در بطن يك واقعه ترسناك و حتي ناراحت‌كننده در اكثر موارد ممكن است شاهد اتفاق‌هاي متفاوت مثبت يا منفي باشيم كه انتظارش را نداريم. چند هفته‌اي از واقعه پلاسكو گذشته است. اتفاقي كه شوك ملي و حتي منطقه‌اي دربر داشت. فاجعه آنقدر بزرگ بود كه همه را عزادار كرد اما بهترين اتفاق‌هايي كه تقريباً كمتر كسي انتظارش را داشت بعد از فاجعه پلاسكو شكل گرفت. حضور دلسوزانه مردم در صحنه آواربرداري، دلجويي و همدردي با آتش نشانان ايستگاه‌هاي مختلف، از رده خارج كردن چك‌هاي كسبه پلاسكو و حتي واگذاري مغازه‌هاي مراكز تجاري مختلف به كسبه پلاسكو براي از سرگيري كسب و كار بخشي از اتفاق‌هاي خوبي بود كه نظيرش را در روزهاي عادي سال كمتر مي‌توان ديد.
اگرچه پرداختن به خوبي‌هاي مردم و درك كردن متقابل آنها براي كم كردن عواقب چنين اتفاق‌هايي باعث رشد خوبي‌ها در جامعه و ترويج فرهنگ خيرخواهي مي‌شود اما در مقابل مي‌توان با عنوان كردن رفتارهاي نادرست هم زمينه حذف آنها را مهيا كرد. حتما شما هم خاطرتان است كه درست همان روزها فضاي اپليكيشن تصويري پر شده بود از ثبت لحظه‌هايي كه باعث تشويق بيشتر مردم به كمك و همدردي مي‌شد اما از تصاوير زشت و خجالت‌آوري كه در همان روزها منتشر مي‌شد نبايد غافل بود. جوان‌هايي كه از سركنجكاوي يا هر احساس ديگري درست در لحظات سخت پلاسكو با ساختمان در حال سوختن عكس سلفي گرفته بودند.
سلفي با اتفاقات ناخوشايند
معضل سلفي گرفتن سال‌هاست بلاي جان رفتارهاي اجتماعي ما شده اما نكته بدتر و ناراحت كننده‌تر اين است كه درست در روزهايي كه همه داغدار بودند سلفي گرفتن جوان‌ها و انتشار اين عكس‌ها باعث مي‌شد مردم واكنش‌هاي بسيار بدي بروز دهند، تا جايي كه حتي كار به توهين هم كشيده شد. وقتي پاي صحبت تحليلگران رفتار مي‌نشينيم تازه مي‌فهميم كه عمق فاجعه رفتاري ما در سلفي گرفتن آنقدر است كه وقتي كار به سلفي گرفتن با پلاسكو مي‌رسد نبايد تعجب كنيم. سؤال مهمي كه با ديدن عكس‌هاي سلفي در كنار اتفاقات تلخ مانند تصادف و آتش‌سوزي و نظاير اين به ذهنمان مي‌رسد اين است كه اصلاً چرا ما بايد با اتفاق‌هاي ناخوشايند سلفي بگيريم؟
نياز جوانان به ديده شدن
دكتر ماندانا روحبخش، روانشناس و تحليلگر رفتار مي‌گويد: ترس و حرص از نديدن و ديده نشدن به ويژه بين جوان‌ها باعث بروز اين رفتار مي‌شود. كلاً سلفي گرفتن از جمله رفتارهايي است كه خودخواهي و تمايل به تك فردي بودن را بروز مي‌دهد اما وقتي ما براي انتخاب عكس سلفي‌مان پس زمينه يا بك گراندي را انتخاب مي‌كنيم كه در نقطه توجه و پيگيري مردم است پس به‌دنبال ديده شدن هستيم. ما چون دوست داريم ديده شويم پس خودمان را به چيزي كه ديده مي‌شود و در مركز توجه مردم است گره مي‌زنيم.
وي مي‌افزايد: متأسفانه ما رفتارهاي متفاوت و متناقض با آموزه‌هاي اخلاقي را در سه دهه اخير تنها بين جوانان مي‌بينيم. ما شروع رفتار افراطي و وابستگي به سلفي گرفتن در كنار ژست‌هاي متفاوت عكس گرفتن را بارها از جوانان ديده‌ايم و حالا هم بيشترين رواج را بين اين قشر دارد. البته سلفي گفتن با فاجعه هم مانند هر اتفاق و رفتار اجتماعي ديگري نياز به جرقه زدن و تشويق كردن دارد. هيچ رفتاري ناخواسته و بدون دليل بروز نمي‌كند. اگر بخواهم با نمونه توضيح دهم مثلاً در همان روزهاي فاجعه پلاسكو شبكه‌هاي مجازي و خبري پرشده بود از اخبار مرتبط با اصل و حاشيه‌هاي اتفاق.
اين تحليلگر ادامه مي‌دهد: خبرپشت خبر فرستادن در هر فضايي باعث مي‌شود گيرنده حتي اگر يك زن خانه‌دار باشد تشويق شود كه بيايد و در محل واقعه ببيند چه شده است؟ حالا تصور كنيد كشور جوان ما كه در هر واقعه‌اي دوست دارند در صحنه ماجرا حضور پيدا كنند و در كنار همه اين كنجكاوي نياز به ديده شدن هم دارند، چطور مي‌توانند بيايند و در زمان گرم سلفي گرفتن عكس نگيرند؟ بعيد است.
يك ناهنجاري جهانيبه گفته دكتر روحبخش نه تنها در ايران و تهران بلكه در كل دنيا اين آسيب رفتاري در حال رواج است و ما با يك جست و جوي ساده كلمه (selfie with...) مي‌توانيم نمونه‌هاي سلفي با آتشفشان، آتش سوزي جنگل، طوفان، تصادف وساير اتفاق‌هاي بد را ببينيم. در تمام دنيا نياز به ديده شدن به ويژه در قشر جوان باعث شده است كه آنها كادر تصوير سلفي خود را به وقايعي تغيير دهند كه مي‌دانند از نظر مردم جالب است و پيگيري مي‌كنند.
اين كارشناس مي‌گويد: من معتقدم كسي كه فارغ از هر سن در بحبوحه اتفاقات تلخ يا حتي وحشتناك چنين رفتارهايي از خود بروز مي‌دهد داراي اختلالات رواني است، البته عمده اين مسئله ناشي از تلاش براي ارضاي حس ديده شدن است اما بايد اعتراف كنيم كه وجه تمايز سلفي با فاجعه در كشور ما اين است كه ما نه تنها عكس‌هاي بيشتري از اتفاقات بد منتشر مي‌كنيم بلكه درست در زماني كه همه در شوك هستند ما سلفي مي‌گيريم. به راستي چرا در ايران اوضاع سلفي با فاجعه اينطور است؟
شرايط ديده شدن را مهيا كنيمدكتر سهراب اسفندياري روانشناس مي‌گويد: دليل زياد بودن رفتار سلفي گرفتن بين جوانان ايراني كم بودن زمينه‌هاي ديده شدن آنهاست. بايد اعتراف كنيم در جامعه ايران در مقايسه با فضايي كه در ساير كشورها وجود دارد جوان‌ها كمتر ديده مي‌شوند و آنان كمتر زمينه‌هاي معرفي خودشان را دارند. ما معمولاً انسان‌هاي نخبه هر طيف مانند تحصيل، ورزش، هنر و حتي اقتصاد را به خوبي مي‌بينيم اما در مقابل بقيه جوان‌هاي جامعه را كه هركدام ظرفيتي براي ديده و معرفي شدن دارند نمي‌بينيم. اين رفتارشناس ادامه مي‌دهد: سؤال من اين است از جواني كه ميليوني خرج ماشين، موتورسيكلت و حتي پوشش خود مي‌كند تا از طرف مردم ديده شود چطور انتظار داريم كه اين جوان وقتي فرصتي براي ديده شدن ندارد زماني را مناسب براي ديده شدن مي‌بيند دست به اقدام نزند.
وي مي‌افزايد: اگر بخواهم يك راه‌حل براي كنترل يا حذف اين نوع رفتارها بدهم بايد بگويم تنها راهي كه به ذهنم مي‌رسد اين است كه زمينه ديده شدن جوانان را فراهم كنيم. بايد شرايط و امكان براي ابراز وجود جوانان از گروه‌هاي مختلف در جامعه وجود داشته باشد تا اين نيازشان را برآورده كنند. بپذيريم كه ديده شدن در جامعه آن هم براي قشر حساس جوان بسيار مهم است و ما بايد بسترها و زمينه‌هاي لازم براي اين ديده شدن را فراهم كنيم.
