سرویس دانشگاه جوان آنلاین: پژوهش در کشور ما که بیشترین شتاب در تولید مقالات علمی در جهان را یدک میکشد، نادیده گرفته شده است؛ بودجه حوزه پژوهش از تولید ناخالص ملی فقط نیم درصد است. همین میزان هم به صورت کامل صرف پژوهش نمیشود؛ هر دستگاهی که در بودجه جاری دچار مشکل میشود از سهم تحقیقات استفاده میکند.
بودجه نیم درصدی ما از درآمد ناخالص ملی کشورمان زمانی بیشتر به چشم میآید که بدانیم میانگین آن در کشورهای مختلف، ۲/۲ درصد است. ضمن اینکه عمدتاً هنگام کسری بودجه، اولین قربانی بودجه پژوهشی است. در شرایط فعلی، وضعیت پژوهش نسبت به سالهای گذشته چه از لحاظ کمی و چه از لحاظ کیفی روند نزولی داشته است که عمده علت آن به کمبود بودجه پژوهشی و عدم تحقق بودجههای پژوهشی در برنامههای پنج ساله مربوط میشود.
پول ضد توسعه
این مشکل باعث میشود محققان نتوانند برنامهریزی خوب و جامعی را انجام دهند و عملاً به سراغ داشتههای خود میروند و بر اساس مواد در اختیار، پژوهش خود را پایهگذاری میکنند. این روش درستی نیست و ما را از خط مقدم پژوهش در جهان دور میکند. در همین زمینه هم اخیراً معاون علمی و فناوری رئیسجمهور با اشاره به اینکه بیش از ۹۰ درصد از بودجه پژوهشی صرف حقوق میشود، گفت: «ساختار محیط کسب و کار به پول نفت آلوده شده است. یعنی پولی که ضد توسعه است.» سورنا ستاری با بیان اینکه هماکنون بیش از ۵ الی ۶۰۰۰ استارتاپ در کشور فعالیت میکنند و بالغ بر ۶۰ هزار میلیارد تومان فروش دارند، گفت: «پایه این شرکتها را جوانانی تشکیل میدهند که معتقدند میتوانند جامعه اطرافشان را دگرگون کنند. در حال حاضر بیش از ۴۰۰ شرکت دانشبنیان در کشور فعالیت میکنند که از سوی بانوان اداره میشوند. همچنین طی دو ماه آینده حداکثر سه کارخانه نوآوری افتتاح خواهد شد که کاملاً از سوی بخش خصوصی است.» به گفته وی «در بودجه دولتی ۷۵ هزار میلیارد تومان پول آموزش است. هزینه آموزش و پژوهش کمتر از زمان قبل نیست، اما چرا نمیتوانیم با چنین بودجهای ابنسیناها و فارابیها را داشته باشیم. این نشان میدهد که پول راهگشا نیست و باید محیط تغییر کند.» ستاری معتقد است: «همه چیز را نباید به گردن پول بیندازیم و باید برای نیروی انسانی فوقالعادهای که در جامعه وجود دارند، اکوسیستم مناسبی را فراهم کنیم. متأسفانه در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد بودجه پژوهشی صرف حقوق و دستمزد پژوهشگران میشود.»
غفلت از سهم یک درصدی
کمبود بودجه پژوهشی دغدغهای هر روزه برای پژوهشگران و محققان بوده و هست، اما برخی تنها در روز پژوهش به آن توجه میکنند و بعد از این روز دیگر خبری از مشکلات این حوزه در میان نیست. درواقع این واقعیت تلخ که بودجه پژوهش در ایران طی سالهای گذشته عملاً هیچ رشدی نداشته و در عین حال، ناچیز بودن سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی نیز موضوع دیگری است.
از سوی دیگر تحقق نیافتن سهم یک درصدی پژوهش از تولید ناخالص داخلی که در قانون و اسناد بالادستی نظام پیشبینی شده است یکی دیگر از آسیبهای تخصیص نیافتن این اعتبار به بخش پژوهش و فناوری است.
در حسرت ۴ درصدیها
به نظر علت اصلی این مشکلات در حوزه پژوهش و فناوری این است که به این حوزه در کشور به عنوان یک امر غیر ضروری و شاید لوکس نگاه میشود و در بسیاری موارد بودجه بسیار اندکی به آن تخصیص میدهند یا از گردونه تخصیصها خارج میشود. البته این مهم که پژوهش در کشور هیچ متولی و مدیریت مناسبی ندارد را نباید فراموش کرد. همه اینها در حالی است که براساس سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری تا سال ۱۴۰۴ باید بودجه پژوهشی به ۴ درصد برسد، اما امروز واقعیت بودجههای پژوهشی گویای حرف دیگری است.
محقق یا بدهکار بانکی
در حال حاضر، محقق به سمتی سوق داده میشود که وام بگیرد و کارهای لازم برای پیشبرد فناوری را انجام دهد، در حالی که با این وضعیت محققان و استادان کشور را به بدهکاران بانکی تبدیل میکنیم و به جای آنکه تمرکز آنها به سمت پژوهش باشد، بسیاری از آنها دلهره این را دارند که اگر برای انجام کار علمی وارد گود شوند و از پروژه نتیجه مطلوب را نگیرند، به علت بدهیهای بانکی زندگی خود را از دست بدهند. در زمان فعلی، این روش برخورد با پژوهش در کشور باعث میشود محققان جرئت نداشته باشند وارد کار پژوهشی شوند و عملاً سطح پژوهش در کشور افت پیدا کند، کما اینکه در حال حاضر وضعیت فعلی پژوهش نیز تحت تأثیر این مسئله قرار گرفته است؛ چراکه به طور کلی در حال حاضر کیفیت مقالاتی که محققان ایرانی مینویسند، افت پیدا کرده است؛ در حالی که در گذشته به خاطر کیفیت بالای آنها امکان چاپ تعداد زیادی از آنها در مجلات علمی معتبر فراهم بود.