اگر مازندران به خاطر طبیعت بکر و منابع طبیعیاش زبانزد خاص و عام شده باید زیر پوست این همه زیبایی آداب و رسومی را هم دید که جملگی با ایمان و اعتقادات مازنیها گره خورده است. این استان به دلیل نوع سکونتگاه خود که در دل طبیعت قرار دارد از آداب و رسوم ویژهای متناسب با شرایط اقلیمی برخوردار است. جالب است بدانیم در این استان یک هزار و ۲۲۲ امامزاده واجبالتعظیم وجود دارد که از اصلیترین پایگاهها و تجمعگاههای عزاداران حسینی به شمار میروند. آری با فرا رسیدن ماه خون و شمشیر یک بار دیگر مازنیها خود را برای عزاداری این ماه عزیز آماده میکنند و طی روزهای اخیر محرم با همه آیینهایش دوباره از سرگرفته شد و مردم دیار علویان با رسم دیرینه تشتگذاری نماد آب و لبهای تشنه شهدای کربلا، به استقبال ماه عاشقی رفتند.
محرم در مازندران حال و هوای خاص خودش را دارد. مازنیها به تبعیت از گذشتگانشان از آیینها و رسوم خاصی در این ماه پیروی میکنند که برای هر تازهواردی چشمگیر است. از ویژگیهای عزاداری ماه محرم در مازندران، وجود سقانفار و تکیه در این استان است. تکایا در کنار حسینیهها و مساجد از جمله ویژگیهای خاص این منطقه به شمار میرود که عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) در آن انجام میشود. این تکایا دارای حسینیهای با چندین اتاق بوده و قدمت برخی از آنها مانند تکیه اوجیآباد به بیش از ۱۰۰ سال میرسد. سقانفار نیز ساختمانی دو طبقه ساخته شده از چوب و الوار شبیهترین معماری به معماری بومی و سنتی مازندران بوده که بخش عمدهای از عزاداریها در آن انجام میشده است. این سقانفارها که امروزه در طرح توسعه امامزادهها، تکایا، حسینیهها یا مساجد اطراف آنها قرار گرفتهاند، اگرچه دیگر مانند سابق میزبان عزاداران نیستند، اما بهعنوان بخشی از یادبود و تاریخچه عزاداری در این استان به شمار میروند.
تشت ۴۰۰ ساله و نخل ۶۰۰ ساله
محرم از راه رسید و ماه حزن و اندوه با همه آیینهایش دل مسلمانان ایران را به تسخیر خود درآورد و مردم دیار علویان هم با رسم دیرینه تشتگذاری نماد آب و لبهای تشنه شهدای کربلا، به استقبال ماه عاشقی رفتند.
حالا ایران یکرنگ سیاهپوش شده و علم و بیرقهای سیاه در عزای سالار شهیدان بر فراز هر کوی و برزنی به به چشم میخورد. در مازندارن هم تشتگذاری از رسوم دیرینه مردم دیار علویان است که به صورت نمادین و با حضور پرشور عزاداران حسینی در شهرهای مختلف استان از جمله قائمشهر و ساری برگزار شد؛ مراسمی نمادین با قدمتی بیش از ۴۰۰ سال در ایران.
در این آیین، تشت، نماد مشک سقای کربلا، نماد آب، نماد رود و نماد فراتی است که به روی امام حسین (ع) و یارانش بسته شد و مردم تشت را روی دست و سر میگیرند و با دستهزنی و سینهزنی دور شهر به یاد تشنه کرببلا میچرخانند. مراسم تشتگذاری در واقع آیین آذریهای مقیم ایران و مازندران است و در این رسم که با حضور ریشسفیدان و رؤسای امنا همه مساجد آذری و هیئتهای عزاداری برگزار میشود، پس از شستن تشت و تزئین با پارچههای سبز با کمک جوانان و در میان ازدحام جمعیت به دوش گرفته تا روی سکوی خاصی که قبلاً تهیه شده است قرار دهند، سپس عزاداران حسینی با کوزههای آب و دیگر وسایل در میان جمعیت حضور مییابند.
آیین نخلگردانی روستای نوا در بخش لاریجان شهرستان آمل نیز از دیگر آیینهای کهنی است که هر ساله در ایام ماه محرم در روزهای نهم و دهم صورت میگیرد. این نخل که بزرگترین نخل مازندران است، هر ساله مسافت زیادی را در این روستا به همراه دستههای عزادار طی میکند. حمل این نخل عظیم و ۶۰۰ ساله تصویری زیبا از ارادت مردم این مناطق به سالار شهیدان را به نمایش میگذارد و هر ساله علاقهمندان زیادی بهویژه نواییهای ساکن شهرهای مختلف خود را به این روستا در دل دماوند میرسانند.
تشتگذاریها به تعزیهخوانها میرسد
تعزیهخوانی از دیگر برنامههایی است که در ایام محرم و صفر در شهرهای مختلف مازندران انجام میشود و به طور معمول گروه تعزیهخوان به مدت ۱۰ روز با خواندن تعزیههای مختلف اعم از تعزیه علیاکبر (ع)، حضرت ابوالفضلالعباس و امام حسین (ع) وقایع روز عاشورا را به تصویر میکشد. از جمله کسانی که استقبال خوبی از تعزیهخوانی در مازندران میکنند، زنان و مردان مسن محلهها هستند که بسیار علاقهمند میباشند و جوانان را نیز برای حضور در مراسم تعزیهخوانی تشویق میکنند.
در مراسم تشتگذاری، حال و هوای شهر ساری محرمی شد و دستههای عزاداری که طول آن به چندصد متر میرسید با عطر و گلاب و اسپند در خیابانهای شهر حرکت کردند و به میعادگاه حضور رسیدند. حضور جوانان، زنان و کودکان در این آیین پرشور بود و زنان کودکان خردسالشان را در آغوش گرفته و پیشانیبند «یا علیاصغر» بر پیشانی دلبندانشان بسته بودند. قدیمیترین تشتگذاری مربوط به قاجاریه و عصر صفویه و موقوفه است و قدمتی ۴۰۰ ساله در ایران دارد و علویان مازندران نیز با گذشت بیش از ۱۴۰۰ سال از حماسه عاشورا آن را زنده کردهاند.
هرچند که مراسم تشتگذاری از دوران صفویه برگزار شده و قدمتی چندین ساله دارد، اما در دو سه دهه اخیر برگزاری این مراسم در سایر شهرهای استان و برخی استانهای همجوار نیز مورد توجه قرار گرفته است. این مراسم که به نوعی محبت عزاداران به اهلبیت (ع) را نشان میدهد، چند سالی است که در استانهایی غیر از استانهای آذری زبان نیز مورد توجه قرار گرفته و طی دو سال اخیر در مازندران و... نیز برگزار میشود، به طوری که امروز در ساری برگزار شده است.