عقبنشینی گامبهگام امریکا از موضع پیشین خود در خصوص صفر کردن صادرات نفت ایران، حالا با یک سردرگمی بزرگ و اعطای معافیتهای مختلف به خریدارات نفت ایران همراه شده و خلل چندانی به صادرات نفت ایران وارد نشده است.
تنها چند روز تا روز اعمال تحریمهای نفتی علیه ایران باقی مانده است؛ امریکاییها اعلام میکردند در تاریخ ۱۳ آبان صادرات نفت ایران «صفر» خواهد شد، اما حتی خبرگزاریهای بلومبرگ و رویترز که منبع انتشار اخبار منفی علیه جمهوری اسلامی ایران بودند، رسماً از شکست هدف امریکا دراینباره نوشتند.
وزارت خارجه امریکا هم روز گذشته اعلام کرد که برای عملی کردن مقاصد امریکا در خصوص تحریم نفتی ایران، معافیت موردی برای ادامه خرید نفت را به کشورهایی میدهد که میزان کلی خرید نفت از ایران را کاهش بدهند.
به دنبال معافیت
پالایشگاه توپراس ترکیه نیز سرگرم مذاکره با مقامات امریکایی برای کسب معافیتی است که به این پالایشگاه اجازه میدهد پس از بازگشت تحریمهای واشنگتن در نوامبر به خرید نفت ایران ادامه دهد. طبق آمار کشتیرانی و رهگیری نفتکشها، ترکیه حدود ۹۷ هزار بشکه در روز نفت ایران را در آگوست و ۱۳۳ هزار بشکه در روز در سپتامبر در مقایسه با بیش از ۲۴۰ هزار بشکه در روز در آوریل وارد کرد و در دو هفته نخست اکتبر ترکیه سه محموله یک میلیون بشکهای نفت ایران را خریداری کرده که معادل حدود ۹۷ هزار بشکه در روز است.
همچنین شرکت ساینوپک چین سرگرم گفتوگو با مقامات دولتی و تأمینکنندگان در خصوص واردات نفت ایران است و تلاش میکند تمهیدات ویژهای برای ادامه واردات در هفتههای آینده انجام دهد. این شرکت بزرگترین پالایشگاه جهان از نظر ظرفیت و تولید است و حدود دو سوم از نفت ایران که به چین وارد میشود را جذب میکند. براساس گزارش پلاتس، این شرکت در سال میلادی گذشته حدود ۸۳ /۱۴۹ میلیون بشکه نفت ایران را خریداری کرد که حدود ۶ /۸ درصد از کل تولیدش را تشکیل داد.
اکثر نفت صادراتی ایران در شرایط کنونی روانه چین و هند میشود. ترکیه نیز از خریداران نفت ایران است. اتحادیه اروپا به ویژه ایتالیا، اسپانیا، یونان و کرواسی اخیراً ۳۱۱ هزار بشکه نفت از ایران خریداری کردند.
نفتکشها به کمک میآیند
میانگین صادرات روزانه نفت ایران در ماه آگوست ۰۶ /۲ میلیون بشکه بوده است. شرکتهای چینی براساس گزارش رویترز تصمیم گرفتهاند برای دور زدن تحریمها، واردات خود را با نفتکشهای ایرانی انجام دهند. شرکت ملی نفت ایران نیز با ابزار تخفیف به جنگ تحریمها رفته است. در مجموع، صادرات نفت ایران نسبت به بهار امسال ۷۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته است.
کارشناسان بازار نفت میگویند: ردیابی نفتکشهای ایران به کار دشواری در شرایط کنونی تبدیل شده است. ما میتوانیم در عرض یک دقیقه، موقعیت هر یک از نفتکشهای دنیا را اعلام کنیم، اما برای نفتکشهای ایران به دلیل خاموش کردن ردیابها باید حدود یک روز برای بررسی و اعلامنظر، زمان صرف کنیم. این تجهیزات ردیاب، موقعیت نفتکشها را اعلام میکنند و پایگاههای اینترنتی از این دادهها برای نشان دادن موقعیت تانکرها بهره میبرند. همچنین با وجودی که آمارهای چند مرکز بینالمللی از کاهش پرشتاب صادرات نفت ایران خبر میدهد، اما آمار صادرات مخفیانه ایران در آمارهای رسمی درج نمیشود.
البته ایران تنها کشوری نیست که از این روش برای مخفی کردن مسیر تردد نفتکشهای خود بهره میبرد. مثلاً اسرائیلیها سالهاست که حرکت کشتیها و تانکرهای ورودی و خروجی از بنادر خود را مخفی میکنند.
کارشناسان بر این باورند که آمار صادرات ایران که برای بازار نفت اهمیت زیادی دارد اکنون معماگونه شده است. منابع صنعتی میگویند: رهگیری صادرات نفت ایران با غیرفعال شدن سیستمهای ردگیری نفتکشها دشوارتر شده و به ابهامات درباره اینکه تحریمهای امریکا تا چه حد خریداران را دچار وحشت خواهد کرد، افزوده است. چشمانداز ذخیرهسازی نفت از سوی ایران نیز ممکن است برآورد آمارها را دشوارتر کند.
گرچه برخی تاکتیکهای دور زدن تحریمها در سالهای گذشته شناسایی شده، اما هنوز هم راهکارهای مختلفی در دستور کار قرار دارد که مهمترین آن در حوزه حملونقل است؛ درست یک ماه پیش اجاره یک سوپرنفتکش برای مسیر خاورمیانه خلیجفارس به چین، روزی ۱۸ هزار دلار بود. این مقدار در هفته جاری به بیش از ۵۱ هزار دلار در روز رسید که بالاترین حد از اوایل سال ۲۰۱۷ بوده است. دلیل این افزایش قیمت این است که با تقاضای زیاد چینیها و افزایش تولید اوپک و متحدانش به خاطر تحریمهای قریبالوقوع صادرات نفت ایران، به شدت از کشتیهایی که ظرفیت حمل ۲ میلیون بشکه نفت را در اقیانوس دارند استفاده میشود.
درحالیکه کاهش تولید اوپک و متحدانش در آغاز سال گذشته میلادی تلنگری برای غولهای نفتی بود، ولی این بار بیشتر بر دوش مالکان کشتیها سنگینی میکرد که ناوگانی از کشتیهایشان برای حمل محمولههای کمتر رقابت میکردند. حالا به نظر میرسد بازار آنها رونق گرفته است. تولیدکنندگان دوباره عرضه نفت را افزایش دادند و کشتیها شاهد مسافتهای بیشتر و تراکم بیشتری هستند.
مثلاً سفر یک سوپرنفتکش از ایران به کرهجنوبی سه هفته طول میکشد، درحالیکه از اروپای شمال شرقی ۴۰ روز و از خلیج امریکا هشت هفته است. کرایه حمل بار با افزایش تقاضا در خاورمیانه و آفریقای غربی بالا رفته است. به نظر میرسد با ثبت سفارش برای اوایل نوامبر این کرایهها باز هم بالاتر برود. تحلیلگران بلومبرگ گفتند: «به نظر میرسد بازار با افزایش فصلی تولید اوپک، تحریمهای ایران و افزایش مسیر حرکت کشتیها، دشواریهایش را پشت سر گذاشته باشد».