به گزارش جوان آنلاین، محمود عباس نزدیک به دو دهه پس از فوت مشکوک یاسر عرفات (۲۰۰۴)، رهبری فتح و تشکیلات خودگردان فلسطین و مسئولیت مذاکرات سازش، اداره کرانه باختری و امنیت این منطقه را بر عهده داشته است. اکنون با رسیدن به عمر محمود عباس به هشتاد و دو سالگی، وی با بیماری‌های گوناگونی روبروست. این مشکلات جسمی در کنار چالش‌های سیاسی‌ای که در دو سال روبرو بوده موجب شده است بسیاری از پایان یافتن عمر سیاسی محمود عباس در آینده نه چندان دور خبر دهند.
محمود عباس اکنون دچار بیماری سختی است که او را هر از چند وقت، راهی بیمارستان میکند. به‌گونه‌ای که طی دو ماه اخیر بار دیگر رسانه‌ها به موضوع جانشینی محمود عباس پرداخته‌اند. به طور مثال رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین طی یک هفته (هفته پایانی اردیبهشت ماه) سه بار راهی بیمارستان شد و به گفته رسانه‌های نزدیک به محمود عباس این بار مشکل قلبی عامل این موضوع بوده و آزمایش‌هایی هم از وی گرفته شده است. این در حالی است که برخی رسانه‌ها هم از عمل گوش محمود عباس خبر می‌دادند. گفتنی است که محمود عباس به خاطر وضعیت سلامتی خود در اجلاس فوق‌العاده سازمان همکاری اسلامی که روز جمعه ۲۸ اردیبهشت برای بررسی تحولات اخیر فلسطین برگزار شد، شرکت نکرده بود.[۱]
همین موارد بالا کافی است تا گزینه‌های احتمالی برای جانشینی او محل بحث باشند. علاوه بر این‌ها، با توجه به طرح معامله قرن که از سوی ترامپ و متحدانش برای پایان دادن به مسئله فلسطین در دستور کار است، جایگاه ریاست تشکیلات خودگردان می‌تواند به صورت نسبی، اثرات ایجابی یا سلبی در مقابل طراحی‌های خارجی برای فلسطین داشته باشد. به همین دلیل بررسی گزینه‌های جانشینی عباس و رویکردهای آنان می‌تواند از اهمیت برخوردار باشد.
یکی از چالش‌های جایگزینی محمود عباس، عدم تعدد گزینه‌های موجود برای تصدی رهبری تشکیلات خودگردان است. رضایت رژیم صهیونیستی و آمریکا در کنار نقش‌آفرینی برخی دولت‌های عربی چون اردن و عربستان در مشخص شدن مسئول تشکیلات خودگردان یکی دیگر از چالش‌های جایگزینی محمود عباس است. این مسئله موجب شده گزینه‌های جانشینی همیشه بسیار محدود باشند.
پس از بستری شدن محمود عباس در بیمارستان، سایت الرساله فلسطین در گزارشی در خصوص گزینه‌های احتمالی جانشینی محمود عباس نوشت: «گزارش‌های مربوط به وضعیت سلامتی عباس در صدر اخبار بود اما در پشت پرده، جنگی حقیقی درباره جانشینی او در جریان است. علیرغم طمع بسیاری برای نشستن بر سر جای محمود عباس اما چند گزینه شانس بیشتری برای این موضوع دارند: جبریل رجوب، صائب عریقات، ماجد فرج و محمد دحلان.[۲]»
ماجد فرج
ماجد فرج یکی از شخصیت‌های احتمالی جایگزینی محمود عباس است که با توجه با سابقه‌اش در نهادهای امنیتی برخی وی را از محتمل‌ترین گزینه‌ها می‌دانند. ماجد فرج در میان رسانه‌ها بسیار کم رسانه‌ای شده است و موضع‌گیری و گفتگوهای بسیار محدودی از وی وجود دارد. فرج از سال ۱۹۹۴ و پس از توافق اسلو به عنوان یکی از افسران دستگاه «امنیت پیش‌گیرانه» تشکیلات خودگردان در بیت لحم مشغول به کار شد. دستگاهی که به عنوان شاخه‌ی فلسطینی شاباک (دستگاه امنیت داخلی رژیم صهیونیستی) عمل و به نیابت از صهیونیست‌ها به تعقیب، دستگیری و سرکوب نیروهای مقاومت (از تمامی گروه‌ها) می‌پرداخت. ماجد فرج مدتی بعد به عنوان مدیر دستگاه امنیت پیش‌گیرانه‌ی شهر دوراء از توابع الخلیل در جنوب کرانه‌ی باختری منصوب شد. ماجد در سال ۲۰۰۰، در طی مسیر کسب قدرت و نفوذش که همراه با اعتماد صهیونیست‌ها هم بود، به عنوان رئیس این دستگاه امنیتی در کل استان الخلیل منصوب شود. استان الخلیل یکی از استان‌های بسیار مهم در کرانه باختری است که همواره محل نزاع و تنش میان فلسطینیان و شهرک‌نشینان بوده است. ماجد فرج در سال ۲۰۰۹ با حکم محمود عباس به عنوان رئیس دستگاه «اطلاعات و امنیت عمومی» منصوب گردید و تا امروز همچنان در همین سمت قرار دارد.[۳]
ماجد فرج و رژیم صهیونیستی
ماجد فرج یکی از شخصیت‌های مورد اعتماد در سال‌های اخیر در میان اعضای تشکیلات خودگردان برای صهیونیست‌ها بوده است. روزنامه عبری زبان هاآرتص در گزارشی در خصوص ماجد فرج که در سال ۲۰۱۶ منتشرشده است می‌نویسد: «ماجد کسی است که به رغم کشته شدن پدرش به دست رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۰۳، باز بر خوش خدمتی به این رژیم اصرار دارد و تمرکز خود را بر مهار و سرکوب عملیات‌های مقاومتی فلسطینیان گذاشته است… فرج از جمله بنیان‌گذاران جنبش فتح در اردوگاه الدهیشه است و به خاطر عضویت در این جنبش و شرکت در تظاهرات، مجموعاً ۶ سال در زندان‌های صهیونیستی محبوس بوده است.»[۴]
دستگاه اطلاعاتی تشکیلات خودگردان و ماجد فرج در انتفاضه پیشین که نزدیک سه سال است با فراز و نشیب‌های فراوان در حال وقوع است، نقش بسیار پررنگی ایفا کرده است. ماجد فرج در یکی از معدود گفتگوهای مطبوعاتی‌اش، در مصاحبه با مجله‌ی «دیفنس نیوز» آمریکا به صراحت اعتراف میکند دستگاه تحت مدیریت او در خلال انتفاضه‌ی قدس که از اکتبر ۲۰۱۵ آغاز شده بود، جلوی ۲۰۰ عملیات [ضد اشغالگری] را گرفته است![۵]
لذا به نظر می‌رسد ماجد فرج حداقل با توجه به اهمیت مؤلفه هماهنگی «امنیتی» برای صهیونیست‌ها و روابط کنونی ماجد با تل‌آویو برای تصاحب کرسی ریاست تشکیلات خودگردان شانس بالایی دارد؛ وی اکنون دستگاه‌های امنیتی تشکیلات خودگردان را در مشت خود دارد و روابط خوبی با رژیم صهیونیستی و آمریکا برقرار کرده هرچند برخی رسانه‌ها معتقدند تنها مشکل ماجد فرج آن است که در جنبش فتح از حمایت چندانی برخوردار نیست.
ماجد فرج و آمریکا
ماجد فرج پس از انتخاب به عنوان مدیر سازمان اطلاعات تشکیلات خودگردان، همکاری‌های وسیع امنیتی و اطلاعاتی با آمریکا داشته است. یکی از نمونه‌های مشهور این همکاری نقش‌آفرینی ماجد در بازداشت نزیه الرقیعی معروف به «ابو انس لیبی» از فرماندهان سرشناس گروه القاعده است. همچنین وی به خاطر مشارکت در آزادی ۲ شهروند سوئدی که توسط جبهه النصره در سوریه گروگان گرفته شده بودند، از طرف آمریکا جایزه دریافت کرد.[۶]
بر اساس گزارش روزنامه هاآرتص مذاکراتی فرج با پامپئو وزیر خارجه جدید آمریکا در ماه گذشته میلادی پیش از انتقال سفارت آمریکا به قدس و درست زمانی که محمود عباس در بیمارستان بستری بوده است برگزارشده است. این مسئله نشان‌دهنده بخشی از رابطه نزدیک میان دو طرف است چرا که ماجد فرج به پامپئو که زمانی رئیس سیا بود کمک کرد تا زمستان گذشته به رام الله برود.[۷] ضمن آنکه برخی رسانه‌های عربی تصاویری از یک نامه را منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهد با تصمیم کوشنر داماد ترامپ و گرینبلات نماینده ویژه آمریکا در موضوع فلسطین، تلویحاً ماجد را برای آمادگی تصاحب جانشینی محمود عباس آماده می‌کنند.[۸]
محمد دحلان
یکی دیگر از گزینه‌های جانشینی محمود عباس که در دهه‌های گذشته بسیار مطرح بوده است، محمد دحلان از فعالان جنبش فتح است. او در صلح اسلو در سال ۱۹۹۳ نقش مهمی را ایفا نمود و یک سال پس از آن به ریاست سرویس امنیتی فلسطین در نوار غزه منصوب شد و تا سال ۲۰۰۲ در این سمت باقی ماند. در حقیقت او نقش پلیس حکومت خودگردان را بر طبق صلح با رژیم صهیونیستی برای کنترل گروه‌های ضد صهیونیستی در نوار غزه بر عهده داشت. لذا در طی دوران مسئولیتش همکاری‌های بسیاری با سازمان‌های امنیتی این رژیم نیز داشته است.
دحلان و رژیم صهیونیستی
یکی از دلایل برکناری دحلان از مسئولیت امنیتی نوار غزه در سال ۲۰۰۲ (زمانی که نوار غزه در اشغال صهیونیست‌ها بود) عدم کنترل جریان‌های مقاومت در این باریکه بود. عدم کنترلی که توأم با وضعیت انفجاری ناشی از انتفاضه دوم بود که در نهایت رژیم را مجبور به عقب‌نشینی از غزه در سال ۲۰۰۵ نمود. این مسئله نقطه سیاهی در پرونده دحلان است. نقطه سیاهی که به باور برخی پایان دوران توجه صهیونیست‌ها به دحلان برای آینده و استفاده از وی در تشکیلات خودگردان بود.
یووال دیسکن رئیس سابق شاباک در خصوص دحلان در سخنانی مدعی شد: «دحلان رویای ریاست بر فلسطینیان را در سر دارد، اما تحولات خطرناکی در رویکرد سیاسی وی ایجاد شده و مشخص است که وی اعتقادی به صلح با اسرائیل؛ به آن شکلی که تل‌آویو مدنظر دارد، ندارد و دحلان هرگز وارد چنین طرحی که می‌تواند به بلندپروازی‌های سیاسی وی پایان دهد، نمی‌شود.[۹]»
دحلان و آمریکا
بر اساس اسنادی که یکی از مجله‌های آمریکایی در سال ۲۰۰۸ منتشر نمود، محمد دحلان از سوی آمریکا مأموریتی برای سرنگونی حماس در غزه را بر عهده داشته است که البته ناکام ماند و از آن زمان ما شاهد افول محمد دحلان در تشکیلات و سیاست هستیم. این افول تا جایی پیش رفت که در سال ۲۰۱۱ محمود عباس این رقیب دیرینه خود را به اتهام کودتا علیه خودش، از تشکیلات با حکم کمیته مرکزی جنبش فتح اخراج نمود.
البته ناگفته نماند دحلان بارها مورد تمجید ویژه آمریکایی‌ها قرار گرفته است. به طور نمونه در اوج اشغال عراق توسط آمریکا و انگلیس در سال ۲۰۰۳، «کالین پاول» وزیر خارجه وقت آمریکا در مقابل «بشار اسد» رئیس‌جمهوری سوریه سه بار از دحلان نام برد. پاول به بشار اسد گفت: «برای جلوگیری از فعالیت‌های تروریستی، محمود عباس باید قدرت رهبری خود را در کنار محمد دحلان نشان دهد.» همچنین جورج دبیلو بوش رئیس جمهوری سابق آمریکا هم دست کم سه بار با دحلان ملاقات و از روابط محکم او با واشنگتن ابراز خرسندی کرده است. روشن است که دحلان یک شخص عادی برای آمریکائی‌ها نیست و این مسئله بارها محمود عباس را نگران کرده تا جایی که دحلان را به توطئه‌چینی برای قتل عرفات متهم کرده است.[۱۰]
دحلان و مصر و نوار غزه
یکی از ویژگی‌های خاص محمد دحلان، ارتباطات وی با نیروهای امنیتی مصر بالاخص در دوران سیسی است. این مسئله بر روی نفوذ دحلان بر نوارغزه و روابطش با حماس تأثیرگذار بوده است. محمد دحلان از زمان پایان جنگ ۵۱ روزه بسیار تلاش نموده است به فعالیت‌های سیاسی بازگردد. او در سفرهایی به مصر ضمن نشان دادن روابط خوب خود با مصر، از تلاش‌های خود برای بازگشایی گذرگاه رفح خبر داد. همسر محمد دحلان در اواخر سال ۹۳ با یک سفر به غزه، به پرداخت کمک‌های مالی به آسیب دیدگان جنگ ۵۱ روزه پرداخت. در طول سفر، همسر دحلان از سوی نیروهای امنیتی حماس مراقبت می‌شد. دحلان تمام امکانات و ابزارهای خود ازجمله برخی فعالان جنبش فتح، رسانه‌های مختلف و همچنین پول‌های خود را علیه محمود عباس به کار گرفته است. کمیته ملی وابسته به دحلان کمک‌هایی به میزان ۵ هزار دلار برای هریک از خانواده‌های شهدای جنگ اخیر غزه توزیع کرد. او سعی دارد با این کمک‌ها ضمن نزدیکی به حماس، اعتماد عمومی مردم در غزه را جلب نماید.[۱۱]
آخرین تلاش دحلان برای نزدیکی به حماس و نفوذ در نوار غزه به توافق موسوم به دحلان-سنوار مرتبط است[۱۲]. توافقی که امنیت و کنترل گذرگاه رفح و مبارزه با تروریسم در صحرای سینا را به دحلان واگذار می‌کرد؛ البته علیرغم گذشت نزدیک به ده ماه از این توافق ما شاهد تغییر محسوسی در گذرگاه رفح و روابط دحلان و حماس نبوده‌ایم.
صائب عریقات
صائب عریقات یکی دیگر از افراد با نفوذ در تشکیلات خودگردان و کمیته مرکزی هیات جنبش فتح است که از سال ۲۰۰۹ تاکنون دبیر کمیته اجرایی ساف و از سال ۱۹۹۶ ریاست هیات مرکزی مذاکرات تشکیلات خودگردان با صهیونیست‌ها را بر عهده دارد. عریقات با توجه به جایگاهش بسیار شناخته شده تر و مطرح‌تر برای جانشینی محمود عباس نسبت به برخی گزینه‌ها بوده است؛ اما در دو سال گذشته روابط چندان مطلوبی با محمود عباس را تجربه نکرده است. با این حال بیماری عریقات یکی از اصلی‌ترین دلایل کم شدن شانس وی برای جانشینی محمود عباس است. هرچند وی روابطی خوب با تل‌آویو، آمریکا و اروپا دارد و بازوی سیاسی عباس به شمار می‌رود اما وضعیت سلامتی او خوب نیست و همین اواخر مجبور به پیوند ریه در آمریکا شده است.
در سال ۲۰۱۵ هم گمانه‌زنی‌هایی در خصوص جانشین شدن عریقات به جای محمود عباس شنیده می‌شد؛ اما عریقات اخبار مربوط را تکذیب کرد و مدعی شد که علاقه‌ای به تصدی این مناصب دولتی و جانشینی عباس ندارد و هشدار داد «در صورت تداوم اوضاع کنونی اراضی فلسطینی، رژیم صهیونیستی جانشین عباس خواهد بود.[۱۳]» سخنانی که نشان دهنده انتقادهای علنی عریقات از روند محمود عباس در سال‌های اخیر است.
عریقات و رژیم صهیونیستی
مجموعه رفتارها و سخنان عریقات در سه سال گذشته (پس از پایان مذاکرات بر اساس طرح جان کری) نشان می‌دهد روابط و اعتماد میان وی و صهیونیست‌ها به کمترین حد ممکن رسیده است. به طور مثال می‌توان به گزارش رسانه‌های صهیونیستی زمانی که عریقات در لیست انتظار پیوند ریه قرار گرفت اشاره کرد. رسانه‌های صهیونیستی و حتی برخی فرماندهان نظامی خواستار خروج عریقات از این لیست شدند. صهیونیست‌ها این مسئول تشکیلات خودگردان فلسطین را به پخش فیلم «جنین» که منجر به کشته شدن ۱۳ نظامی صهیونیستی شده بود متهم می‌کنند. همچنین عریقات ارتش صهیونیستی را به ارتکاب نسل‌کشی در جنین متهم کرده است و از کشتن «رحافعام زئیفی» از وزرای صهیونیستی حمایت کرده بود.[۱۴]
عریقات بسیار در خصوص روند مذاکرات و رفتار صهیونیست‌ها شاکی است به‌گونه‌ای که وی در سخنانی که بیانگر متقاعد نشدنش درباره مفید بودن روند مذاکرات سازش با رژیم صهیونیستی است اعلام کرد که «چند ماه پیش قبل از انجام عمل جراحی در آمریکا جوانی به من گفت شما به جای پیوند ریه، می‌بایست پیوند زبان انجام می‌دادید زیرا در طول این سال‌ها مردم فلسطین را همواره فریب داده‌اید.»[۱۵]
اما این نکته را هم نباید فراموش کرد که عریقات بسیار موافق طرح دو دولت است. صائب عریقات در گفتگو با رادیو بی‌بی‌سی خاطرنشان کرد: «فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها تنها یک گزینه پیش روی خود دارند و آن این است که در قالب راهکار تشکیل دو کشور و تشکیل کشور فلسطین در مرزهای سال ۱۹۶۷ در کنار اسرائیل زمینه همزیستی مسالمت‌آمیز آن‌ها فراهم شود…من نمی‌توانم این هدف از طریق شورای امنیت و یا مذاکرات سازش محقق کنم، اما دلیل این ناتوانی شکست خود من نیست، بلکه امثال بنیامین نتانیاهو باعث شکست من شدند.[۱۶]»
عریقات و آمریکا
عریقات در سایه انتقادهایش به رژیم صهیونیستی در خصوص مذاکرات، شهرک‌سازی‌ها و اشغالگری‌هایش روابط چندان خوبی با آمریکایی‌ها هم ندارد. وی انتقال پایتخت آمریکا به قدس را آغازی برای «معامله قرن» از سوی آمریکا می‌داند[۱۷] و ضمن محکوم کردن ادامه اقدامات تحریک‌آمیز دولت آمریکا علیه ملت فلسطین و دفاع این کشور از استعمار و جنایات رژیم صهیونیستی، نیکی هیلی نماینده این کشور در سازمان ملل را احمق خواند.[۱۸]
عریقات و حماس
صائب عریقات با توجه به جایگاهش در تشکیلات خودگردان دیدار و گفتگوهای مختلفی با مسئولین حماس طی سالی‌های طولانی داشته است از تنش با آنان همواره پرهیزکرده است. به طور نمونه می‌توان به حمایت وی از حماس در قبال اقدام آمریکا در تحریم این جنبش اشاره کرد که در سخنانی تأکید کرد: «ما مخالفت خود را با اقدام آمریکا در قرار دادن نام اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس در لیست تروریسم اعلام می‌کنیم. اشغالگران اسرائیل، بالاترین سطح پدیده تروریسم را به نمایش گذاشته‌اند. هیچ فرقی بین قاتلی به اسم داعش و مجرمی که کودکان فلسطینی را زنده زنده در آتش می سوزاند، وجود ندارد».[۱۹]
عریقات از معدود رهبران تشکیلات خودگردان است که از راهپیمایی بازگشت حمایت کرده است این در حالی است که برخی سران تشکیلات در همنوایی با مسئولین تل‌آویو این راهپیمایی را ماجراجویی حماس می‌نامیدند.[۲۰]
جبرئیل رجوب
جبریل رجوب که از دیگر گزینه‌ها به نظر می‌رسد شانس کمتری دارد و گزینه جدی‌ای به نظر نمی‌رسد. لذا بسیار مختصر به برخی موضع‌گیری‌های رجوب خواهیم پرداخت. جبرئیل رجوب درست زمانی که محمد دحلان طی سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۲ مسئول امنیتی در نوارغزه بود، مسئول امنیتی تشکیلات خود گران در کرانه باختری بوده است و روابط بسیار وسیعی با رژیم صهیونیستی داشته است. لذا اتهامات وسیعی علیه وی در خصوص اقداماتش مانند تسلیم نمودن بسیاری از رهبران حماس و قسام وجود دارد. وی اکنون ضمن آنکه عضو هیات مرکزی فتح است، مسئول وزارت جوانان و ورزش تشکیلات خودگردان است که آخرین جنجال وی هم مربوط به سخنان وی در خصوص احتمال برگزاری بازی تیم فوتبال آرژانتین در قدس مقابل رژیم صهیونیستی بود که خواسته بود در صورت برگزاری این دیدار پیراهن مسی آتش زده شود[۲۱]؛ موضع‌گیری‌ای که با عملکرد وی در سال‌های گذشته تعجب‌برانگیز بود.
جبرئیل رجوب علیرغم آنکه وزیر ورزش و جوانان است اما مراودات سیاسی خاصی دارد. دیدار جبریل رجوب با آریل مرگلیت عضو کنست رژیم صهیونیستی جنجال عظیمی در محافل عبری به پا کرد. مرگلیت در مصاحبه با رادیو سراسری عبری اعلام کرد که این دیدار بخشی از تلاش‌ها در زمینه به راه انداختن کمپین تبلیغاتی برای ریاست حزب کار به شمار می‌رود. وی بر لزوم مذاکره با تشکیلات خودگردان فلسطین و حمایت از ایده تشکیل دو کشور تاکید کرد.[۲۲] یکی از موضع‌گیری‌های چالشی جبریل رجوب که واکنش‌های وسیعی را به دنبال داشت در خصوص دیوار ندبه است. رجوب در گفتگو با شبکه ۲ تلویزیون رژیم صهیونیستی پیشنهاد داده بود که اماکن مقدس (قدس) تقسیم شوند و دیوار براق به صهیونیست‌ها واگذار شود و مسجدالاقصی سهم فلسطینیان باشد.[۲۳]
عدم نفوذ سیاسی در میان کشورهای منطقه چون مصر و عربستان و عدم جایگاهی خاص در میان جنبش فتح موجب شده است رجوب از کمترین شانس برخوردار باشد.
سناریوهای مرجح مقاومت فلسطین
نقش‌آفرینی حماس و جهاد اسلامی در تشکیلات خودگردان؛ اگرچه راهبرد کلان گروه‌های مقاومت در فلسطین، متفاوت از ساف است اما با توجه به واقعیت‌های میدانی، حماس و جهاد اسلامی نمی‌توانند نسبت به تشکیلات خودگردان بی‌تفاوت باشند. یکی از سناریوهایی که گاهی مطرح می‌شود آن است که حماس به ساف، تشکیلات خودگردان و ریاست آن نزدیک شود و سعی نماید با در دست گرفتن این مجموعه اهداف خود را دنبال نماید. تلاش‌های حماس برای به نتیجه رسیدن دولت آشتی ملی در فلسطین که آخرین توافق در آبان ماه ۹۶ امضا شد، موجب شده برخی تحلیل گران این سناریو را محتمل بدانند.[۲۴] ضمن آنکه طرح ده بندی رمضان عبدالله رهبر جنبش جهاد اسلامی که در آبان سال ۹۵ ارائه شد هم یکی دیگر از تلاش‌های جریان مقاومت برای تغییر وضعیت ساف و تشکیلات خودگردان است.[۲۵] اما واقعیت آن است که با توجه وضعیت کنونی تشکیلات و عدم حضور حماس و جهاد اسلامی در ساف که نقش پررنگی در انتخاب جانشین محمود عباس دارد، سناریو ورود حماس یا جهاد اسلامی به تشکیلات خودگردان حداقل در زمان کنونی بسیار دور از انتظار است.
قدرت‌یابی دحلان و عریقات؛ اما از میان گزینه‌های مطرح‌شده برای جانشینی محمود عباس با توجه به سابقه امنیتی و نزدیکی ماجد فرج به نهادهای صهیونیستی، دحلان و عریقات برای مقاومت فلسطین شاید گزینه‌های مطلوب‌تری باشند. ضمن آنکه توافقات دحلان با حماس و نزدیکی این شخص به مصر در برخی مؤلفه‌ها چون دولت‌های آشتی، گذرگاه رفح یا کاهش محاصره غزه موجب می‌شود دحلان گزینه مطلوب‌تری برای حماس باشد.
منابع:
[۱] «محمود عباس برای سومین بار طی یک هفته راهی بیمارستان شد.»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/1354
[۲] «جانشین‌های احتمالی محمود عباس در تشکیلات خودگردان فلسطین»، خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ ۸ خرداد ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.farsnews.com/news/13970307000978
[۳] «ماجد فرج رئیس سازمان اطلاعات فلسطین کیست؟»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ ۸ ژانویه ۲۰۱۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/11342
[۴] «هاآرتص: پدر ماجد فرج را اسرائیل کشته است اما او جلوی عملیات‌های مقاومتی علیه آن را می‌گیرد»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ ۳۱ ژانویه ۲۰۱۶، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/13891
[۵] «ماجد فرج رئیس سازمان اطلاعات فلسطین کیست؟»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ ۸ ژانویه ۲۰۱۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/11342
[۶] «نائب فلسطینی ینتقد دور السلطه باعتقال «اللیبی»»، وب‌سایت خبرگزاری الجزیره، منتشرشده در تاریخ ۲۴/۱۱/۲۰۱۳، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.aljazeera.net/news/arabic/2013/11/24/%D9%86%D8%A7%D8%A6%D8%A8-%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86%D9%8A-%D9%8A%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%AF-%D8%AF%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A9-%D8%A8%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%8A%D8%A8%D9%8A
[۷] «پیش از انتقال سفارت به قدس، پامپئو با رئیس سازمان اطلاعات فلسطین دیدار کرده بود»، خبرگزاری ایسنا، منتشرشده در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.isna.ir/news/97030804063
[۸] «رساله أمریکیه تکشف أن ماجد فرج بات «عنوانا بدیلا» عن عباس!»، خبرگزاری امد، منتشرشده در تاریخ ۲۲/۰۳/۲۰۱۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.amad.ps/ar/Details/225924
[۹] «رئیس سابق شاباک: ائتلاف حماس و دحلان خطری برای امنیت اسرائیل است»، وب‌سایت مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ ۲۱ تیر ۱۳۹۶، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/8243
[۱۰] «محمد دحلان، گزینه محور ضد مقاومت برای ریاست تشکیلات خودگردان فلسطین»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ ۲۸ شهریور ۱۳۹۵، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/13295
[۱۱] «تأملی بر تحرکات مشکوک «محمد دحلان» در منطقه»، خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ ۲۳ شهریور ۱۳۹۲، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920620001270
[۱۲] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «توافق سنوار-دحلان؛ پیوند سناریوهای منطقه‌ای و چالش‌های داخلی حماس»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ ۱۰ مرداد ۱۳۹۶، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/20317
[۱۳] «عریقات: مناصب عباس میان افراد مختلف تقسیم می‌شود/ خبر جانشینی من صحت ندارد»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ ۵ سپتامبر ۲۰۱۵، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/13885
[۱۴] «مخالفت ۵۰ افسر و نظامی صهیونیستی با پیوند عضو عریقات در «اسرائیل»»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ ۶ اوت ۲۰۱۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/8729
[۱۵] «صائب عریقات: تشکیلات خودگردان فلسطین دوام نمی‌آورد»، خبرگزاری ایرنا، منتشرشده در تاریخ ۱ فروردین ۱۳۹۶، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.irna.ir/fa/News/82838606
[۱۶] «عریقات: به صورت جدی به استعفا فکر می‌کنم / امثال نتانیاهو باعث شکست من شدند»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ ۸ نوامبر ۲۰۱۵، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/13884
[۱۷] «عریقات: سه پرونده درباره جرائم اسرائیل به دیوان کیفری بین‌المللی ارائه کردیم»، خبرگزاری ایسنا، منتشرشده در تاریخ ۱ اردیبهشت ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.isna.ir/news/97020100526
[۱۸] «عریقات نماینده آمریکا در سازمان ملل را احمق خواند!»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ ۷ آوریل ۲۰۱۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/12778
[۱۹] «مخالفت عریقات با اقدام آمریکا علیه اسماعیل هنیه»، خبرگزاری مهر، منتشرشده در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۹۶، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.mehrnews.com/news/4216318
[۲۰] «تعجب صائب عریقات از رویکرد آمریکا در قبال تظاهرات فلسطینی‌ها»، خبرگزاری ایسنا، منتشرشده در تاریخ ۱۸ فروردین ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.isna.ir/news/97011804568
[۲۱] «رئیس فدراسیون فوتبال فلسطین: عکس و پیراهن مسی را آتش بزنید»، خبرگزاری ایسنا، منتشرشده در تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.isna.ir/news/97031406716
[۲۲] «جنجال در محافل سیاسی رژیم صهیونیستی به دنبال دیدار رجوب با عضو کنست»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ ۲۴ آوریل ۲۰۱۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/6908
[۲۳] «خشم گسترده محافل فلسطینی، عربی و اسلامی از اظهارات جبریل رجوب»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ ۴ ژوئن ۲۰۱۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/7628
[۲۴] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «دولت وحدت ملی؛ سناریوی برای تبدیل حماس به فتح دوم یا حزب‌الله جدید؟»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ ۹ آبان ۱۳۹۶، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/21741
[۲۵] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «آیا جهاد اسلامی وارد عرصه سیاسی فلسطین می‌شود؟»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ ۲۴ آبان ۱۳۹۵، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://tabyincenter.ir/14879
