طبق وظايف محوله به سازمانهاي مختلف در ستاد اربعين كشور، موضوعات مرتبط با سلامتي مردم به دو كميته «بهداشت و درمان» و «امداد و نجات»سپرده شده است كه هر كدام وظايفي را بر عهده دارند:
كميته بهداشت و درمان: اطلاعرساني و آموزش درخصوص بيماريهاي واگيردار و نحوه مقابله با آنها، رصد نظارت و كنترل بيماريها در عراق و مبادي ورودي كشور، برنامهريزي به منظور پيشبيني برآورد، تأمين و استقرار اكيپها و درمانگاه بهداشتي و درماني، بهصورت ثابت و سيار، ارائه خدمات فوريتهاي پزشكي و انتقال مصدومان و مجروحان در مسيرهاي منتهي به مرزهاي خروجي، تأمين خون، فرآوردههاي خوني، دارو و تجهيزات پزشكي مورد نياز در استانهاي مرزي، ارائه خدمات درماني در پايانههاي مرزي در محل تجمع زائران، نظارت بر مراكز تهيه و توزيع موادغذايي و آب آشاميدني و سمپاشي محيط، تأمين ماسك يك بار مصرف موردنياز و توزيع بين زائران در سفرهاي بين راهي و مناطق مرزي، تجهيز، آمادهسازي و ارتقاي ظرفيت خدمات بيمارستانهاي استانهاي خوزستان، ايلام و كرمانشاه بهخصوص شهرهاي مرزي (مهران، سوسنگرد، بستان، آبادان و خرمشهر)، ارائه خدمات آموزشي مناسب جهت حفظ محيطزيست، نظافت در موكبها، جمعآوري و دفع زبالهها در زمان استقرار و جمعآوري موكبها، اطلاعرساني و آموزش مردم، زائرين و عوامل اجرايي مراسم اربعين در حوزههاي بهداشت و بيماريهاي واگيردار و غيرواگير، ارتقاي آمادگي، پاسخگويي به حوادث و تهديدات پرسنل بهداشتي و درماني با برنامهريزي و تدوين طرح عملياتي آموزش و مانور، آمادگي نسبت به حوادث و تهديدات نامتعارف (شيميايي و بيولوژيك).
كميته امداد و نجات: امدادرساني به حادثهديدگان و مصدومان در جادههاي منتهي به مرزهاي خروجي، اسكان اضطراري آسيبديدگان در طول مسير، تدوين شيوهنامه انجام خدمات حمايتي به زائرين (آسيبديدگان، معلولان و اطفال)، اجراي عمليات امداد و نجات در شرايط اضطراري با مشاركت ساير دستگاههاي مسئول، ارائه خدمات درماني و امدادي به زائران در عراق، برگزاري مانورهاي ميداني در عرصه بهداشت و ايجاد آمادگي و ارائه خدمات امدادي- درماني در شرايط اضطراري در صورت بروز حملات تروريستي و بيوتروريستي.
سؤال اين است كه آيا نهادهايي تأمين سلامت زائران بر عهده آنان گذاشته شده است، به تنهايي ميتوانند دو مسئله مهم بهداشت و درمان زائران اربعين را پوشش دهند؟ اگر نگاه مسئولان در هر كميته مبتني بر اين باشد كه فقط موضوع محولشده به آن سازمان بايد در دستور كار قرار بگيرد و نگاه جامعي به زائران اربعين و نيازهاي آنان نداشته باشند، بهدليل فقدان نگاه يكپارچه به موضوع زائر اربعين در دستيابي به اهداف مرتبط با سازمان خود هم موفق نخواهد بود.
در اين ميان موضوع سلامت چون با جان زائران در ارتباط است، داراي اهميت ويژهاي است. بهطور مثال حوزه مشاركتهاي مردمي، اسكان و تغذيه به ستاد بازسازي عتبات عاليات محول شده است كه هر سه بعد اين وظايف محوله دقيقاً با مسائل بهداشتي و سلامتي زائران اربعين مرتبط هستند؛ در حال حاضر فعاليتهاي ستاد بازسازي در حوزه مشاركتهاي مردمي به موضوع غذا و اسكان زائران محدود ميشود. اين در حالي است كه حوزه نيازهاي بهداشتي زائران نيز نيازمند جلب مشاركتهاي مردمي است.
همچنين مسئله بهرهمندي از تغذيه مناسب، آب سالم، محل اسكان با تهويه مناسب نيازمند توجه به مسائل بهداشتي مرتبط با اين حوزههاست. در همين راستا مسئوليت اطلاعرساني و مستندسازي به سازمان صدا و سيما سپرده شده است، بنابراين هرگونه اطلاعرساني دقيق در مبحث خودمراقبتي و مسائل بهداشتي با توجه به ظرفيتهاي سازمان صدا و سيما بايد بر عهده اين سازمان قرار گيرد.
زماني موضوع سلامت زائران اربعين به خوبي پوشش داده ميشود كه به غير از نقشي كه براي متوليان اصلي موضوع تعيين شده است، سهم هر كميته نيز در تحقق سلامت زائران نيز منظور شود و هر كميتهاي موظف به انجام امور مرتبط در اين حوزه باشد و نتايج آن را به متوليان اصلي امر بهداشت و درمان منعكس كرده و متقابلاً متوليان اصلي بهداشت و درمان زائران اربعين نيز مطالبات خود را از هر كميته پيگيري ميكنند. مسئولان هر كميته بايد نگاهي جامع به زائران اربعين داشته باشند و هر بخشي سهم ساير كميتهها را نيز در تحقق اهداف مرتبط با سازمان خود منظور كرده و در تحقق آنها تلاش كنند.
هيئت علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران