سرانجام چند ماه پس از جنب و جوش زیرپوستی، وزارت خارجه ایتالیا رسماً اعلام کرد بازگشایی سفارت خود در دمشق را بررسی میکند؛ تحولی که پس از بازگشایی سفارت امارات نه تنها ضربه دیگری به تلاشهای امریکا برای منزوی کردن بشار اسد است بلکه میتواند تأثیر دومینویی بر سایر کشورهای اروپایی بگذارد، حتی اگر بازگشایی سفارت ایتالیا تأثیر مثبتی در غرب ایجاد نکند باعث شکاف در مواضع سیاسی اتحادیه اروپا درباره سوریه خواهد شد.
اما چرا رم در بازگشایی سفارت خود در دمشق پیشگام میشود؟ در این باره لازم است به روابط این دو کشور قبل از جنگ و بعد از جنگ نگاهی بیندازیم. روابط رم و دمشق همواره خوب بوده است. جورجو ناپولیتانو، رئیسجمهور وقت ایتالیا یک سال قبل از شروع بحران به سوریه سفر کرد و نشان افتخاری کشورش را تقدیم بشار اسد کرد. آمارها نشان میدهد روابط اقتصادی ایتالیا و سوریه تا قبل از شروع بحران نسبتاً خیلی خوب بوده و صادرات و واردات دو کشورها تقریباً همتراز بوده است.
با شروع بحران و تشدید جنگ در سوریه هرچند خیلی از کشورهای غربی تصمیم گرفتند از مخالفان حمایت کنند، اما ایتالیا هرگز وارد این جریان نشد و با وجود محکومیتهایی که علیه حکومت سوریه ابراز میکرد، اما همواره یک راهحل سیاسی را ترجیح میداد. در واقع رم نسبت به برکناری بشار اسد از طریق زور و جنگ بدگمان بود و هیچگاه از این تلاشها حمایت نکرد. مهمترین دلیل رم، به نظر میرسد ناشی از تجربه لیبی پس از قذافی میشود. پس از اینکه کشورهای غربی در لیبی مداخله نظامی کردند و معمر قذافی را از قدرت پایین کشیدند، لیبی به یک کشور ورشکسته و بدون یک حاکمیت مرکزی قدرتمند و در نتیجه تبدیل به یکی از مهمترین منابع فرار آوارگان به سمت ایتالیا شد. از آن زمان بحران آوارگان فشار زیادی به دولت ایتالیا وارد کرده است و به همین دلیل آنها نمیخواستند شاهد تکرار تجربه لیبی در سوریه باشند.
هرچند ایتالیا سال ۲۰۱۲ به دلیل آنچه «سرکوب خشن» مخالفان توسط دولت سوریه نامید، سفارت خود را در دمشق بست، اما هیچگاه روابط خود را با دولت سوریه کامل قطع نکرد. از نظر دولت سوریه نیز، ایتالیا نقش کلیدی در حفظ روابط با اروپا داشت و روابط اطلاعاتی بین دو کشور برخلاف خیلی از کشورهای دیگر اروپایی هرگز کنار گذاشته نشد.
بعضی منابع در تابستان ۲۰۱۶ گزارش دادند رئیس آژانس اطلاعاتی ایتالیا برای امنیت خارجی، به سوریه رفته است. جزئیات این سفر به بیرون درز نکرد، اما میتوان انتظار داشت وی در این سفر با علی مملوک، رئیس اداره امنیت ملی سوریه و بشار اسد دیدار کرده باشد. چند هفته قبل از سفر این مقام ایتالیایی گزارش شد یک مقام اطلاعاتی سوریه به رم رفته است؛ تحولاتی که نشان میدهد روابط امنیتی و اطلاعاتی دو کشور به صورت زیرپوستی، اما فشرده در جریان بوده است.
اما یکی از مهمترین نقاط عطف روابط دو کشور پس از شروع بحران، سال گذشته میلادی (۲۰۱۸) رخ داد و به رغم تحریمهای بعضی کشورهای غربی، علی مملوک به ایتالیا سفر کرد تا با مقامات این کشور دیدار کند. این موضوع باعث خشم فرانسه شد و مرکز اروپایی برای قانون اساسی و حقوق بشر بیانیه رسمی علیه رم صادر کرد.
نگاهی به مواضع سیاستمداران کنونی ایتالیا نسبت به دولت سوریه نیز نشان میدهد هم پارلمان و هم دولت مملو از صدایهایی است که طرفدار دمشق هستند همانند «فررا جی» عضو پارلمان که علناً خواستار بازگشایی سفارت ایتالیا در دمشق شد. حتی ماتِئو سالوینی، معاون نخستوزیر ایتالیا متهم شده دیدگاه طرفدارانه از اسد دارد. او قویاً با حمله فرانسه، انگلیس و امریکا علیه سوریه پس از حمله شیمیایی در دوما مخالفت کرد و حمله شیمیایی را خبری دروغ خواند. گفته میشود سالوینی به شدت طرفدار روسیه و ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور این کشور است که از متحدان کلیدی دمشق محسوب میشود. اخیراً «جوزپه کونته» نخستوزیر ایتالیا به امارات سفر کرده و با محمد بن زاید ولیعهد آن کشور دیدار کرد. هرچند آنها به صورت رسمی درباره سوریه حرف نزدند، اما طبیعی است که با توجه به بازگشایی سفارت امارات در دمشق و برنامه گسترده ابوظبی در مرحله بازسازی سوریه انتظار داشت دو طرف پشت درهای بسته در این باره گفتوگو کرده باشند؛ تحولاتی که نشان میدهد رم نه تنها قصد احیای روابط خود با دمشق به مرحله قبل از جنگ را دارد بلکه احتمالاً با توجه به روابط خوب با روسیه نقش مهمی برای خود در مرحله بازسازی تعریف کرده است.