گفت‌و‌گوي «جوان» با خالق «تن‌تن و سندباد»

ميرکياني: ظرفيت ادبيات کهن را باید براي آگاهي نوجوانان ايراني به‌کار گرفت

نویسنده: محمدصادق عابديني

محمد ميرکياني براي کساني که ادبيات را به صورت حرفه‌اي دنبال مي‌کنند، نام آشنايي در حوزه ادبيات کودک و نوجوان است و براي افرادي که ادبيات براي آنها صرفاً با اتفاقاتي خاص جدي مي‌شود، نام اين نويسنده يادآور کتاب «تن‌تن و سندباد» و تقريظ مقام معظم رهبري روي اين کتاب است. ميرکياني از جمله نويسندگاني است که رهبر انقلاب روي کتابش تقريظ کرده‌اند و همين تقريظ باعث شد اتفاقات خوبي براي «تن‌تن و سندباد» رخ دهد. «جوان» به مناسبت برگزاري سي‌امين نمايشگاه کتاب تهران، گپ‌و‌گفت کوتاهي با ميرکياني داشته است.

براي شروع، به اهميت ادبيات کودک و نوجوان و نگاهي که شما به حوزه ادبيات کودک داريد، بپردازيم!

ارزش ادبيات کودک به تعليمي بودن آن است. تعليمي صرفاً به آن معنا نه که بچه‌ها شعر يا داستان حفظ کنند بلکه از طريق شعر و قصه آموزش ببينند و آگاه شوند. آگاهي‌بخشي ادبيات کودک نسبت به فرهنگ، سياست، باورهاي ديني، بومي و تاريخي و احترام به پدر و مادر. اين آگاهي‌بخشي در مورد نوجوانان باعث مي‌شود نگاه و درک‌شان نسبت به شناخت جهان و فرهنگ جهاني نيز شکل بگيرد.

تا چه ميزان اين نگاه را در کتاب‌هايتان رعايت کرده‌ايد؟ منظورم کتاب‌هاي قبل از نگارش «تن‌تن و سندباد» است.

بله، پيش از اين کتاب «روز تنهايي من» را درباره فلسطين نوشتم که آن هم در حوزه ادبيات نوجوان بود. در يکي از داستان‌هاي اين کتاب به جنگ سال 1973 اعراب و اسرائيل که به جنگ رمضان نيز مشهور است پرداختم. اين کتاب در زماني که مقام معظم رهبري رئيس‌جمهور بودند، توانست جايزه کتاب سال را بگيرد و من اين جايزه را از دست ايشان گرفتم. بعد از آن هم کتاب «تن‌تن و سندباد» را نوشتم.

«تن‌تن و سندباد» را مي‌شود جزو استثناهاي ادبيات نوجوان نيز دانست که سعي دارد به مسئله تهاجم فرهنگي و راه‌هاي مقابله با آن بپردازد.

کتاب «تن‌تن و سندباد» در سال 1370 نوشته شده است. در آن سال‌ها تازه بحث ماهواره پيش آمده بود و آنطور که اکنون در رسانه‌ها نسبت به مضرات ماهواره گفته مي‌شود، خبري نبود. مسئولان فرهنگي هم آنچنان نسبت به تهاجم فرهنگي و تأثيرات ماهواره آگاهي نداشتند. مي‌توانم بگويم براي اولين‌بار در کتاب «تن‌تن و سندباد» بود که به موضوع مقابله با تهاجم فرهنگي غرب اشاره شد. در اين کتاب تلاش کرده‌ام با اشاره به شرايط جهاني و استفاده از ادبيات کهن و افسانه‌هاي ايراني اعتماد به نفس نوجوانان ايراني را بالا ببرم تا در آينده بتوانند مديران خوبي براي کشورشان باشند.

همانطور که اشاره کرديد، بحث ماهواره در آن سال‌ها چندان جدي نبود، چطور شد که محوريت کتاب شخصيت‌هاي ماهواره‌اي شد؟!

من سال‌ها هم در رسانه فعاليت دارم و هم در ادبيات کودک مشغول هستم. به دليل شناخت از فضاي رسانه به اين نتيجه رسيده بودم که ماهواره براي تغيير سبک زندگي ما آمده است. مي‌خواهد نوع زندگي، خوراک، پوشاک، نوع تفکر و رفتار ما را تغيير دهد. به نظرم کساني که بي‌حد و حصر از ماهواره استفاده مي‌کنند، گويا در خانه‌شان را باز گذاشته‌اند تا غريبه‌ها بي‌اجازه وارد آن شوند. براي همين دست به نگارش کتاب زدم و به ظرفيت‌هاي فرهنگي که در داستان‌ها و افسانه‌هاي ايراني براي مقابله با آثار سوء ماهواره وجود دارد، اشاره کردم. جالب اينجاست که با وجود اينکه کتاب «تن‌تن و سندباد» اولين بار به ماهواره و شخصيت‌هاي کارتوني سينمايي غربي و افسانه‌هاي ايراني پرداخت، اما جالب است بعضي از اهل قلم که براي نقد و نظرشان خيلي هم ارزش قائل هستم، ترجيح دادند نسبت به اين کتاب سکوت کنند و آن را مسکوت باقي بگذارند.

تقريظ مقام معظم رهبري هم در همان سال‌ها نگاشته شد، چرا اينقدر دير اين تقريظ رسانه‌اي شد؟

کتاب در سال 70 نوشته و در تابستان سال 73 منتشر شد. مقام معظم رهبري هم در آبان‌ماه همان سال روي کتاب تقريظ نوشتند. آن زمان مرسوم نبود که يادداشت‌ها رسانه‌اي شود، اما بعدها شرايط عوض شد و نياز جامعه باعث شد يادداشت‌هاي رهبر انقلاب روي کتاب‌ها رسانه‌اي شود.

شما خبر داشتيد که تقريظي روي کتاب نگاشته شده؟

بله به من اطلاع دادند که حضرت آقا کتاب را تقريظ کردند، اما تا پارسال که تقريظ رونمايي شد از محتواي آن خبر نداشتم.

تقريظ مقام معظم رهبري روي کتاب «تن‌تن و سندباد» يادداشت خاصي است يعني نه تنها از کتاب تعريف بلکه ديگران را به خواندن آن تشويق کرده‌اند.

بله، تقريظ نادري است، به طوري که در بعضي از يادداشت‌هاي مقام معظم رهبري روي کتاب‌ها نقد و نظر يا انتقادي ديده مي‌شود، اما در مورد تن‌تن و سندباد ايشان فقط تعريف کرده‌اند، علاوه بر آن نثر کتاب به گونه‌اي متوازن و شعرگونه است که نوجوانان راحت آن را بفهمند. در تقريظ رهبر انقلاب نيز مي‌بينيم که نثر تقريظ سنگين نيست و لحن آهنگيني دارد و به زباني که براي فهم نوجوانان راحت است، نزديک است.

اين تقريظ باعث شد اتفاقات خيلي خوبي براي «تن‌تن و سندباد» شد!

در طول سال‌هاي گذشته انتشارات قدياني مجموعه داستان‌هاي «تن‌تن» را منتشر مي‌کرد و در کنار آن گوشه کنار‌ها « تن‌تن و سندباد» نيز فروشي داشت، ولي از زماني که تقريظ مقام معظم رهبري منتشر شد، قضيه به کلي عوض شد و استقبال خيلي خوبي از اين کتاب به عمل آمد. البته اتفاق خيلي بهتري نيز رخ داد که به نظرم بسيار مهم‌تر از فروش کتاب است و آن اين است که بسياري از نويسنده‌ها به اين باور رسيدند که مي‌شود در ادبيات براي بيان موضوعات روز به سراغ داشته‌هاي فرهنگي و ظرفيت بزرگ داستان‌ها و افسانه‌هاي ادبيات کهن فارسي رفت. اين ظرفيت را مي‌شود براي آگاهي بخشيدن و بالا بردن اعتماد به نفس نوجوانان ايراني استفاده کرد.

«جوان» قصد دارد کتاب‌هاي خوب را به خوانندگانش معرفي کند، به غير از «تن‌تن و سندباد» کتاب جديدي در نمايشگاه داريد؟

يک مجموعه پنج جلدي به نام «هميشه قصه‌اي هست» براي گروه سني نوجوان نوشته‌ام که از سوي انتشارات آستان قدس رضوي منتشر شده و اين اين خبر را براي نخستين بار بايد رسانه‌اي کنم که در نمايشگاه کتاب امسال اين مجموعه به صورت يکجا و با جلد سخت از سوي «به نشر» (انتشارات آستان قدس رضوي) منتشر و در نمايشگاه عرضه شده است.