اعضاي شوراهاي شهر، سازمان نظام مهندسي، شهرداري و ساير دستگاههاي مسئول فقط و فقط نظاره‌گر اين حوادث تلخ هستند. به گفته كارشناسان با به كار بستن اصول فني و مهندسي و رعايت مسائل ايمني و فني مي‌توان جلوي اين حوادث ناگوار را گرفت و حتي كارشناسان تأكيد مي‌كنند كه مي‌توان با كمي صرف هزينه در بدترين شرايط جلوي ريزش آوار و ساختمان‌ها را گرفت تا ديگر زير پاي خانه‌ها خالي نشود.
گودبرداريهاي غير اصولي تهديدي براي شهر و شهروندان
با توجه به ارزش بالاي اقتصادي ساخت و ساز در گوشه و كنار شهر، ساخت و ساز و احياي بافت‌هاي فرسوده در حال انجام است و با توجه به آنكه بافت اغلب سازه‌هاي شهري براساس اصول ايمني و فني و مهندسي ساخته نشده است هر‌گونه گودبرداري و تخريب سازه‌هاي ناپايدار سبب مي‌شود تا خانه‌ها و فضاهاي همجوار ملك مورد نظر در معرض تخريب و ريزش قرار گيرد و تعجب دارد كه مالكان و مهندسان ناظر و ساير بخش‌هاي متولي در حوزه ساخت و ساز با دانستن اين موضوع باز هم راه آزمون و خطا را در پيش گرفته و با رعايت نكردن اصول ايمني و فني و مهندسي اقدام به گودبرداري غيراصولي و تخريب سازه‌ها مي‌كنند و نتيجه آن هم كه از پيش مشخص است. متأسفانه آمار ريزش آوار و گودبرداري غيراصولي همچنان جان و مال شهروندان و امنيت آنان را تهديد مي‌كند. به دليل عدم نظارت متوليان در اين حوزه جان و مال شهروندان در زير آوار دفن مي‌شود و كسي هم جوابگوي اين حوادث نيست. بايد گفت موضوع ساماندهي گودبرداري و رعايت مسائل امنيتي و فني در تخريب سازه‌ها هم در بروكراسي‌هاي اداري گم‌شده است يا در بي‌تفاوتي دستگاههاي متولي.
اين حوادث در حالي در كشور تكرار مي‌شود كه گفته مي‌شود كشورمان در رشته‌هاي پل‌سازي، تونل‌سازي و عمران و شهرسازي به دانش فني بالايي دست يافته است و اينكه چرا باز هم با وجود دانش پيشرفته در حوزه ساخت و ساز و فعاليت‌هاي عمراني بايد شاهد اينگونه حوادث باشيم، جاي تأمل دارد.
رصد 1400 گودبرداري در پايتخت
بر اساس گزارش سايت بحران نيوز، نظام مهندسي تهران اعلام كرد: نظام مهندسي چيزي حدود بيش از 1400 گودبرداري پر خطر را رصد و تحت كنترل قرار داده است و در اين زمينه صدها نامه درخصوص تذكر به مالكين و توقف ايجاد سازه نگهبان به شهرداري ارسال شده است.
در سال‌هاي اخير پروژه‌هاي ساخت و ساز در كلانشهرها از جمله تهران رونق گرفته و محلي براي كسب درآمد هم براي سازندگان و هم براي دلالان شده است. دلالاني كه با ظاهر‌سازي به عنوان يك كارفرماي باتجربه اقدام به ساخت و ساز مي‌كنند اما اصول را رعايت نكرده و غير اصولي عمل مي‌كنند كه در پي آن مشكلات عمده‌اي از جمله گودبرداريهاي غير اصولي ايجاد مي‌شود و خسارات جاني و مالي فراواني را برجاي مي‌گذارد.
از نمونه‌هايي كه مي‌توان به آنها اشاره كرد گودبرداري غيراصولي در منطقه بلوار فردوس خيابان برنامه و بودجه در روز ۱۸ ارديبهشت ۹۰ بود كه سه كشته بر جاي گذاشت يا به گفته مديركل دفتر نظام‌هاي مهندسي و تشكل‌هاي حرفه‌اي وزارت راه و شهرسازي، منوچهر شيباني، در دوسال اخير در يك پروژه تهران با ۸۰ سانتي متر گودبرداري علاوه بر فرو ريختن ساختمان مجاور، شش نفر از افراد مشغول به كار در پروژه ساخت و ساز ساختمان كشته شدند كه علت اين امر به فاقد صلاحيت بودن و ناآشنا بودن مجري و سازنده با قواعد ساختمان بازمي‌گردد.
مهندس تورج سالكي كارشناس معمار ساختمان‌سازي در گفت‌وگو با بحران نيوز مي‌گويد: به طور كلي در دهه 20 دوره تجدد كشور بدون پشتوانه فرهنگي و با پول‌هاي وارد شده از غرب در زمان گذشته و تا دهه 50 ادامه داشت. پس از اين دوره نهادهاي مختلف همچون سازمان نوسازي در شرق، غرب و مناطق ديگر پايتخت و ديگر پروژه‌هاي عمراني توسط وزارت مسكن و شهرسازي ايجاد شد.
به بيان ساده ايراني‌ها از شروع دهه 20 تعدادي معمار به تهران وارد كردند؛ چراكه (تهران «سر» و «الگوي» مملكت است) و همين حركت، آغاز ساخت و سازها و آباداني در كشور شد اما به دليل اقتصاد ضعيف مردم هيچ شهروندي خانه نمي‌ساخت و تنها افراد ثروتمند به اين امر مي‌پرداختند و همه ساخت و سازها اصولي بود. در واقع اقتصاد در ساختمان‌سازي حكم مي‌كند؛ در مفهوم كلي «اقتصاد اصل است» يا اصطلاحاً «ساختمان را پول مي‌سازد» صرفه‌جويي در پول در زمان خاكبرداري باعث بروز مشكلاتي از جمله آوار و خسارت‌هاي ناشي از گودبرداري مي‌شود.
مردم براي زيبايي ساختمان هزينه مي‌كنند اما براي گودبرداري غيراصولي
اگر بخواهيم به طور خاص به پديده گودبرداري غيراصولي بپردازيم، بايد اين نكته را بدانيم كه مردم براي زيبايي ساختمان هزينه‌هاي زيادي صرف مي‌كنند اما براي خاكبرداري اصولي در هزينه‌ها اهمال مي‌كنند. از مراحل اوليه ساختمان‌سازي تغيير شكل ساختمان با ايجاد سازه‌هاي نگهبان است. سازه‌هاي نگهبان نكته اصلي است كه توسط مهندسين ساختمان رعايت نمي‌شود و دليل اصلي گودبرداريهاي غير اصولي است.
به عنوان نمونه قيطريه بين طراحان و معماران به دليل سختي خاك و شرايط سخت گودبرداري معروف بود، اما پس از سيل دهه 60 در تهران اين منطقه به عنوان بهترين مكان براي سكونت كشف شد و جزو مناطق گران قيمت پايتخت قرار گرفت.
صرفه‌جويي هزينه در خاكبرداري معضل اصلي بوده و خاكبرداري و ايجاد سازه‌هاي نگهبان نيازمند زمان است. متأسفانه خاكبرداري سريع موجب خسارت‌هاي جاني و مالي بسياري مي‌شود. به بيان واضح‌تر كاركرد لودر‌ها و كاميون‌ها ثانيه‌اي و دقيقه‌اي حساب مي‌شود، به همين دليل در عوض 6-5 روز زمان گذاشتن براي خاكبرداري و انجام همه مراحل خاكبرداري جهت جلوگيري از خسارات، تنها يك شب را به اين امر اختصاص مي‌دهند.
چون حجم خاك مشخص است و مي‌خواهند اين حجم را در يك روز انجام دهند طبعاً برايشان صرف نمي‌كند تا مراحل خاكبرداري مقدماتي و ايجاد سازه نگهبان به ترتيب برداشتن هسته خاك، ايجاد سازه‌هاي نگهبان و در مرحله آخر جابه جايي آهسته خاك‌هاي حساس به وسيله دست، تيشه و مهره را انجام دهند، به همين دليل بدون انجام اين مراحل و كار يك شبه، در نهايت باعث آسيب «پي» ساختمان مجاور شده و با فشارهاي استاتيكي 45 درجه وارد شده ناشي از وزن ساختمان موجب رانش زمين يا فرونشست ساختمان و به اصطلاح «آوار» مي‌شود.
ساختمان با‌دوام 100 ساله شايد وقتي ديگر
وي افزود: ساختمان‌ها بايد براي بيش از 100 سال سكونت ساخته شوند، دوام داشته باشند و همه اجزا و مصالح با پيش‌بيني يك ساختمان 100ساله تهيه شوند. اما متأسفانه در حال حاضر در ايران همه ساختمان‌ها با اعتبار 20 سال ساخت ساخته مي‌شوند، مصالح نامرغوب استفاده مي‌شود و اكثر سنگ بناهاي نامرغوب بر اثر تابش آفتاب، رنگ و استحكامشان را از دست مي‌دهند و بر اثر سرما و گرما پوسته پوسته شده و شكل زشتي به خود مي‌گيرند.
از ديدگاه اين كارشناس امتحانات نظام مهندسي قابل قبول نيست و بارها ديده شده مهندس ناظر تأسيسات فني از ساده‌ترين اصول فني همچون سازه نگهبان بي‌اطلاع بوده است. در حقيقت مهندس ناظر به كارفرما دستور ايجاد سازه‌هاي نگهبان را داده و كارفرما بدون رعايت نكات ايمني و فني آن را مي‌سازد و مهندس ناظر آن را بدون بررسي تأييد مي‌كند. در واقع اشكال در دانشگاه‌ها است كه اصول مهندسي اصلاً تدريس نمي‌شود و مهندسين ناظر حتي مصالح خوب و بد را نمي‌توانند تشخيص دهند.
وسعت شهر تهران 800 كيلومتر مربع است كه از تپه‌هاي تلو تا مرزهاي رباط كريم ادامه دارد و به طور ملموس هيچ كوچه خياباني در تهران بدون ساخت‌و ساز وجود ندارد.
بر فرض اگر 4هزار مهندس در طرح‌هاي ملي نظير برج ميلاد، فرودگاه و بيمارستان و غيره كار كنند، 20 هزار نفر براي مردم كار مي‌كنند! كه اگر مهندسان واقعي باشند چهره شهر و اقتصاد ساختمان به شكل ديگري درخواهد آمد.
عدم اجراي صحيح سازه نگهبان، افزايش آوار
مهندس عليرضا سرحدي، رئيس هيئت مديره انجمن صنفي مهندسان ساختمان هم در گفت‌وگو با بحران نيوز با اشاره به اهميت سازه‌هاي نگهبان در پيشگيري از گودبرداريهاي غير اصولي گفت: سازمان نظام مهندسي وقتي مجوز صادر مي‌كند، سازه نگهبان به پروانه ساختماني ضميمه مي‌شود كه مهندس ناظر موظف است براساس آن سازه نگهبان گودبرداري كند، در واقع براساس هر سازه در اطراف آن و بر طبق هر مصالح، بايد متناسب با آن سازه نگهبان اجرا و مانع ريزش ساختمان‌هاي مجاور شود و دليل عدم انجام اين اقدامات درست اجرا نكردن سازه نگهبان است.
وي در ادامه با بيان اينكه ساخت و سازها در كشور نظام درستي ندارد، اظهار كرد: در بحث كلي نظارت درستي از سوي مهندس ناظر انجام نمي‌شود و همچنين درآمد مهندس ناظر به ميزان كافي نيست و اكثراً كار ساخت و سازها به دست دلال‌ها است.
سرحدي افزود: فرض بر وجود نظام درست ساخت و ساز، مهندس ناظر موظف است كه طبق نقشه‌هاي تأييد شده از سوي شهرداري به عنوان سازه نگهبان از ريزش ساختمان جلوگيري كند و با انجام اين كار خسارت‌ها نيز كاهش مي‌يابد.
اما چون ضوابط كار غلط است و مهندس ناظر جايگاه درستي ندارد و كار دست دلال‌هاست در همه مراحل ساخت و ساز مشكلاتي از جمله گودبرداري به وجود مي‌آيد.
رئيس هيئت مديره انجمن صنفي مهندسان ساختمان با تأكيد بر اينكه گودبرداري‌ها در چند سال اخير شرايط بهتري پيدا كردند، گفت: در چند سال اخير شهرداري نظارتش بيشتر شده و نظام مهندسي كنترل بهتري داشته است ولي با اين وجود مشكلاتي همچون گودبرداريهاي غير اصولي باعث شنيدن اخبار ناراحت‌كننده مي‌شود.
استفاده از مهندسين حرفه‌اي و با صلاحيت
دكتر سعيد غفراني، رئيس سازمان نظام مهندسي استان تهران هم در اين گزارش با اعلام اينكه سازمان نظام مهندسي در سال گذشته نزديك به 16 هزار بازديد از گود معمولي تا پرخطر داشته است، بيان كرد: اخيراً اقدامات مثبتي در اين خصوص انجام و وضعيت گودبرداري‌ها نسبت به قبل بهتر شده است، نظام مهندسي چيزي حدود بيش از 1400 گودبرداري پر خطر را رصد و تحت كنترل قرار داده است و در اين زمينه صدها نامه درخصوص تذكر به مالكين و توقف ايجاد سازه نگهبان به شهرداري ارسال شده است.
وي با بيان اينكه عدم اجراي كامل ماده 33 دليل اصلي بروز خسارات ناشي از گودبرداريهاي غير اصولي شده است، افزود: قاعده فرآيند ساخت، طبق نظام مهندسي تعريف شده ولي در برخي اوقات اين قانون كامل اجرا نشده و چرخه فرآيند ساخت، كامل نشده است زيرا هدف اين چرخه كامل انجام طراحي، ساخت و نظارت توسط مهندسين است.
رئيس سازمان نظام مهندسي استان تهران با تأكيد بر اينكه دقت و فهم مهندسي در ساخت‌ها وجود ندارد، اظهار كرد: اكثر ساختمان‌هايي كه گود عميق ندارد در ساختمان‌هاي معمولي ساخته مي‌شود كه بيشترين حوادث در اين ساختمان‌ها اتفاق مي‌افتد، بنابراين تنها راهكار سپردن ساخت و ساز به دست مهندسين حرفه‌اي و با صلاحيت است.
در نتيجه كلي بايد با اصلاح سيستم نظام آموزشي و بيشتر كردن دقت در اجراي دقيق فرآيندها توسط متخصصين باتجربه در ساخت و سازها، ميزان خسارت‌ها را كاهش داد و مي‌توان به همراه استفاده از مصالح با‌كيفيت و برنامه‌ريزي در هزينه‌ها ساختماني زيبا با استحكام طولاني مدت داشته باشيم.
