شاید اهالی رسانه و مدیران سیما نیز جدا از مخاطبان عام گمان نمیکردند که مجموعههای مستند مسابقه که با نام رسانهای رئالیتی شو شناخته میشوند، در این سالها اینچنین مورد استقبال عموم مردم قرار گیرند که در نظرسنجیها در میان مسابقات سیما همیشه بالاترین رأیها را کسب کنند. اما واقعیت امر این است که این الگو و قالب کار رسانهای در دنیا نیز همواره جزو موفقترین و محبوبترین برنامههای تلویزیونی بوده و است. در کشور ما نیز اگرچه کمی با تأخیر در شکل برنامهسازی این الگوی موفق به کار گرفته شد، اما به یمن برنامههایی خوش ساخت، جذاب و مردمی خیلی زود توانست جای خود را در میان سفره دیداری و سلیقه فرهنگی مردم در تلویزیون پیدا کند.
این موفقیت چشمگیر تا حد زیادی مدیون اولین تجربههای موفق در این شکل برنامهسازی در سیماست که برنامهای نظیر مستند مسابقه «خانه ما» یکی از محبوبترین، موفقترین و قدیمیترینها در میان این دست برنامههای معاصر سیماست.
مستند مسابقه «خانه ما» که با هدفی استراتژیک در دو زمینه سبک زندگی و اقتصاد مقاومتی در شکل مسابقه تولید شده توانست از مفاهیم اولیه و هدفهای معمول برنامهسازی فراتر رفته و همچون هر اثر هنری موفق و درستی زندگی را واقعیتر از زندگی عادی خودمان و اطرافمان برای همه مخاطبان تصویر کند.
این دستاورد مهم همانا با بهرهگیری از ایدههای جذاب متنی و تصویری ممکن شد و توانست با استفاده درست از همه ظرفیتهای موجود در شکل مستندسازی و حفظ روح زندگی در نگاه مستندگونه خود، در عین حال جذابیت مسابقه، رقابت و نیل برتریجویی و مبارزه را در شکل مسابقه به این برنامه وارد کند.
طبق تجربههای مختلف فرهنگی چه سمعی، بصری و حتی مطالعهای که داشتهایم، کار روی مفاهیم فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و حتی اقتصادی همیشه رویهای از شعار و مفهومزدگی برای مخاطب داشته و دارد که سبب دلزدگی، عدم جذابیت و عدم اهمیت و اعتبار نزد بیننده میشود چراکه ذات هر مخاطبی در برابر نصیحت مقاومت دارد به خصوص اگر رسانه در مقام نصیحتکننده ظاهر و از سرگرمی و جذابیتهای خاص خود دور شود.
بر همین اساس نیز برنامههای متنوعی که صرفاً وجه سرگرمی و جذاب بودن را بدون هیچ هدفی و استراتژی تولید میکنند و به نوعی خالی از محتوا هستند، خیلی زود حباب جذابیتشان برای مخاطب واقعی و پیگیر تلویزیون شکسته میشود و پس از فرونشستن یک موج اولیه، اکثریت مخاطب خود را از دست میدهند.
اما در بررسی مجموعهای موفق مانند سری مستند مسابقه «خانه ما» باید در نظر داشت که تعادل میان مفهوم و فرم یعنی حفظ هدفها و مفاهیم مختلف در کنار جذابیت شکلی، تنوع بصری و داستانی در روایت مستند مسابقه و ایجاد یک جو صمیمی، ساده، واقعی و جذاب چقدر میتواند مخاطب را در سطوح مختلف در اقشار گوناگون با خود همراه کند؟
شاید اگر از کسی بخواهیم مفهوم اولیه و هدف اصلی این مستند مسابقه را صراحتاً بگوید، تنها بخشی از مخاطبان که تحصیلکردگان، فرهنگیان و مخاطبان تربیت شده سیما هستند بتوانند در اولین واژههای خود به سبک زندگی و مقاومت اقتصادی به طور مستقیم اشاره کنند، اما حقیقت امر این است که این دو مفهوم مهم فرهنگی و اجتماعی که خط مشی حرکت فرهنگیساز کشور در سالهای اخیر است و همیشه نیز از فرامین مهم رهبری برای اهالی فرهنگ و متولیان آن بوده و هست، در سرتاسر این مستند مسابقه حل شده، به گونهای که هیچ مفهومی مستقیماً در برابر چشم آگاه و تیزبین مخاطب امروز و به خصوص جوان که حوصله نصیحتپذیری را ندارد، به چشم نمیآید. در واقع لایهای از جذابیتهای مختلف و سرگرمی خاص این نوع از مستند مسابقه روی مفاهیم گوناگون را پوشانده است تا مخاطب همواره با چیزی شبیه زندگی روبهرو باشد. زندگی که اگرچه لحظه لحظهاش سرشار از درس، نصیحت و تجربههای مختلف مفهومی است، اما هیچگاه نمیتوان آن را در دستههای بیروح و سنگین واژههای مفهومی طبقهبندی کرد.
«خانه ما» مجموعهای است که زندگی را با حفظ تمام مفاهیمش بسیار واقعیتر از زندگی به دید مخاطب میکشد و با استفاده از عنصرهایی مانند رقابت هر لحظه الگوهای مختلف سبک زندگی را با یکدیگر مقایسه میکند تا مخاطب خود بتواند با جذب شدن به بهترین آنها، نسبت خودش و زندگی عادیاش را با الگوهای سبک زندگی قیاس کند.
مستند مسابقه «خانه ما» در سری جدیدش شهر زیبای رشت را انتخاب کرده تا علاوه بر مضامین و شکلهای جذاب همیشگیاش، فرهنگ بومی و خاص منطقه را که همراه با گویش زیبا و دوستداشتی این شهر همراه است به خانه مخاطبان همیشگیاش بکشاند. مخاطبانی که حالا پس از دنبال کردن چند سری موفق و جذاب از این برنامه «خانه ما» را جزوی از خانه خودشان و زندگی صمیمیشان میدانند.