سرویس اقتصادی جوان آنلاین: سازمان کشور‌های صادرکننده نفت پس از حدود ۶۰ سال سلطه همه‌جانبه برای قیمت نفت خام هم‌اینک با بحران عمیقی روبه‌رو است. در آخرین نشست اوپک در وین، ابعاد جدیدی از جنگ داخلی اعضا با ایجاد دودستگی میان کشور‌های عضو و گام نهادن تا لبه پرتگاه نابودی نمایان شد.
دو سال پس از اتحاد اوپک با روسیه، شاهد منزوی شدن تولیدکنندگان کوچک اوپک، نادیده گرفتن خواسته‌های آن‌ها و اولویت گرفتن منافع مسکو و ریاض نسبت به سایر مسائل هستیم. اتحاد نفتی عربستان و روسیه در دو سال اخیر، بیش از هر چیز باعث علنی شدن نارضایتی‌های سایر اعضای اوپک شده است. خروج دولت قطر به‌عنوان یکی از اعضای قدیمی کارتل از اوپک را نیز باید یک زنگ خطر جدی به شمار آورد. خرس‌ها با بهره‌گیری از این فرصت، نفوذ خود را بر تصمیم‌های اوپک توسعه داده‌اند.
همزمان ایالات متحده که در سایه انقلاب شیل پس از چند دهه به صورت موقت و کوتاه‌مدت به یک صادرکننده خالص نفت‌خام تبدیل شده، مهره‌های بازی را به نفع خود تغییر داده است. در نظام نوین جهانی نفت، سه ابرقدرت انرژی نقش‌آفرینی گسترده‌ای دارند: روسیه، عربستان سعودی و ایالات متحده.
از زمان تأسیس اوپک در سال ۱۹۶۰ میلادی، این سازمان با فشار‌های داخلی و خارجی گسترده‌ای روبه‌رو بوده است. حتی در سال‌های پر فراز و نشیب جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰ میلادی نیز سالانه دو نشست اعضای کارتل برگزار می‌شد تا در مورد هماهنگی سیاست‌های ثبات قیمت نفت‌تصمیم‌گیری شود.
اما نشست ۱۷۵ اوپک به دلیل حکمفرمایی مسائل ژئوپلیتیک، یک گام بزرگ در جهت تضعیف اوپک و نظرات اعضای کوچک آن بوده است. پس از پایان نشست روز نخست، اعضا به هیچ توافقی دست نیافتند، نشست رسانه‌ای لغو شد و قیمت نفت در بازار‌های جهانی سقوط کرد.
خالد فالح، وزیر نفت عربستان سعودی در پایان نشست روز نخست از امکان عدم دستیابی اوپک به توافق مشترک خبر داد و اعلام کرد: به تنهایی مجری سیاست کاهش تولید نخواهد بود. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران نیز اعلام کرد: به دلیل تحریم‌های ایالات متحده در هیچ توافق کاهش تولیدی، مشارکت نخواهد کرد. این اظهارنظر وی را باید نشانه‌ای از ناخشنودی تهران و رؤیارویی همه‌جانبه‌ای با همکاری‌های واشنگتن و ریاض برای تحریم ایران در دوره ترامپ دانست.
دولت روسیه موافقت کرده تا به صورتی دور از انتظار ۲۳۰ هزار بشکه از تولید روزانه نفت خود را بکاهد. مجموع کاهش تولید غیراوپک ۴۰۰ هزار بشکه اعلام شده است. عربستان سعودی نیز ۲۵۰ هزار بشکه از تولید خود خواهد کاست. دولت‌های اوپک متعهد به کاهش ۸۰۰ هزار بشکه‌ای تولید خود شده‌اند.
اما سایر اعضای اوپک چندان از قدرت گرفتن خرس‌ها در راهبری اوپک خوشحال نیستند. قطری‌ها که در سال ۱۹۶۱ میلادی به عضویت اوپک درآمده بودند، در آستانه نشست ۱۷۵ اوپک اعلام کردند از ابتدای سال ۲۰۱۹ میلادی از اوپک خارج خواهند شد. تولید نفت قطر نزولی بوده و سهم آن‌ها از سبد تولید اوپک با ۶۰۹ هزار بشکه در روز تنها ۲ درصد بوده است، اما خروج یکی از قدیمی‌ترین اعضای اوپک پس از حدود ۶۰ سال را باید خنجری بر پیکره کارتل پیر دانست.
اعضای کوچک اوپک با توافقات پشت پرده مسکو و ریاض، خود را در حاشیه تصمیم‌گیری‌ها می‌بینند. این کشور‌ها که وابستگی زیادی به درآمد‌های نفتی دارند، تمایلی به توافق برای کاهش تولید خود نداشتند. بدین ترتیب نشست روز نخست اوپک بدون هیچ نتیجه‌ای به پایان رسید.
تغییر در ساختار اوپک چگونه پدید آمد؟
رهبران عربستان سعودی و روسیه برای نخستین‌بار در اواخر سال ۲۰۱۶ میلادی برای کاهش تولید نفت خود به توافق رسیدند. از آن زمان با پافشاری عربستان، نمایندگان روسیه در همه نشست‌های اوپک حضور داشته‌اند. موفقیت این ائتلاف نفتی غیرمنتظره، نشان‌دهنده این واقعیت است که حتی رقبای ژئوپلیتیک نیز که از دیرباز در مسائل بین‌المللی و زدوخورد‌های منطقه‌ای نظرات راهبردی متفاوتی داشته‌اند، می‌توانند به توافق‌های برد- برد دست یابند. اگرچه تعدادی از تحلیلگران پیش‌بینی کرده‌اند که این اتحاد تاکنون در معرض یک آزمون جدی قرار نگرفته، اما آن‌ها علاوه بر یک پیوند نفتی، برای میلیارد‌ها دلار سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی در نخستین سفر محمد بن سلمان به کرملین توافق کرده‌اند. همزمان با نشست رهبران گروه ۲۰ در آرژانتین، پوتین و محمد‌بن سلمان با یکدیگر دیدار سرشار از لبخند و ابراز علاقه انجام دادند.
اوپک فرو می‌ریزد؟
در یک دهه اخیر، تضعیف جایگاه اوپک در بازار نفت با اوج‌گیری صنعت شیل ایالات متحده همزمان بوده است. امریکایی‌ها به سرعت با رشد تولید طلای سیاه توانستند در شمار سه تولیدکننده بزرگ نفت دنیا قرار گیرند. امریکایی‌ها در ماه‌های اخیر با پیشی گرفتن از مردان یخی توانسته‌اند به بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل شوند. در این دوره ۱۰ ساله، نظم جهانی دگر‌گون گردیده و اوپک به گوشه رینگ سوق داده شده است.
در اواخر ماه نوامبر سال ۲۰۱۸ میلادی، ایالات متحده با صادرات روزانه ۲/ ۳ میلیون بشکه نفت‌خام به یک صادرکننده خالص نفت‌خام تبدیل شد. این عدد دو برابر میزان صادرات در یک سال پیش و دستاوردی بزرگ محسوب می‌شود. برای نخستین‌بار از سال ۱۹۴۹ میلادی تاکنون، میزان صادرات نفت امریکایی‌ها از واردات آن‌ها فراتر رفت.
افزایش تولید نفت ایالات متحده در یک سال اخیر بیش از تولید کشور نیجریه بوده است. تولید روزانه نفت ایالات متحده در نوامبر سال ۲۰۱۸ میلادی ۷/ ۱۱ میلیون بشکه بوده است.
براساس گزارش اداره اطلاعات انرژی در دسامبر سال ۲۰۱۹ میلادی تولید نفت امریکا از مرز ۲۹ /۱۲ میلیون بشکه فراتر خواهد رفت. این آمار‌ها را باید کابوسی برای اوپک و کاهش تأثیرگذاری این کارتل پیر و کم‌توان بر قیمت نفت دانست. سهم این سازمان در بازار نفت نیز به سرعت در حال کاهش است. شیوخ ریاض با درک شرایط بازار نفت، خواهان همکاری با روسیه در راهبری قیمت طلای سیاه با ابزار کاهش تولید شده‌اند.
همکاری‌های استراتژیک روسیه و عربستان در بازار نفت در سایه افزایش تولید نفت ایالات متحده توسعه یافته و در نشست ۱۷۵ اوپک وین نیز شاهد سیطره امریکایی‌ها بر گفت‌وگو‌های اعضای اوپک بودیم. توافق اعضای اوپک پلاس برای کاهش ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای تولید خود از ابتدای سال ۲۰۱۹ میلادی و به مدت شش ماه، فرصتی بزرگ برای تولیدکنندگان نفت شیل جهت افزایش تولید و سهم بازار آن‌ها خواهد بود. گزارش رسانه‌های بین‌المللی از اجرای پروژه مخزن فکری ملک عبدالله عربستان با موضوع پیامد‌های انحلال اوپک بر بازار جهانی نفت و اقتصاد این کشور پادشاهی نشان می‌دهد اوپک همانند بسیاری از کارتل‌های انحصارگر در آستانه زوال قرار گرفته است. رهبران اوپک باید میان دو راهبرد فروش هر بشکه نفت به بالاترین قیمت ممکن یا حفظ سهم بازار در درازمدت، یکی را برگزینند. تردیدی وجود ندارد که با بازگشت قیمت نفت به سطحی بالاتر از ۱۰۰ دلار، خیلی زود انقلابی جدید در منابع غیرمتعارف و به ویژه در چین، روسیه و لهستان روی خواهد داد. بدین ترتیب، اگر رهبران اوپک خواهان حضور درازمدت در بازار جهانی انرژی هستند، باید به قیمت‌های عادلانه و راهبردی برد- برد تن دهند. رهبران اوپک تاکنون کمتر تمایلی به پذیرش قواعد بازی داشته و در اکثر موارد، شرایط خود را به بازار دیکته کرده‌اند، اما گویی زمان آن رسیده است که بازار، قواعد خود را به آنان دیکته کند.
