بچه كه بودم هميشه به روزهاي آخر سال كه ميرسيديم فقط به لباس و كفش نويي كه قرار بود برايم بخرند فكر ميكردم. دلم ميخواست هرچه زودتر به بازار برويم و لباس و كفش مورد علاقهام كه در طول سال تماماً به آن فكر ميكردم را بخريم. چه لذتي داشت، دست در دست مادر به فروشگاهها سر ميزديم و خريدهاي عيد را انجام ميداديم. گويا با بالا رفتن سن و گذر از دوران كودكي و نوجواني اين لذتهاي ساده و كودكانه نيز در همان گذشته باقي ميمانند و هرچه بزرگتر ميشويم كمتر از خريدهاي خود لذت ميبريم و فقط از سر عادت و رسم و اينكه حتماً بايد خريد تازهاي براي سال جديد انجام دهيم، خريد ميكنيم.
با اين وجود وقتي به اواخر بهمن ماه ميرسيم با وجود برف و سرماي زمستاني در سطح شهر، خيابانها و فروشگاهها، همه حال و هواي عيد و خريدهاي عيدانه به خود ميگيرند. خريد عيد و نونوار كردن رخت و لباس و وسايل منزل براي سال جديد، يكي از رسوم ديرينه ايرانيهاست. همه ايرانيها به ماه آخر سال كه ميرسند به نوعي در تكاپوي آمادگي براي سال جديد هستند و خريد كردن براي سال جديد يكي از برنامههاي هر ساله ماست كه با شلوغي و ازدحام جمعيت و ترافيك خيابانها همراه است. ولي آيا بايد حتماً و الزاماً اين خريدها فقط در ماه آخر سال انجام شود؟ آيا هيچ كدام از ما در طول سال خريد نميكنيم؟ و سؤال اصلي و مهم اين است كه چقدر اين خريدهاي عيدانه واجب و ضروري است؟ خريدهاي شب عيد به يكي سنتها و رسومات ايرانيها و همچنين به يكي از فرهنگهاي جدي مراسم عيد نوروز تبديل شده است. بسياري از افراد بر اين باور هستند كه حتماً رخت و لباس، لوازم منزل و دكوراسيون براي شروع سال جديد، بايد نو و جديد باشند. بنابراين با اين طبع سيريناپذير افراد، جيبهاي پرپول يا كم پول مردم است كه خالي ميشود.
تبليغات در خالي شدن جيبها از پول بيشترين نقش را دارند. زندگي امروزي زير بمباران تبليغات دچار تحولات بسياري شده است. تبليغات افراد را به بيشتر خريد كردن تشويق ميكند. تبليغات بيلبوردي و پيامهاي تلويزيوني و حتي تراكتها و حراجهاي شب عيدي مرتب به مخاطبانش ميگويند:«براي شب عيد اين اقلام را فراموش نكنيد و حتماً خريد كنيد.» الگوي تحميلي تبليغات، فرد را به صورت ناخودآگاه مجاب ميكند كه به وسايل و اقلام مختلف نيازمند است، درحالي كه اين نياز، فقط يك نياز كاذب است. يكي از مشكلات جامعه امروز تبليغ و تشويق به خريد كالاهاي متنوع و گرانقيمت در رسانههاي مختلف است، در حالي كه در كنار چنين تبليغاتي، ارائه فرهنگ خريد مناسب و الگوهاي صحيح مصرف بيشتر از هر زمان ديگري نياز است و بايد توجه داشت تسخير ذهن افراد با تبليغات متعدد و متقاعد كردن آنها براي خريدهاي غيرضروري در طولانيمدت، تبعات مختلفي را در پي خواهد داشت كه به نفع سلامت روان و اقتصاد جامعه نيست.
طبيعتاً حراجيها و تخفيفاتي كه فروشگاهها براي اجناس خود در نظر ميگيرند، فقط براي جذب مشتري است و در بسياري از موارد مشتريان بينوا مبالغ بيشتري از قيمت واقعي اجناس مورد نظر ميپردازند. همه افرادي كه خريدهاي خود را براي اسفند ماه و شب عيد و لحظات آخر ميگذارند هم به اين موضوع كاملاً واقف هستند ولي باز اصرار به خريد فقط در همين ماه دارند. وقتي از همين افراد سؤال ميكنيم كه چرا خريد عيدتان را ميگذاريد براي روزهاي ماه آخر سال، قطعاً اين جواب را ميشنويم كه: «خود شما هم ميگوييد خريد عيد، خوب معلوم است كه چه زماني بايد خريد كنيم. از قديم هم همين زمان رسم بوده است كه خريد عيد را انجام دهيم. اگر مثلاً رسم بود اول زمستان خريد عيد را انجام بدهيم خوب ما هم همان زمان خريد ميكرديم ولي رسم است كه شب عيد خريد كنيم.»
شايد با پيشرفت زندگي و تغيير سبك زندگي ايراني، در رسم و رسومات اينچنيني نيز بايد تغييراتي رخ بدهد و اين هم تماماً به خود ما مربوط ميشود.
خريدهاي بيش از حد و غيرواجب، طبع سيريناپذير افراد را بيمار كرده است. افراد ديگر به داشتن كم قانع نيستند و ولع خريد بيشتر را دارند. با تغيير شيوههاي زندگي و پررنگ شدن بعضي از جنبههاي زندگي، افراد جامعه معتاد به خريد شدهاند. در طول سال در حراجيها و غير حراجيها مرتب در حال خريد هستند به شب عيد و سنت نونواري شب عيد كه ميرسند باز هم در حال خريد هستند. گويا هيچ وقت قرار نيست اين ولع خريد از بين برود. با وجود تمام آنچه گفتيم واقعيت اين است كه خريد كردن في نفسه بد نيست بلكه افراط در خريد و اعتياد در آن بد است.
خريد كردن تبديل به يكي از ضروريات در تأمين نيازهاي اوليه مانند خوراك و پوشاك و ارضاي نيازهاي رواني مانند تنوعطلبي، جلب توجه اطرافيان، افزايش اعتماد به نفس يا كاهش اضطراب شده است و درصورت رعايت الگوهاي صحيح خريد و مصرف، ميتواند يكي از مهمترين معيارهاي برخورداري از بهداشت رواني و زندگي سالم باشد. خريد شب عيد داراي نكات مثبت و كاركردهاي مثبتي در حوزه اجتماع است. مثلاً خريد دستهجمعي اعضاي خانواده يكي از اثرات مثبت اين پديده است كه موجب نزديكي اعضاي خانواده ميشود. هنگامي كه اعضاي خانواده با يكديگر به خريد ميروند افراد بيشتر به سلايق يكديگر پي برده و مهرورزي و همدلي ميان آنها افزايش پيدا ميكند. اما در مقابل اين نكات مثبت نكات منفي مانند چشم و همچشمي و رقابتهاي ناسالم، خريد براساس تبليغات و خريد براي خودنمايي از مهمترين آسيبهايي است كه كاركردهاي مثبت اجتماعي خريد شب عيد را تهديد ميكند.
بهتر است كمي سنت خريد عيد را تغيير دهيم و با خود تمرين كنيم خريد اجناس غيرضروري را از ليست خريد شب عيد خود حذف و سعي كنيم قبل از شلوغيهاي شب عيد با خانواده خود خريدهاي عيدانه را انجام دهيم. و بالاخره بايد گفت اگر در طول سال خريدي انجام دادهايم ولي هنوز استفاده نكردهايم هيچ اشكالي ندارد آن را براي ايام عيد خود بگذاريم و از خريدهاي كاذب خود جلوگيري كنيم.