نویسنده: دكتر سيدرضا ميرطاهر
دونالد ترامپ رئيسجمهور امريكا در نخستين سفر خارجي خود، منطقه خاورميانه را برگزيد و از روز شنبه سفر هشت روزه خود را به عربستان سعودي، فلسطين اشغالي و در مرحله بعد به اروپا آغاز كرد. با اين همه به نظر ميرسد مهمترين مرحله سفر وي، همانا ديدار از رياض و مذاكرات، توافقات و قراردادهاي كلاني است كه وي با رژيم سعودي امضا ميكند. قراردادهاي تسليحاتي بين دو كشور به ارزش100 الي 110 ميليارد دلار به امضا رسيده است. هر چند هنوز فهرست دقيق اين خريد عظيم تسليحاتي مشخص نشده اما خريد 3 هزار كيت هدايت ماهوارهاي بمب JDAM، خريد 115 دستگاه تانك «آبرامز M1A2 »، خريد سامانه دفاع موشكي ارتفاع بالاي «تاد»، خريد سامانه موشكي «پاتريوت پك 3»، خريد چهار فروند ناو رزمي«LCS»كه نسل جديد ناوهاي رزمي محسوب ميشوند، خريد 150 فروند بالگرد «بلك هاوك» و 48 فروند بالگرد «شينوك» از جمله خريدهاي عربستان سعودي محسوب ميشود.
در بعد اقتصادي نيز روز شنبه قراردادهايي به ارزش بيش از 200 ميليارد دلار بين شركتهاي سعودي و شركتهاي امريكايي در زمينههاي انرژي، پتروشيمي، معدن، بهداشت و درمان، توسعه زيرساختها و موارد ديگر امضا شد. به رغم اينكه رژيم سعودي همواره از مشتريان هميشگي تسليحات و محصولات امريكايي بوده ولي تا كنون قراردادهايي اين گونه بين دو كشور بيسابقه بوده است. اما هدف ديگر سفر ترامپ، مسئلهاي كلانتر يعني ترسيم و پيريزي يك سيستم امنيت منطقهاي جديد است. رئيسجمهوري امريكا در رياض از يك ساختار امنيتي منطقهاي كه از آن به عنوان «ناتو عربي» ياد ميشود براي مبارزه با تروريسم و مقابله با نفوذ منطقهاي جمهوري اسلامي ايران صحبت كرد. سنگ بناي اين طرح يكي از بزرگترين قراردادهاي فروش تسليحات در تاريخ در عربستان سعودي است. جارد كوشنر، داماد ترامپ و مشاور ارشد كاخ سفيد و محمد بن سلمان جانشين وليعهد و وزير دفاع عربستان سعودي، پس از پايان انتخابات رياست جمهوري امريكا، مذاكرات گستردهاي را در پشت صحنه براي پيشبرد اين طرح انجام دادهاند.
اين مذاكرات ابتدا با اعزام يك هيئت سعودي به برج ترامپ در نيويورك آغاز شد. سعوديها در آن جلسه در نيويورك و در ملاقاتي سه هفته بعد، پيشنهاد ارتقاي فراگير روابط امريكا و عربستان را با مطرح كردن پروژههاي متعدد افزايش همكاريهاي امنيتي و اقتصادي ارائه دادند. تيم ترامپ سعوديها را در جريان فهرست اولويتهاي ترامپ گذاشت. در اين راستا، مشاوران ترامپ از سعوديها خواستند مقابله با افراطگرايي را تشديد كرده، به مبارزه با داعش شدت داده و سهم خود را در حفظ امنيت منطقه بر عهده بگيرند. با توجه به اينكه ترامپ نهادهاي مختلف دولتي را مأمور طرحريزي و مشخص كردن رئوس و موارد سياست جديد امريكا كرده، بنابراين ركس تيلرسون وزير خارجه امريكا نقشي محوري در پيريزي طرح ناتوي عربي ايفا ميكند. هدف اصلي، تعيين يك چارچوب و اصول اساسي براي ائتلافي از كشورهاي عرب سني است كه زمينه را براي يك ساختار سازماني امنيتي رسمي شبيه ناتو آماده ميكند. بدين ترتيب بايد سفر ترامپ را به مثابه زنگ خطري براي ايران دانست. مسلماً پيامدهاي اين سفر، بهويژه شكلگيري محور امريكايي – سعودي –صهيونيستي بروز پيدا خواهد كرد، موجب افزايش تلاشها براي مقابله با نفوذ منطقهاي ايران و نيز رويارويي با نظامهاي سياسي، گروهها و جنبشهاي هوادار ايران در منطقه بهويژه در يمن، سوريه و عراق منجر خواهد شد.
دونالد ترامپ چه قبل از روي كار آمدن و چه پس از آن همواره از لزوم تغيير در كيفيت روابط كنوني امريكا و عربستان سعودي كه به گفته آن بر مبناي سواري رايگان رژيم سعودي بوده سخن گفته است. بعد از پيروزي ترامپ در رقابت رياست جمهوري امريكا، كشورهاي عربي بهويژه عربستان سعودي با توجه با اظهارات جنجالي وي عليه اين كشورها، نگران اجرايي شدن تهديدات ترامپ عليه خود بودند. ترامپ از آغاز تبليغات انتخاباتي خود كشورهاي عربي و مخصوصاً اعضاي شوراي همكاري خليج فارس را تهديد كرده بود كه در صورت عدمفرمانبرداري از تصميمات امريكا كه در راستاي سياستهايش در منطقه خواهد بود، آنها را مجازات خواهد كرد. ترامپ در زمان مبارزات انتخاباتي نيز در زمينه تصويب قانون عدالت براي قربانيان تروريسم (جاستا) كه مستقيما دولت سعودي را در زمينه حمايت از عوامل حادثه 11 سپتامبر مقصر ميشناسد و بستگان قربانيان را قادر به درخواست غرامت از سعوديها ميكند، اظهار داشته بود كه عربستان ميتواند در صورت تحت پيگرد قرار گرفتن به خاطر واقعه۱۱ سپتامبر، داراييهاي خود در امريكا را به حراج بگذارد.
اين موضع ترامپ با توجه به تهديد سعوديها صورت گرفت. مقامات سعودي به دولت اوباما و اعضاي كنگره امريكا هشدار داده بودند در صورت تصويب قانون جاستا، اوراق قرضه و داراييهاي خود در امريكا را به به فروش خواهند گذاشت. در واقع ترامپ در اظهارات خود اين تهديد رژيم سعودي را مورد تمسخر قرار داد. به رغم اظهارات و موضعگيريهاي شديد ترامپ عليه رژيم سعودي، مقامات عربستاني در نخستين واكنشهاي خود به پيروزي ترامپ، ظاهراً از آن استقبال كردند. در واقع سعوديها با فرصتطلبي تمام به رغم اينكه در جريان مبارزات انتخاباتي امريكا از هيلاري كلينتون نامزد دموكراتها حمايت كرده بودند، اما پس از پيروزي ترامپ بلافاصله تغيير موضع دادند و تلاش كردند تا هر چه زودتر به وي نزديك شوند. اكنون با گذشت چهار ماه از روي كارآمدن ترامپ، ثمره كوشش سعوديها به صورت سفر ترامپ به عربستان سعودي نمودار شده است.