکثر کشورهای جهان برای شناساندن هر چه بهتر فرهنگ و تمدن خویش و یا در جهت جذب هر چه بیشتر گردشگر به دنبال سرمایه‌گذاری‌های کلان در بخش میراث فرهنگی و تمدنی خویش هستند و در این راستا می‌‌‌‌کوشند که با ایجاد موزه‌ای در سطح جهانی ( به عنوان مرکز ثقل هویتی خویش) و مطابقت دادن آن با معیارها و ساختارهای اصولی از جریان پیشرفتی که امروزه به سرعت در حرکت است باز نمانند. در این بین عملکرد موزه ملی ایران در مقایسه با موزه کشورهای آسیایی همچون اندونزی، مالزی، چین و نیز موزه ملی کشور مصر که همچون ایران از تمدنی بس کهن برخوردار می‌‌‌‌باشد دچار ضعفی چشمگیر است. «موزه ملی ما استاندارد نیست»؛ این جمله‌ای از رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشورمان است که ضمن اشاره به نواقص موزه ملی ایران می‌‌‌‌گوید: در تعریف، یک موزه ملی مکانی برای نگهداری اشیا و آثار فرهنگی و تاریخی یک کشور است. این تعریف شامل اشیای باستانی و نیز سایر اشیایی است که به عنوان آثار فرهنگی خاص آن کشور معروف می‌‌‌‌باشد. حمید بقایی در ادامه به تک بعدی گرایی در موزه ملی ایران اشاره می‌‌‌‌کند و می‌‌‌‌گوید: به‌رغم تعریفی که از موزه ملی بیان شد موزه ملی ما تا کنون موزه باستان شناسی بوده و به غلط از آن به عنوان موزه ملی تعبیر شده است. حال آنکه سیاست ما از این پس آن است که موزه ملی ایران را به جایگاه اصلی‌‌اش برسانیم و در این راستا تلاش می‌‌‌‌کنیم که به مرور بخش‌های دیگری را هم در آن طراحی نموده و به نحوی صنایع دستی را هم در آن بگنجانیم. چراکه بسیاری از صنایع دستی ما از قدمت بسیار طولانی برخوردارند و لذا جای باقی آثار در موزه ملی ایران خالی است. بقایی در حالی از ضعف نوع بینش در موزه ملی ایران سخن می‌‌‌‌گوید که امروزه خصیصه بارز بسیاری از موزه‌های ملی جهان تنوع آثار موجود در آن از بعد مردم شناسی، صنایع دستی و در نهایت آثار باستانی‌شان است که بازدید کنندگان ضمن قدم گذاشتن در آن موزه با فرهنگ اصیل و بومی آن کشور آشنا می‌‌‌‌شوند؛ مقوله مهمی که موزه ملی ایران فاقد آن است. چنانچه بقایی نیز ضمن اشاره به موزه‌های ملی سایر نقاط جهان می‌‌‌‌گوید:اگر قرار باشد موزه ملی را موزه‌ای بدانیم که تنها شامل آثار باستانی باشد، آنگاه بسیاری از کشورها موزه ملی نخواهند داشت، چراکه اصلاً آثار باستانی ندارند. ولی آنها موزه ملی خود را دارند که با ورود به آن آثاری همچون پارچه، لباس‌های سنتی، آلات موسیقی و حتی ماکت بنا‌ها و خانه‌هایشان را می‌‌‌‌یابی و لذا این ورود و خروج با ادراک کامل شما از فرهنگ و تاریخ آن کشور همراه می‌‌‌‌باشد. عقب ماندگی موزه ملی ایران «موزه ملی ایران خیلی جا‌ها عقب مانده است»؛ رئیس موزه ملی ایران نیز ضمن بیان این مطلب به کمبودهای موزه ملی ایران اشاره می‌‌‌‌کند و می‌‌‌‌گوید: ما نمی‌توانیم بگوییم که موزه ملی ایران کاملاً مطابق با استانداردهای جهانی می‌‌‌‌باشد، نه اینگونه نیست. چرا که در بسیاری از حوزه‌ها عقب مانده ایم و در برخی قسمت‌ها هنوز تکنولوژی وارد نشده است لذا نمی توانیم به غلط بگوییم که اینجا همه چیز رو به راه است . هر چند که موزه ملی ما از لحاظ امکانات حفاظتی و امنیتی، در سطح بالایی قرار دارد اما متاسفانه روابط و شاخص‌های بین المللی آن چندان چشمگیر نمی باشد . آزاده اردکانی در حالی از ضعف موزه ملی ایران از منظر تکنولوژی به روز دنیا سخن می‌‌‌‌گوید که امروزه یکی از سطحی‌ترین امکانات جانبی موزه‌ها داشتن سیستم آئودیو یا سیستم صوتی است که به وسیله آن امکان معرفی آثار به حداقل دو زبان زنده دنیا فراهم می‌‌‌‌آید. حال آنکه به‌رغم تلاش‌هایی که تنها از دو سال گذشته در موزه ملی و روی این سیستم انجام گرفته است، هنوزاین موزه فاقد سیستم صوتی می‌‌‌‌باشد و متصور است که نبود چنین سیستمی در شرایطی که راهنما در دسترس نباشد و گردشگر خارجی نیز با صرف هزینه و طی مسافت‌های طولانی برای مشاهده از نزدیک اشیای تاریخی مورد علاقه‌‌اش به کشورمان و به موزه ملی بیاید چه مشکلات پیچیده‌ای را رقم خواهد زد؛ اما رئیس جدید موزه ملی با عزمی راسخ معتقد است که این سیستم ظرف 3 الی 4 ماه آینده در موزه راه اندازی خواهد شد. در پس در‌های ناگشوده موزه دوران اسلامی موزه ملی ایران به عنوان مادر موزه‌های سراسر کشور از ضعف‌ها و کمبودهای بسیاری برخوردار است که این ضعف‌ها در سالن موزه ایران باستان به وضوح قابل مشاهده است. ضعف‌هایی که رئیس موزه ملی ایران معتقد است با بازگشایی در‌های موزه دوران اسلامی بیشتر به چشم خواهد آمد؛ از این رو به نظر می‌‌‌‌رسد که از اوایل خرداد ماه سال جاری و همزمان با افتتاح فاز اول موزه دوران اسلامی، ایران با معنا و مفهوم جدید یک موزه به روز دنیا آشنا خواهد شد , موزه‌ای که به اعتقاد اردکانی از سیستم‌های به مراتب پیشرفته‌تری همچون سیستم‌های کامل حفاظتی، سیستم نمایش متفاوت، نورپردازی مطابق با اصول و فنون نورپردازی به روز دنیا، بلوتوث، اس ام اس و نهایتاً سیستم صوتی برخوردار است و راه اندازی آن در ظرف چند ماه آینده به معجزه‌ای می‌‌‌‌ماند که چنانچه پیشرفت کاری این موزه به روال سابق طی می‌‌‌‌شد، شاید درهایش تا چند سال دیگر هم گشوده نمی شد. تدارک روز جهانی موزه یکی از برنامه‌های مهمی که موزه ملی در پی آن است، برگزاری موضوعی نمایشگاه‌ها با نمایش آثاری است که مردم کمتر آن را مشاهده کرده و یا به صورت موضوعی بدان توجه نکرده اند که از آن جمله می‌‌‌‌توان به نمایشگاهی اشاره کرد که به مناسبت هفته زن در نظر گرفته شده و از قسمت‌های مختلفی همچون نمایش آثار تاریخی مرتبط با زن، نمایش نقش زن در داستان شناسی ایرانی، نقش زن در مرمت آثار ایرانی و نقش زن در موزه تشکیل شده است. گفته می‌‌‌‌شود آثاری که از انبار موزه ملی و نیز موزه سایر شهرستان‌ها جمع آوری شده در نوع خود بی نظیر است و طراحی ویترین نیز در آن متفاوت می‌‌‌‌باشد. ضمن آنکه از اواسط تابستان آثار موزه ملی ایران به صورت دوره‌ای در موزه‌های سایر شهرستان‌ها به نمایش در خواهد آمد. تجدید روابط بین المللتبادل و تعاملات فرهنگی با سایر موزه‌های معتبر جهان از جمله راهکارهای موجود در جهت ارتقای جایگاه یک موزه ملی است، عامل مهمی که موزه ملی تاکنون در آن چندان موفق عمل نکرده است. حال آنکه اردکانی به تازگی از روابط فرهنگی میان موزه ملی ایران و نیز موزه ملی سایر کشورهای جهان سخن می‌‌‌‌گوید که به نظر می‌‌‌‌رسد این اقدام موزه ملی می‌‌‌‌تواند نقطه آغازینی برای از سرگیری روابط فرهنگی با سایر موزه‌های جهان باشد. بر این اساس قرار است که آثار فرهنگی دو کشور آسیایی و اروپایی برای نمایش به موزه ملی ایران بیاید و از سوی موزه ملی نیز نمایشگاه‌هایی در سایر کشورهای جهان برگزار شود. به انجام رسانیدن مطالعات پژوهشی نزدیک میان موزه ملی ایران و نیز دانشگاه‌های معتبر داخلی و خارجی از دیگر اقداماتی است که موزه ملی در راستای تقویت روابط بین الملل خویش در پی آن است. اقدامی که کمتر در موزه ملی ایران مشاهده شده است؛ چنانچه اردکانی در اشاره به یکی از اقدامات انجام شده در این زمینه می‌‌‌‌گوید: این موزه به تازگی میزبان گروهی علمی از دانشگاه بود که دو طرف مطالعات مشترکی را بر روی سفال‌های دشت گرگان به انجام رسانیده اند که نتایج خوب آن به زودی در جراید داخلی و خارجی منتشر خواهد شد. این در حالی است که سرپرست این گروه باستان شناسی پیش از انقلاب به ایران آمده بود و در عملیات کاوش این منطقه فعالیت کرده بود؛ اما با گذشت حدود سی سال و به‌رغم درخواست‌هایش مبنی بر صدور جواز جهت ادامه فعالیت‌هایش در ایران , بنا بر دلایلی این امکان برای او فراهم نشده بود. ساماندهی انبار موزه ملی یکی از خصیصه‌های موزه ملی، داشتن انباری غنی از آثار ارزشمند است و گفته می‌‌‌‌شود هر چه انبار موزه‌ای از این حیث پر محتواتر باشد، اعتبار و شأن آن موزه ملی نیز بالاتر است؛ اگرچه انبار از ویژگی‌های یک موزه محسوب می‌‌‌‌شود اما انبار موزه ملی ایران انباری منحصر به فرد است. مشاهده آثار باارزش تاریخی در کارتن‌های کوچک و بزرگ پودر لباسشویی، پفک و غیره در شرایطی کاملاً غیر استاندارد و عاری از امکانات امنیتی ویژه، نبود قفسه و تلنبار گشتن اشیای شکستنی بر روی یکدیگر، وجود رطوبت و نیز آثار بدون شناسنامه و هویت تاریخی از جمله صحنه‌های دلخراشی است که انبار موزه ملی ایران را از انبار سایر موزه‌های جهان متمایز می‌‌‌‌سازد. این در حالی است که قدمت تاریخی برخی از آثار به 5000 سال پیش باز می‌‌‌‌گردد و وجود این انبار نابسامان از این حیث موجبات کسر اعتبار موزه ملی را فراهم می‌‌‌‌آورد. رئیس موزه ملی ایران ضمن توفق بر وضعیت بحرانی انبارموزه ملی ایران اعتقاد دارد همانطور که قول داده است ظرف دو ماه آینده انبار موزه ملی ایران را ساماندهی خواهد کرد و نسبت به این امر خوش بین است. وی می‌‌‌‌گوید: ساماندهی انبار تا کنون پیشرفت بسیار خوبی داشته است، ما قصد داریم پس از ساماندهی و ثبت اشیا به عنوان یک پخشگاه عمل کنیم. چنانچه در دو ماه اخیر نیزآثاری از انبار موزه که به ثبت رسیده و عملیات مطالعاتی‌‌اش نیز تکمیل گشته است، جهت نمایش همیشگی به موزه‌های سایر شهرستان‌ها واگذار شده است و تا هنگامی که موزه‌های سایر شهرستان‌ها از لحاظ آثار تاریخی فقیر باشند ما حق نگهداری این اشیا را بر خود واجب نمی دانیم. ضمن آنکه در واگذاری اشیا به سایر موزه‌ها امکاناتی نظیر سیستم حفاظتی الکترونیکی و فیزیکی را در نظر گرفته و در صورت وجود محل نمایش استاندارد و سایر امکانات اشیا را به استان‌ها واگذار می‌‌‌‌کنیم. در این رستا نیز از هیچ کوششی رویگردان نیستیم و در حال حاضر بسیاری از موزه‌ها در زمینه تجهیزاتشان با موزه ملی همکاری‌های تنگاتنگ دارند. این است که رئیس موزه ملی ایران با تاکید امیدوار است هیچ شیء باستانی در انبار موزه ملی ایران نباشد که نمایش داده نشده باشد.