اكنون نزديك 17سال از تصويب قانون «ممنوعيت به كارگيري تجهيزات دريافت ماهواره» در مجلس پنجم مي‌گذرد. در زمان تصويب اين قانون، شايد بر بام كمتر از يك درصد خانه‌ها، شاهد برپا بودن ديش‌هاي دريافت برنامه‌هاي ماهواره‌اي بوديم اما اكنون كمتر ساختماني در تهران، شهرستان‌ها و حتي اين روزها روستاها ديده مي‌شود كه بر بام خود، پيدا و پنهان از يك يا چند ديش ماهواره استفاده نكرده باشد. اين درحالي است كه سياست جمع آوري تجهيزات ماهواره توسط نيروي انتظامي هم هرچند بنا بر دستورالعمل قانون بوده، در عمل نشان داده كه كارساز نبوده است.
اما علت چيست و چه چيز باعث مي‌شود مردم به رغم آگاهي از اينكه استفاده از دستگاه‌هاي دريافت برنامه‌هاي ماهواره اي، خلاف قوانين و مقررات جاري كشور است، همچنان نسبت به آن علاقه‌مندند تا جايي كه در سال‌هاي اخير، اين تمايل همواره روبه رشد بوده و آخرين آمارهاـ كه به طور غيررسمي از زبان مسئولان كشور جاري مي‌شود ـ آمار استفاده 60 درصدي مردم از اين ابزار رسانه‌اي را در سطح كشور بيان مي‌دارد.
بي‌گمان ساختار نمايش يكي از بهترين ساختارها براي ارائه پيام در دنياي رسانه است و هم اكنون بيش از 520 شبكه سينمايي و نزديك 170شبكه ويژه فيلم و سريال از طريق ماهواره‌ها دريافت مي‌شود و دست كم 20 شبكه هست كه فيلم‌ها و سريال‌هاي به روز دنيا را با دوبله يا زيرنويس فارسي براي مخاطبين فارسي زبان ايراني پخش مي‌كنند و براي همين، اين يك قابليت بسيار مهم براي شبكه عظيم پخش ماهواره‌اي به شمار مي‌رود.
همچنين از طريق اين شبكه غول آسا، در هر لحظه مخاطب مي‌تواند با توجه به سليقه و نياز خود، يك يا چند فيلم سينمايي جذاب يا سريال زيبا را برگزيده و آن را ببيند، جالب آنكه در حال حاضر، بسياري از شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان، با توجه به نيازشان براي گسترش گروه مخاطبان به راه‌هاي گوناگون و با مورد توجه قرار دادن برخي حداقل‌ها، تلاش مي‌كنند تا برنامه را به گونه‌اي آماده پخش کنند كه براي گستره وسيعي از خانواده‌هاي ايراني با سلايق، سطوح گوناگون فرهنگي و اعتقادي قابل مشاهده باشد و براي رسيدن به اين هدف با حذف برخي صحنه‌هاي نامناسب يا بهره‌گيري از برخي علائم هشداري ـ كه سن مطلوب مخاطب هر برنامه را مشخص نمايدـ عمل مي‌كنند، اين يعني حق انتخاب براي مخاطب. رسانه ملي نيز بايد تلاش كند تا جايي كه مي‌شود، حق انتخاب مخاطبان را افزايش دهد. هم اكنون مديران شبكه‌هاي صدا وسيما تلاش می‌کنند كنداكتور برنامه‌هاي خود را به گونه‌اي تنظيم كنند كه به ويژه در شب‌هنگام، حتماً تعدادي از شبكه‌هاي سراسري، دست‌كم يك فيلم يا سريال براي مخاطبان خود پخش نمايند.
اين در حالي است كه شبكه‌هاي ماهواره‌اي فارسي زبان به خوبي اين نياز مخاطبان ايراني را درك كرده‌اند و از برخي كمبودهاي موجود، بيشترين سوءاستفاده را برده‌اند و با راه‌اندازي شبكه‌هاي گوناگون فيلم و سريال، كار را تا آنجا پيش برده‌اند كه برخي از آنها، موجي را درسطح كشور به راه انداخته و نخبگان جامعه را وادار به واكنش‌هاي گوناگون مي‌كنند. افتتاح شبكه «آي فيلم» هرچند تلاشي در راستاي پاسخ به اين نياز مخاطبان بود اما اين شبكه نيز از داشته‌هاي توليدات شبكه‌هاي داخلي تغذيه مي‌شود و لازم است توجه به توليد برنامه‌هاي نمايشي جذاب و سريال‌هاي پرمخاطب خانوادگي به ويژه با محتواي طنز در اولويت برنامه‌سازان رسانه ملي قرار گيرد.
شرط لازم اين موضوع اين است كه باور داشته باشيم و به اين واقعيت اذعان كنيم كـه شمار زيادي از مردم در كشورمان به ويژه در شهرهايي ماننـد تهـران، كـرج، اصـفهان، مشهد و تبريز به تلويزيون‌هاي ماهواره‌اي دسترسي گسترده دارنـد و ايـن موضـوع را به عنوان يك تابوي رسانه‌اي يا اجتماعي مطرح نكنيم كه امكان سخن گفـتن دربـاره آن وجود نداشته باشد بلكه بايد واقع‌بينانه سراغ مخاطبان رفت. هرچند به نظر مـي‌رسـد بـه تـدريج مخاطبـان بـا تماشاي شبكه‌هاي تلويزيون‌هاي ماهواره‌اي به طور تجربـي بـه شـناختي نـسبي از ايـن موضوع رسيده‌اند اما آموزش سـواد رسـانه‌اي، بـه ويـژه بـا كمـك خبرگـان رسـانه و ارتباطات و روانشناسي اجتماعي تا حد زيادي در اين زمينه مؤثر است كه مي‌تواند با پشتيباني سياستگذاران شبكه آي فيلم به نتايجي موفق‌تر دست يابد.
*استاد علوم ارتباطات و عضو هيئت علمي دانشگاه
