سرویس جامعه جوان آنلاین: سال‌هاست درباره بحران آب صحبت می‌شود و مسئولان درباره راهکارهای مقابله با کم آبی صحبت می‌کنند. کارشناسان حوزه آبی نیز نسبت به کمبود آب در سال‌های آینده هشدار می‌دهند؛ یک از کارشناسان درباره اهمیت فرهنگ‌سازی برای استفاده صحیح از آب شرب خانگی صحبت می‌کند و کارشناس دیگر سیستم قدیمی آبیاری کشاورزی را مهم می‌داند و البته مسئله مصرف آب در صنعت را نیز پیش می‌کشد و می‌گوید هدر رفت آب در صنعت کشور از همه موارد مهمتر است. برآیند تمام این حرف‌ها و آمارهای منتشر شده نیز نشان می‌دهد که حال منابع آبی در کشور خوش نیست و تا دیر نشده باید فکری برای آن کرد.
در مرز میان تنش آبی و بحران آبی قرار گرفته‌ایم
سال‌هاست که زنگ خطر بحران آب در کشور به صدا درآمده و در یک قدمی بحران آبی قرار گرفته‌ایم. با توجه به پیش‌بینی سازمان هواشناسی که پاییزی کم بارش در پیش داریم این مساله شدت خواهد گرفت، طی صد‌ها و هزاران سال میانگین بارش در کشور ۲۵۰ میلیمتر در سال بود که اکنون به حدود ۲۰۰ میلیمتر در سال کاهش یافته و همچنان نیز در حال کمتر شدن است، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که بارش‌ها تا سال ۲۰۵۰ همچنان رو به کاهش خواهد بود.
سیستان و بلوچستان، خوزستان، یزد، اصفهان، همدان، تهران، مازندران و در یک برایند کلی همه استان‌های ایران با چالش کم‌آبی مواجه شده‌اند، حتی در استان سرسبز مازندران هم وضعیت پیچیده و نزدیک به بحران است. در سال ۱۳۰۰ به ازای هر نفر حدود ۱۷ هزار متر مکعب آب وجود داشت یعنی می‌شود گفت که جزو کشور‌های بسیار پرآب بودیم، اما در سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ و به طور واضح در سال ۱۳۹۳ به مرز ۱۷۰۰ متر مکعب آب به ازای هر نفر در سال رسیدیم که براساس آمار‌ها از سال ۱۳۹۳ یعنی حدود ۹ سال قبل وارد دوران تنش آبی شدیم و امسال این تنش در صورت مدیریت‌نشدن مصرف آب و اعمال مدیریت یکپارچه بر منابع آبی کشور، ممکن است به بحرانی فراگیر تبدیل شود.
وزارت نیرو رسما اعلام کرده از ابتدای مهر۱۴۰۰ که سال آبی آغاز شد تا انتهای شهریور ۱۴۰۱ درمجموع ۱۸۰ میلیمتر بارش در کشور رخ‌داده که در مقایسه با دوره بلندمدت به‌میزان ۲۳۷ میلیمتر بارندگی ثبت‌شده، حدود ۲۴ میلیمتر کمتر بارش داشته‌ایم. سازمان هواشناسی هم می‌گوید: «امسال پاییز منتظر بارش‌های زیاد نباید بود. عوارض تنش آبی اکنون به پایتخت کشور هم رسیده که در نیم قرن اخیر کم‌سابقه است و در عمل تهران با بحران خشکسالی مواجه شده‌است.»
همان همیشگی‌ها برای آب و دیپلماسی آب تصمیم می‌گیرند
به تازگی سمیه رفیعی رییس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی در مورد عملکرد ضعیف دیپلماسی زیستی گفت: «انفعال در دیپلماسی آب یکی از انتقاد‌های جدی به دولت گذشته بود که متاسفانه در عین بی‌انفعالی هیچ کارکرد و حرکت مثبتی در راستای منافع محیط زیستی از آن مشاهد نکردیم؛ با تغییر دولت امیدوار به تغییر رویکرد‌ها در این راستا بودیم که متاسفانه چنین مهمی تاکنون رخ نداده است؛ زمانی که این مسائل به صورت جزئی در کمیسیون کشاورزی بررسی شد به این نتیجه رسیدیم که همان همیشگی‌ها برای آب و دیپلماسی آب تصمیم می‌گیرند.»
سیدکاظم دلخوش اباتری رئیس مجمع نمایندگان استان گیلان در مجلس نیز درباره تبعات ناشی از کم آبی هشدار داد و گفت: «به دلیل کم آبی و خشکسالی شاهد مهاجرت به استان‌های شمالی از جمله گیلان هستیم که آثار بد این مهاجرت‌ها و فروش زمین‌ها تا ۱۰ سال آینده مشخص می‌شود.»
کم‌آبی امنیت کشور را تهدید می‌کند
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «تشدید بحران منابع آب زیرزمینی» با اشاره به کسری شدید مخازن زیرزمینی، نسبت به تبعات کم‌آبی و فشار بر منابع هشدار داده و نوشته است: «به دلیل نبود ضابطه قوی و ضعف نظارت جامع بر میزان برداشت و حفر چاه‌های متعدد به ویژه برای گسترش کشاورزی، میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی بیش از ظرفیت تجدیدشوندگی صورت گرفته که تداوم آن می‌تواند امنیت کشور را در معرض تهدید قرار دهد.»
هشدار‌های این گزارش تحلیلی برای استانی، چون کرمان بسیار حائز اهمیت است. اگرچه میزان وابستگی مصارف گوناگون به منابع آب زیرزمینی در مناطق مختلف کشور متفاوت بوده، اما کرمان یکی از هشت استانی است که بیش از ۸۰ درصد آب مورد نیاز آن از طریق منابع زیرزمینی تامین می‌شود و در حالی که حدّ استاندارد برداشت از منابع تجدیدشونده، سالانه ۴۰ درصد است، این رقم، در کشور ۹۰ درصد و در کرمان به تعبیر کارشناسان «در حد فاجعه» و ۱۱۵ درصد است.
بیش‌ترین میزان مصرف از منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی است. این بخش به تنهایی بیش از ۶/۵ برابر مجموع مصارف بخش‌های شرب و بهداشت و صنعت را به خود اختصاص داده است.
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، ضمن تشریح اثرات کسری مخازن آبی و برشمردن عواملی که بحران منابع آب زیرزمینی را به دنبال داشته، هشدار داده شده که در صورت تداوم وضع موجود، علاوه بر نابودی بخش عمده‌ای از اراضی کشاورزی، آیندۀ غیرقابل پذیرشی برای بخش‌های مختلف اقتصادی، زیربنایی و اجتماعی رقم خواهد خورد.
چه باید کرد؟
با وجود هشدار‌های فراوان درباره نبود آب، اما همچنان کشت محصولات آب بری مانند یونجه یا هندوانه انجام می‌شود. از سوی دیگر ایجاد شهرک‌های صنعتی در جا‌هایی که منابع آبی مناسب و کافی ندارند نیز مشکلات را دوچندان کرده است. بدتر اینکه با روش غرقابی در کشاورزی، مقادیر زیادی از آب هدر داده می‌شود. همچنین توزیع نامناسب صنایع آب‌بر در کشور نیز تبدیل به معضل جدی شده است، مثلا می‌بینیم که کارخانه سیمان در جایی احداث می‌شود که بحران آب دارد، یا اینکه کارخانه‌های فولاد در جای جای کشور در حال شکل‌گیری هستند که ضربه محکمی بر پیکر منابع آبی وارد می‌کنند. همچنین استفاده از آب شرب در ایران بیش از کشور‌های پرآب جهان است. برای مثال کشور آلمان مشکلی از نظر بارندگی و منابع آبی ندارد، اما مصرف آب در ایران از آن کشور بیشتر است؛ بنابراین برای مقابله با بحران کم آبی و تبعات آن اقداماتی، چون برنامه ریزی صحیح، مدیریت منابع آب، اصلاح الگوی مصرف و کشت‌های کم آب می‌تواند موثر واقع شود که البته بار‌ها و بار‌ها مطرح شده، اما به آن‌ها عمل نشده است. متاسفانه آنطور که باید و شاید از منابع آبی کشور به خوبی استفاده نمی‌شود و تا دیرتر از این نشده، باید این منابع مهم نجات داده شود.
