سال 2012 (1390) پس از تحریم خرید نفت ایران، در 27اسفند اتحادیه اروپا تحریمهایی را علیه بانکهای ایرانی به اجرا گذاشت و ارتباط 30 بانک ایرانی از جمله بانک مرکزی ایران را در سوئیفت قطع کرد. سوئیفت یک انجمن تعاونی غیرانتفاعی است که در سال ۱۹۷۳ با هدف تسریع نقل و انتقالات پولی و مالی برای مبادلات بازرگانی در سطح جهان ایجاد شد. در سال جاری میلادی روزانه این شبکه که بیش از ۹۷۰۰ بانک و موسسه مالی در ۲۰۹ کشور جهان را تحت پوشش دارد، بیش از ۲۸ میلیون پیام را مبادله کرده است. قطع مبادلات بانکی ایران با نظام بینالمللی، یکی از دلایل اصلی کاهش درآمدهای صادرات نفت و گاز ایران از 5/92 میلیارد دلار به 52 میلیارد دلار بود. این محدودیت اما پس از توافق هستهای و در سال 2016 برداشته شد و ایران بار دیگر توانست از طریق این شبکه جهانی، مبادلات مالی خود را صورت دهد. اما با خروج آمریکا از برجام، تمامی تحریمهای آمریکا در دو مرحله بار دیگر علیه کشورمان اعمال شد. در این بین اما یک رسانه غربی از نرمش(!) آمریکا در برابر ایران و تداوم استفاده ایران از سوئیفت خبر دادهاند. در همین راستا وبگاه «واشنگتن فریبیکن» گزارش داد که مقامات وزارت خارجه آمریکا توانستهاند «مایک پامپئو» وزیر خارجه این کشور را متقاعد کنند که اجازه دهد ایران به سیستم «سوئیفت» (سامانه جهانی تعاملات بین بانکی) متصل بماند.
اما دیشب وزیر خزانهداری آمریکا این خبر را رد کرد. به گزارش «اسپوتنیک»، «استیو منوچین» گفت: «آمریکا قصد دارد ایران را از دسترسی به شبکه جهانی سوئیفت (انجمن ارتباط مالی بین بانکی بینالمللی) محروم کند.» او افزود: «واشنگتن بر آن است شبکه پرداخت مالی جهانی به ایران برای نهادهای متاثر از تحریمهای آمریکا متوقف شود؛ در غیر اینصورت این نهاد ممکن است با تحریمهایی مواجه شود. «سوئیفت» فرقی با دیگر نهادها ندارد. به این سیستم توصیه کردیم که باید روابط خود با هر نهاد مالی ایرانی را که ما اعلام کنیم در اسرع زمانی که به لحاظ فنی میسر باشد، قطع کند تا مورد تحریم قرار نگیرد.»
سوئیفت از روز ابتدایی تاسیس، به دنبال پرهیز از مناقشات سیاسی بین کشورها بود و مسئولان آن بارها اعلام کردهاند که نمیخواهند از سوئیفت برای مجازات و پاداشهای سیاسی سوءاستفاده شود. اما خنثی بودن سوئیفت در سایه قانون مقابله با منابع مالی تروریستی در سال ۲۰۰۶ از بین رفت و آمریکا پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر خواستار کنترل بیشتر بر نقل و انتقال پول و وجوه مالی در سطح جهانی بود. آمریکا از جمله خواستار دسترسی به اطلاعات شخصی کسانی بود که از طریق سوئیفت معامله میکنند. گرچه خواست آمریکا با مخالفت مسئولان سوئیفت روبهرو و این خواست بهمثابه نقض قوانین اتحادیه اروپا ارزیابی شد، اما اتحادیه اروپا ناگزیر با آمریکا بر سر ایجاد راهکاری برای کنترل و نظارت بر داد و ستدهای مالی و بانکی موافقت کرد. از آن زمان به بعد و با توجه به اینکه یکی از سرورهای سوئیفت در آمریکا مستقر بود، این سیستم تبدیل به منبع مورد وثوقی برای آمریکا شد که از طریق آن بتواند گردشهای مالی در جهان را بررسی و برخی کشورها را تحریم کند.
سوئیفت یا جایگزینهای آن؟
با خروج آمریکا از برجام، ایران برای تداوم نقل و انتقال منابع مالی خود تنها سه راه «ایجاد پیمانهای پولی»، «سیستمهای پیامرسان مشابه» یا «انتقال چمدانی منابع مالی» را داشت. ترجیح ایران استفاده از روشهای غیربانکی در درازمدت نبوده و نیست و بر همین اساس بین دو گزینه نخست، تهران باید یکی را انتخاب میکرد. در چند هفته گذشته و با افزایش جنگ تجاری آمریکا، چین و برخی کشورها به سمت پیمانهای پولی رفتهاند. روسیه و ترکیه هم در این راستا رایزنیهایی داشتهاند. ایران نیز در این چارچوب به دنبال توسعه صادرات خود در دوران پساتحریم است. با این پیمانهای مالی، کانالهای نقلوانتقال پول بین دو یا چند کشور بدون استفاده از دلار فراهم میشود. این شیوه تبادلات مالی ضمن اینکه مانع از رصد تعاملات اقتصادی میشود و دور زدن تحریمها را ساده میکند، دلار را نیز از بازار مبادلات بینالمللی حذف میکند و این اقدام ضرر هنگفتی به آمریکا در درازمدت وارد خواهد کرد.
علاوهبر پیمانهای پولی، ایران از جایگزینهای سوئیفت نیز میتواند برای تداوم صادرات خود استفاده کند. اگر ایران بتواند از نرمافزارهای جایگزین سوئیفت استفاده کند، هیچ یک از اطلاعات مالیاش از سوی آمریکا قابل ردیابی نخواهد بود و این کشور نمیتواند شرکتهای همکار با ایران و خریداران نفت کشورمان را تحریم کند. ایران و روسیه پیشتر به دنبال سیستمهای پرداخت جایگزین سوئیفت و مبتنیبر بلاکچین بهعنوان جایگزینی برای سوئیفت بودهاند تا از این طریق تراکنشهای دلاری را کنار بگذارند. روسیه و چین پس از تهدید غرب به بستن دسترسی آنها به سوئیفت، بهتنهایی اقدام به راهاندازی سیستمهای پیامرسان مشابه کردهاند. چین توانسته در قدمهای نخست نظام پرداخت یوآن را راهاندازی کند. اتحادیه اروپا نیز برای تداوم حضور ایران در برجام اقدام به طراحی یک سیستم پرداخت مستقل از سوئیفت در اروپا کرده است تا از طریق آن به حاکمیت و استقلال اروپا در سیاست تجاری، اقتصادی و مالی تحکیم بخشیده شود. این کاری دشوار خواهد بود اما اجرای آن کلید خورده است. ما درصدد ساخت سیستم پرداخت هستیم که مستقل از سیستم سوئیفت باشد.» این شبکه مستقل مالی قرار است در چند ماه آینده اجرایی شود.
علاوهبر چین و اروپا، روسها هم سیستمی مشابه سوئیفت طراحی کردهاند و از ایران نیز برای مشارکت در آن دعوت به عمل آوردهاند. به گزارش «ایرنا» به نقل از خبرگزاری «ریانووستی»، «آناتولی آکساکوف»، رئیس کمیسیون امور مالی دومای روسیه با بیان این مطلب افزود: «همکاریهای فنی با ایران در حال انجام و امکان پرداختهای مستقیم با شرکتهای ایرانی به وجود آمده است.» وی خاطرنشان کرد: «روسیه برای هماهنگی فعالیت در این سیستم (سوئیفت روسی) همزمان با بانک مرکزی ایران، ترکیه و چین در حال مذاکره است.»
رئیس کمیسیون امور مالی دومای روسیه ادامه داد: «این کشورها باید فناوریهای مالی خود را هماهنگ کنند تا مسالهای در استفاده از سیستمهای داخلی ارسال اطلاعات مالی در سوئیفت روسی به وجود نیاید.» به گفته وی، سیستم سوئیفت روسیه که بانک مرکزی این کشور ایجاد کرده است از نظر تعداد اعضا از سوئیفت بینالمللی پیشی گرفته است.
خانم «الویرا نابولینا»، رئیس بانک مرکزی روسیه چندی پیش با توجه به احتمال گسترش فشارهای تحریمی آمریکا علیه روسیه گفته بود که همه شرایط برای ادامه فعالیت بانکهای روسی در صورت حذف روسیه از سامانه سوئیفت فراهم شده است. آمریکا از سال 2014 تاکنون در مساله اوکراین و نیز برخی مسائل دیگر نظیر پرونده اسکریپال بیش از 60 بسته تحریمی در مورد روسیه وضع کرده است.
خانم «اولگا اسکوروباگاتووا»، معاون بانک مرکزی روسیه دوهفته پیش اعلام کرد که بانکهای خارجی تا پیش از پایان امسال (دی سال جاری) میتوانند عضو سیستم شبهسوئیفت روسیه به نام «اسپفاس» شوند. وی در جمع خبرنگاران اضافه کرد: «استفاده از سوئیفت روسی به بازیگران خارجی امکان میدهد با شرکتهای روسی که در فهرست تحریمهای خارجی قرار گرفتهاند همکاری کنند.» معاون بانک مرکزی روسیه گفت: «تا یک ماه پیش 416 شرکت و موسسه مطرح روسیه از جمله خزانهداری فدرال، شرکت گازپروم نفت و روس نفت به این سیستم ملحق شده بودند.»
با ایجاد این سیستمهای جایگزین، تحریم سوئیفت ایران عملا منجر به غیرقابل اطمینان بودن این سیستم بینالمللی میشود. بر همین اساس و با توجه به تقاضای عظیمی برای استفاده از سیستمهای جایگزین مبادله اطلاعات مالی، اگر آمریکا از تحریم سوئیفت ایران چشمپوشی نکند، این سیستم بهطور حتم کارایی سابق را نخواهد داشت و ایران و برخی دیگر از کشورها از سیستمهای مشابه استفاده خواهند کرد.