سرویس اقتصادی جوان آنلاین – جواد عسگر: ضایعات ۳۰ درصدی غذا در ایران نزدیک به ۱۵ میلیارد دلار ارزش دارد که اگر با دلار ۱۰ هزارتومان حساب کنیم یعنی آنکه در سال نزدیک به ۱۵۰ هزار میلیاردتومان هدررفت منابع داریم. از هر ۳ میوه تولیدی در کشور یکی مستقیم به سطل زباله میرود. میزان آب مصرفی برای این ضایعات ۳/۹ میلیارد متر مکعب است که تقریبا معادل کل نیاز سالانه آب شرب کشور است.
بر طبق آمار منتشر شده سازمان فائو تقریبا یک سوم مواد غذایی تولید شده در جهان با وزنی حدود یک میلیارد و ۳۰۰ تن در سال تبدیل به ضایعات و دور ریخته میشود. تلفاتی که در کشورهای صنعتی نزدیک به ۶۸۰ میلیارد دلار و در کشورهای در حال توسعه نزدیک به ۳۱۰ میلیارد دلار ارزش دارد.
مردم ایران نیز از این آمار مستثنی نیستند، ایرانیان نزدیک به یک سوم مواد غذایی تولیدی را تبدیل به ضایعات میکنند و سهم هر ایرانی ۴۰۰ کیلوگرم در سال است. متاسفانه در بخش ضایعات کشاورزی رتبه اول تبدیل محصولات به ضایعات متعلق به ایران است و به علت بهرهوری پایین و نبود تکنولوژی محصولات کشاورزی قبل از فروش تبدیل به ضایعات میشود. براساس برآورد صنایع تبدیلی و کشاورزی نزدیک به ۲۹ درصد مرکبات، ۳۰ درصد گلابی، ۳۵ درصد انجیر، ۲۲ درصد زیتون تولیدی در کشور تبدیل به ضایعات میشود.
نکته مهم اینکه برای تولید محصول کشاورزی در ایرانی که با خشکسالی دست و پنجه نرم میکند میلیاردها متر مکعب آب مصرف شود و سرانجام به دلیل نبود تکنولوژیهای تبدیلی و بیمدیریتی تبدیل به ضایعات میشود و هیچگاه به بازار فروش نمیرسد.
بخش کشاورزی در ایران بیشترین مصرف آب حدود ۹۰ درصد آب را دارد و تبدیل محصولات نهایی به ضایعات باعث خواهد شد که منابع گرانبهای کشور هدر برود. نخست ایران در هدررفت ضایعات محصولات میوه و ترهبار جهان و از بین رفتن ۳۰ میلیون تن در سال از ۱۱۷ میلیون تن تولیدات کشاورزی در ایران نیز از دیگر انتقادها به کشاورزی در ایران است.
بیشترین ضایعات در مسیر تولید تا بازار
در کشورهای در حال توسعه مثل ایران زبالههای مواد غذایی و تلفات به طور عمده در مراحل اولیه زنجیره ارزش غذایی رخ میدهد و میتواند به محدودیتهای مدیریتی و فنی و سنتی بودن در روشهای برداشت و نبود امکانات لازم برای ذخیره سازی و کمبود صنایع تبدیلی است. تقویت زنجیره تامین از طریق حمایت مستقیم کشاورزان و سرمایه گذاری در زیرساخت، حمل و نقل، و همچنین گسترش صنایع غذایی و بسته بندی میتواند به کاهش میزان از دست رفتن مواد غذایی و مواد زائد کمک کند.
ضایعات غذایی در طول برداشت و ذخیره سازی باعث زیانهای مالی به کشاورزان کوچک و در نتیجه گران شدن محصول برای مصرفکننده میشود و تأثیری مستقیم و منفی روی درآمد کشاورزان میگذارند.
راهکار کاهش ضایعات
یکی از مهمترین اقداماتی که در تلاش برای کاهش تلفات مواد غذایی در بخش تولید باید صورت انجام شود، بهینهسازی فرایندهای برداشت، ذخیره سازی، پردازش، حمل و نقل و خردهفروشی مواد غذایی است.
تلفات برداشت از دلایل متعددی از جمله زمان بد و شرایط بد در طول برداشت و همچنین تکنیکها و تجهیزات ناکافی است. به همین ترتیب، فقدان زیرساختهای خوب برای حمل و نقل، ذخیره سازی، خنک کننده و بازاریابی و نبود صنایع تبدیلی غذایی در نزدیک زمینهای کشاورزی سبب میشود که بخش بزرگی محصول نهایی تبدیل به ضایعات شود.
پیشرفتهترین کشورهای صنعتی، توسعه بخش کشاورزی را مکمل بخش صنعت میدانند و اهمیت غذا را با امنیت ملی خود یکی میدانند و به همین دلیل صنعت را در توسعه کشاورزی به کار گرفتهاند. ارتقای تکنولوژی و افزایش کیفت بستهبندی محصولات غذایی میتواند نقش مهمی در ایجاد ارزش افزوده محصولات داشته باشد.
گسترش صنایع تبدیلی میتواند از یک سو باعث کاهش ضایعات محصولات کشاورزی شده و از سوی دیگر باعث ایجاد ارزش افزوده در محصول شود. از آنجا که صنایع تبدیلی از محصولات کشاورزی به عنوان مواد اولیه استفاده میکند گسترش و توسعه صنایع تبدیلی موجب افزایش تولید و اشتغالزایی خواهد شد.
اما متاسفانه بسیاری از صنایع تبدیلی در ایران از تکنولوژی قدیمی داشته و بستهبندیهای آنها نیز به روز و متناسب با بازارهای جهانی نیست از سوی دیگر برخی از کارخانهها با زمینهای کشاورزی فاصله زیادی دارند و همین امر باعث افزایش قیمت حمل و نقل شده است.