جوان آنلاین: مرز شرقی ایران حدود ۱،۹۲۳ کیلومتر طول دارد و از شمال تا جنوب، از کشور ترکمنستان در شمال شرقی شروع شده و تا پاکستان در جنوب شرقی ادامه می‌یابد.
به گزارش فارس، این مرز شامل بخش‌های مختلفی با افغانستان و پاکستان است و در برخی از نقاط، به دلیل جغرافیای کوهستانی و بیابانی، به‌عنوان یکی از مناطق چالش‌برانگیز و حساس کشور شناخته می‌شود. این مرز به تفکیک حدود ۹۲۱ کیلومتر با افغانستان و حدود ۹۷۸ کیلومتر با پاکستان امتداد دارد. در بخش‌هایی از مرز، وجود کوه‌ها، دشت‌ها و مناطق بیابانی باعث شده تا مسیر‌های تجاری و تردد مردم به شکل طبیعی محدود شوند؛ اما به‌طور هم‌زمان این تنوع جغرافیایی نیز ظرفیت‌های مناسبی را برای کشاورزی و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و انرژی در برخی نقاط فراهم کرده است. مرز شرقی ایران همواره در محاسبات ژئوپلیتیک منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای جایگاه ویژه‌ای داشته است.
این مرز طولانی که ایران را با افغانستان و پاکستان همسایه می‌سازد، به دلایل امنیتی، اقتصادی و فرهنگی در تاریخ ایران نقشی اساسی ایفا کرده است. از دیدگاه ژئوپلیتیک، تسلط و کنترل بر این منطقه، نه‌تن‌ها برای تأمین امنیت داخلی ایران، بلکه به‌عنوان دروازه‌ای برای تعاملات منطقه‌ای و انتقال کالا و انرژی نیز حیاتی به نظر می‌رسد.
شرق ایران دروازه ورود راه ابریشم به کشور
سابقه تاریخی این مرز نیز خود گواهی بر اهمیت آن در معادلات تجاری است. از روزگار راه ابریشم، این مسیر بخش مهمی از شبکه ارتباطات تجاری بین شرق و غرب بوده و ایران به‌عنوان حلقه واسط این تجارت عظیم، توانسته بود اقتصاد و فرهنگ خود را به شکلی پایدار و متنوع توسعه بخشد. مرز شرقی با قرارگیری در مسیر این راه تاریخی، ایران را به گذرگاهی مهم در توسعه تجارت میان تمدن‌های آسیای شرقی و خاورمیانه تبدیل کرده بود. ظرفیت‌های امروز مرز شرقی نیز همچنان برای توسعه اقتصادی ایران برجسته است.
این مرز امکان دسترسی به بازار‌های نوظهور آسیای جنوبی و مرکز آسیا را فراهم می‌آورد و می‌تواند نقش پل ارتباطی ایران با این مناطق را بهبود بخشد. ایجاد زیرساخت‌های حمل‌ونقل و توسعه ارتباطات تجاری و صنعتی در این منطقه نه‌تن‌ها به رونق اقتصاد محلی کمک می‌کند، بلکه به گسترش تجارت خارجی ایران و تقویت جایگاه ایران در منطقه نیز یاری می‌رساند. باتوجه‌به اهمیت مرز‌های شرق ایران، بررسی آخرین شرایط تجارت خارجی کشور در این مناطق طی شش‌ماهه اول سال جاری می‌تواند تصویر دقیقی از وضع موجود بدهد. آمار‌های منتشر شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران مبنای بررسی قرار گرفته است.
تجارت شرق فقط ۴ میلیون تن
گمرکات مورد بررسی در این گزارش شامل؛ باجگیران، بازارچه کوهک (سراوان)، بازارچه ماهیرود، بازارچه ریمدان، بازارچه میرجاوه، بازارچه میلک، پیشین، چابهار، دوغارون، ریمدان، زاهدان، سیریک، لطف‌آباد، ماهیرود، منطقه آزاد چابهار، منطقه ویژه اقتصادی بیرجند، منطقه ویژه اقتصادی سرخس، منطقه ویژه دوغارون، میرجاوه و میلک است. در نیمه نخست سال ۱۴۰۳، گمرکات شرق کشور عملکردی برابر با ۴ میلیون تن کالا به ارزش ۲.۲ میلیارد دلار ثبت کردند. از این میزان، ۳.۲ میلیون تن به ارزش ۱.۱ میلیارد دلار به صادرات و ۸۱۳ هزار تن به همان ارزش ۱.۱ میلیارد دلار به واردات اختصاص داشته است. ارزش کل تجارت این گمرکات به ریال، ۸۰۱ هزار میلیارد ریال برآورد شده است. همچنین، میانگین ارزش هر کیلوگرم کالا ۵۶ سنت یا ۲۰ هزار تومان بوده که کمتر از میانگین کشوری است.
سهم گمرکات شرق از تجارت خارجی ایران؛
تقریبا هیچ! گمرکات شرقی کشور از نظر ارزش ریالی و دلاری کمتر از ۴ درصد از کل تجارت کشور را به خود اختصاص دادند؛ اما از نظر وزنی این میزان به ۴.۵ درصد می‌رسد.
گمرکات مشهد، منطقه آزاد چابهار و زاهدان بیشترین سهم را در میان گمرکات شرق کشور داشته و بیش از ۷۰ درصد از کل تجارت این منطقه را به خود اختصاص داده‌اند. گمرک مشهد با ۸۳۸ میلیون دلار، منطقه آزاد چابهار با ۶۰۶ میلیون دلار و گمرک زاهدان با ۱۹۷ میلیون دلار به ترتیب بیشترین حجم تجارت را در این مدت ثبت کرده‌اند. همچنین، مجموع عملکرد گمرکات استان خراسان رضوی به ۱.۱ میلیارد دلار رسید و سهمی ۵۲ درصدی از کل تجارت شرق کشور را به خود اختصاص داد.
در نیمه نخست سال ۱۴۰۳، گمرکات شرق کشور با ۸۰ کشور مبادلات تجاری داشتند که افغانستان، پاکستان و چین به ترتیب رتبه‌های اول تا سوم در میان شرکای تجاری این منطقه را به خود اختصاص داده‌اند.
جزئیات صادرات از دروازه شرقی
گمرکات شرق کشور در این مدت ۳.۲ میلیون تن کالا به ارزش ۱.۱ میلیارد دلار و معادل ۴۷۴ هزار میلیارد ریال صادر کرده‌اند. گمرک مشهد با بیشترین سهم در میان گمرکات شرق، رتبه اول و پس از آن گمرک دوغارون در جایگاه دوم قرار دارد. در بخش صادرات، گمرکات عادی بیشترین عملکرد را به خود اختصاص داده‌اند و پس از آن مناطق آزاد، ویژه اقتصادی و بازارچه‌های مرزی قرار گرفته‌اند.
در فهرست مقاصد صادراتی گمرکات شرق کشور، افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان پنج شریک تجاری اصلی به شمار می‌آیند. مجموع صادرات به این کشور‌ها ۲.۸ میلیون تن کالا به ارزش ۱ میلیارد دلار بوده است.
واردات از مرز شرقی زیر ذره‌بین آمار
در نیمه نخست سال ۱۴۰۳، گمرکات شرق کشور ۸۱۳ هزار تن کالا به ارزش ۱.۱ میلیارد دلار و معادل ۳۲۶ هزار میلیارد ریال وارد کرده‌اند. منطقه آزاد چابهار به‌تن‌هایی نیمی از این واردات را به خود اختصاص داده است.
در بخش واردات، تنها ۳۸ کشور با گمرکات شرق کشور مبادلات تجاری داشته‌اند که در مقایسه با ۷۵ کشور طرف معامله در صادرات، سهم کمتری را شامل می‌شود. پاکستان، چین، امارات متحده عربی، هند و ترکیه پنج مبدا اصلی واردات به این گمرکات بوده‌اند.
باتوجه‌به عملکرد گمرکات شرق کشور در نیمه نخست سال ۱۴۰۳، سهم این گمرکات از کل تجارت کشور همچنان کم است. گمرکات شرق تنها ۴ درصد از تجارت دلاری و ۴.۵ درصد از تجارت وزنی کشور را به خود اختصاص داده‌اند که نشان‌دهنده پتانسیل‌های بزرگ این منطقه برای توسعه بیشتر است. سیاست‌گذاران باید به لزوم گسترش زیرساخت‌ها و تسهیل روابط تجاری با کشور‌های همسایه توجه ویژه‌ای داشته باشند تا این منطقه به یکی از کانون‌های اصلی تجارت و ترانزیت کشور تبدیل شود. توسعه گمرکات شرق می‌تواند نه‌تن‌ها به افزایش صادرات و واردات کمک کند، بلکه با ایجاد فرصت‌های شغلی و جذب سرمایه‌گذاری، تأثیر مثبتی بر رشد اقتصادی منطقه و کشور داشته باشد. این گام می‌تواند در درازمدت به رشد اقتصادی کشور و تقویت موقعیت ایران در تجارت بین‌المللی منجر شود.
