اروپا به دنبال جایگزین برای ناتو؟

جوان آنلاین: نشست دو روزه سران ناتو در حالی قرار است از فردا چهارشنبه 11 جولای در بروکسل برگزار شود که از هفته‌ها قبل از برگزاری این نشست، تهدیدهای دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا بر سر این نشست سایه افکنده است. رئیس‌جمهور آمریکا از سران عضو پیمان آتلانتیک شمالی یا همان ناتو خواسته تا سهم خود را به ناتو پرداخت کنند. او در نامه شدیداللحنی به حداقل 10 عضو ناتو، تهدید کرده است اگر کشورهای عضو این سازمان سهم بودجه خود را افزایش ندهند، آمریکا ممکن است «به‌زودی» در باقی ماندن در این اتحاد نظامی تجدید نظر کند. ترامپ از اعضای ناتو خواسته تا دو درصد از درآمد ناخالص ملی خود را به این پیمان نظامی تخصیص دهند. این درخواست البته با استقبال سایر اعضای ناتو همراه نشد و برخی از اعضا همچون آلمان در آستانه نشست اعضای ناتو، به آن واکنش نشان دادند. روز جمعه 6 جولای روزنامه آلمانی اشپیگل از عزم آلمان برای عدم شرکت در ماموریت جدید پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در عراق خبر داد. اما پیمان آتلانتیک شمالی چیست و با چه هدفی تشکیل شد و چرا آمریکا اعلام کرده احتمال دارد از این پیمان که گفته می‌شود بازوی قدرتمند آمریکا در اروپا است، خارج شود؟

 پیمانی به نام ناتو

پس از پایان جنگ جهانی دوم در چهارم آوریل 1949 سازمان پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو بین چندین کشور آمریکای شمالی و اروپایی امضا شد. ناتو به‌عنوان یک سیستم دفاع جمعی که به موجب آن کشورهای عضو آن در مقابل هر حمله خارجی به یکی از اعضا، از کشور مورد تهاجم قرار گرفته دفاع می‌کنند، توانست نقش مهمی در جریان جنگ سرد میان ایالات متحده آمریکا و روسیه ایفا کند. اساسا یکی از اهداف ناتو متحد کردن بلوک غرب برای مقابله با حملات احتمالی بلوک شرق بود. این پیمان در حال حاضر ۲۹ عضو دارد که سه عضو آن (ایالات متحده آمریکا، فرانسه و بریتانیا) عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد هستند و قدرت وتو دارند. در حال حاضر بودجه ناتو حدود ۷۰ درصد  از کل هزینه‌های نظامی جهان را در بر می‌گیرد و کشورهای عضو آن موظفند تا سال ۲۰۲۴ حداقل دو درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به آن اختصاص دهند. هاستینگز اسمای، نخستین دبیرکل ناتو در زمان تشکیل آن گفت: «ناتو برای آن شکل گرفت که اتحاد جماهیر شوروی را خارج و ایالات متحده را داخل کند و آلمان را پایین نگه دارد.» این پیمان بیش از اروپا برای آمریکا بسیار حائز اهمیت بود. با تشکیل ناتو، آمریکا توانست از نفوذ بلوک شرق به غرب، در میدان اروپا جلوگیری کند. اروپا نیز در برابر این حمایت نظامی و تهدیدی که از جانب شوروی حس می‌کرد، حاضر به پرداخت هزینه‌های این پیمان شد. اما پس از فرو‌پاشی شوروی در سال 1991 و در نتیجه پایان دوره جنگ سرد، فلسفه وجودی ناتو زیر سوال رفت چراکه دشمن اصلی ناتو یعنی شوروی از بین رفته بود و همین مساله نیز باعث شد تا سران غربی برای ادامه حیات این سازمان نظامی، توجیه جدیدی پیدا کنند. ناتو بر همین اساس ادعا کرد که با گسترش دامنه آن و به‌ویژه به عضویت درآوردن کشورهای کمونیستی سابق در شرق و مرکز اروپا و در مجموع پیشروی به سوی شرق، خواهان ایجاد یک پیمان با گستره جغرافیایی بی‌سابقه یعنی از آمریکا و کانادا در غرب اقیانوس اطلس تا کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز در اوراسیا است. در این پیمان با گستره جهانی اما جایی برای روسیه وجود نداشت تا مسکو همچنان تهدید شماره یک ناتو و کشورهای عضو آن به شمار بیاید.

 دیدار ترامپ با دشمن شماره یک ناتو

روسیه و قدرت نظامی آن همچنان برای کشورهای اروپایی، به‌عنوان بزرگ‌ترین تهدید به‌شمار می‌رود. آنان هر چند این روزها با یک روسیه آرام‌تر از شوروی سابق دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند اما حاضر نیستند برای یک نبرد نامعلوم دست خالی باشند. آمریکا نمی‌خواهد ناتو تضعیف شود. این کشور تلاش می‌کند تا از جیب اروپا، این سازمان نظامی را تقویت کند و از طریق آن سد مستحکمی در برابر روسیه ایجاد کند؛ اما حالا که اروپا با او همراهی نمی‌کند و حاضر نیست از جیب خود برای آمریکا هزینه کند، او برای افزایش فشار بر اروپا و متقاعد کردن آن به پرداخت این هزینه، قرار است با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه دیدار و گفت‌وگو کند. ترامپ کمتر از یک هفته پس از پایان نشست ناتو، در 16جولای (25 تیر) با ولادیمیر پوتین در هلسینکی، پایتخت فنلاند دیدار می‌کند تا اعضای اروپایی ناتو نگران این باشند که ترامپ در این مذاکرات نرمش‌هایی در برابر پوتین داشته باشد. به‌رغم این نگرانی‌ها اما نشانه واضحی برای تسلیم اروپا در برابر آمریکا وجود ندارد. برآیند اظهارات و اقدامات مقامات اروپایی نشان می‌دهد که اروپا نمی‌خواهد با آمریکا برای افزایش هزینه‌های نظامی ناتو همکاری کند. آلمان و فرانسه فعلا حاضر به پرداخت دو درصد درآمد ناخالص ملی خود نشده‌اند و معتقدند نیازی به پرداخت این هزینه نیست. اروپا در مقابل از آمریکا خواسته است سیستم نظامی خود را تقویت کند تا به تبع تقویت این سیستم، ناتو نیز تقویت شود و نیازی به هزینه اروپا نباشد.

 رقیب اروپایی برای ناتو

عملکرد یک سال و نیمه ترامپ در مواجهه با پیمان‌های بین‌المللی، اروپا را به این نتیجه رسانده است که به‌دنبال افزایش استقلال خود از آمریکا باشد. ترامپ در حال حاضر علاوه‌بر احتمال خروج از ناتو، چند پیمان و معاهده دیگر را نیز تهدید کرده و از احتمال بازنگری در آن سخن گفته است. همین رویکرد نیز باعث شده تا اروپا مصمم‌تر به‌دنبال کسب استقلال دفاعی و ایجاد نیروی نظامی اروپایی باشد. گردهمایی وزرای دفاع و خارجه اتحادیه اروپا در 4 تیر (25جولای) در لوکزامبورگ نیز بر همین اساس انجام شد تا آنان روند تاسیس و راه‌اندازی اتحادیه دفاعی اروپا را مورد بررسی قرار دهند. کمیسیون اروپا قبلا اعلام کرد اتحادیه اروپا به‌منظور پیشبرد ابتکارات جدید و تثبیت و ادامه طرح‌های پیشین، بودجه دفاعی خود را به ۲۴۵ میلیون یورو افزایش داده است. البته کشورهای اروپایی تاکنون حاضر نشده‌اند به صراحت عنوان کنند این اتحادیه دفاعی اروپا، جایگزینی برای سازمان ناتو خواهد بود اما طرح این موضوع آن‌هم پس از بروز اختلافات بین دو سوی اقیانوس اطلس و ادامه فشار دونالد ترامپ به اعضای اروپایی ناتو برای افزایش بودجه نظامی و سهم آنها در ناتو که نارضایتی بسیاری از این دولت‌ها را به دنبال داشته است، نمی‌تواند بی‌ارتباط با موضوع استقلال دفاعی اتحادیه اروپا باشد.