نويسنده: سجاد علمرداني*
امروزه هجمه وسايل ديجيتالي و ارتباطي اين امكان را به كودكان و فرزندان ما نمي‌دهد كه خود را در شرايط تحول جسمي و رواني بيابند، با شرايط سازگار شوند يا نسبت به آن عكس‌العمل مثبت يا حتي منفي بروز دهند. امروزه كودكانمان با وجود اين وسايل ارتباط جمعي گويي مسخ شده‌اند. بيشتر وقتشان را در فضاي مجازي (اعم از اينترنت، بازي رايانه‌اي، بازي با تبلت يا تلفن همراه‌هاي هوشمند) به سر مي‌برند. البته والدين نيز انگار سحر و جادو شده‌اند و هيچ گونه منع يا قانوني براي شرايط به وجود آمده در خانواده وضع نمي‌كنند. در چنين شرايطي والدين با فرزند خود كمتر تعامل برقرار مي‌كنند و فرزند نيز روابطش را با آنها كم و كمتر مي‌كند و كار به جايي مي‌رسد كه ديگر بين آنها كلمات اندكي تبادل مي‌شود، آن هم از روي اجبار و با اكراه! آسيب‌هاي اين روند بي‌شك ويران‌كننده است.
درس و مشق فداي تبلت
نوجوان به محض اينكه از مدرسه مي‌آيد مستقيم به سمت رايانه، تبلت يا تلفن همراه خود مي‌رود و حتي شايد غذا خوردن را هم فداي اين لوازم شگرف اما ويران‌ساز كند. در اينگونه مواقع تكاليف مدرسه در نگاه او به عذاب و اوقات تلخي بدل مي‌شود. نوجوان براي يك صفحه يا يك بخش از كتاب كه قرار است آن را انجام دهد كل جو خانواده را مشوش مي‌كند و تكاليفش را تا آخر شب نگه مي‌دارد و تازه ساعت 11 شب مي‌گويد كه او فلان دروس را بايد مي‌نوشت يا دوره مي‌كرد اما اين كار را انجام نداده است. در اين شرايط والديني كه خسته هستند، چگونه اين اوضاع مشقت بار را تحمل كنند؟
تكنولوژي مسخ‌كننده
اولين عارضه‌اي كه اين نوع تكنولوژي بر پيكر يك شخصيت كوچك مي‌گذارد، اين است كه دستور مي‌دهد. فكر نكنيد، با يك تاچ (لمس) كلي محاسبه انجام دهيد يا فلان چيز را بيازماييد يا بهمان مطلب را بخوانيد، بي‌آنكه راجع به آن تفكر داشته باشيد. شايد اولين و اصلي‌ترين تخريبي كه اين تكنولوژي كه في نفسه ابزار بي‌نظيري براي پيشرفت‌هاي علمي و عملي در كارهاي گوناگون است، وارد مي‌سازد، اين باشد كه به طور ضمني و آشكار تلقين و القا مي‌كند كه شما نيازي به فكر كردن نداريد، هر چه نياز شماست در اين محفظه موجود است. تنها كافي است كليك يا تاچ كنيد! پس عملاً فرد را به سمت مصرفگرايي، عدم تحليل از وقايع، زود باور بودن و تنبلي ذهني و رواني سوق مي‌دهد.
افت تحصيلي و كاهش حرمت نفس
دانش‌آموز در مدرسه شرايط خوبي پيدا نخواهد كرد، چراكه در خانه فرصتي براي تكاليف نداشته و اگر هم آخر شب فرصتي جسته و گريخته يافته، از نظر ذهني و جسمي خسته بوده و در اينگونه مواقع يادگيري ارزشي ندارد! در اين زمان بازدهي مغز صفر بوده و در برخي موارد به دليل تداخل معنايي، منفي است. بنابراين بهتر است در چنين شرايطي فشاري مضاعف به فرزند خود نياوريد. به عنوان مثال به او نگوييد علي جان اگر تا آخر شب تكاليفت را ننويسي خبري از خواب نيست! چراكه اين فشار عملاً چيزي جز آشفتگي جسمي و رواني براي فرزند شما ندارد. به مرور زمان به دليل افت تحصيلي، شرايط رواني نوجوان به سمت تصور بد و تحريف شناختي غلط از خود، حرمت كم براي خود و عدم اعتماد به خويشتن پيش مي‌ورد.
لالي عاطفي
آسيب بعدي و شايد محسوس‌ترين صدمه‌اي كه والدين نيز آن را به وضوح مي‌بينند، عدم ارتباطات صحيح فرزند با خود و اطرافيان است. با كسي حرفي ندارد، معمولاً بيشتر دچار عارضه‌اي به نام موتيسم يا لالي عاطفي مي‌شود. تنها در مواقعي كه دوست دارد به منظور برطرف كردن احتياجات شخصي خود، لب از لب بر‌مي‌دارد.
بيماري و تنبلي جسماني
صدمه جدي‌اي كه از سمت اين لوازم وارد مي‌شود، عدم تحرك جسماني در كودكي و نوجواني و به تبع آن عدم سلامت جسماني و فيزيولوژيكي است. اگر به مطب پزشك عمومي مراجعه كنيد، مي‌بينيد كه بسياري از مراجعان در گروه سني 12 تا 20 ساله هستند و هر كدام از درد جسماني اعم از آفت دهان، كمر درد خفيف، خستگي جسماني، سردردهاي مزمن و دندان دردهاي شديد رنج مي‌برند كه در اثر عدم كنترل صحيح والدين و وقت گذراني‌هاي طولاني نوجوان پاي تلفن همراه هوشمند و تبلت است.
شخصيت مقلد گونه
عارضه ديگري كه اين نسل را در معرض سخت‌ترين هجمه‌ها قرار داده، علاوه بر مشكلات فرهنگي، تزريق افكاري است كه شخص را به فكري تبديل مي‌كند كه ديگر بديع بودن يا خلاقيت يا بداهه‌گويي نمي‌شناسد و صرفا نشخوار سخن يا تفكري رايج در شبكه‌هاي مجازي يا پايگاه‌هاي خبري زرد و... است. در اين مواقع است كه جايگاه تعقل خالي مي‌شود، چراكه كودك يا نوجوان در سني كه زمان آموزش و يادگيري است، خود را سرگرم بازي و گفت و گوهاي بي‌سر و ته مجازي و لايك زدن و جست و جوهاي بيهوده اينترنتي كرده است.
و اما چند سؤال
آيا نبايد تكنولوژي را براي گروه‌هاي سني مختلف تنظيم كرد؟ آيا والدين نمي‌توانند فرزندان خود را كنترل كنند؟ آيا كودكان و نوجوانان را بايد آزاد گذاشت تا هر طور دلشان مي‌خواهد زندگي كنند؟ وضع قوانين تا چه اندازه مفيد واقع مي‌افتد؟ آيا تنبيه در اينگونه موارد مؤثر است؟ بله صد در صد هم همين طور است و بايد با موضوع جدي برخورد كرد.
قوانين سفت و سخت وضع كنيد
براي فرزندان خود قوانيني وضع كنيد، قانون‌هاي محكم و قاطع كه شكننده نباشد، به هيچ وجه! براي مثال اگر صبح‌ها مدرسه بود، بگوييد كه بايد تا ساعت هشت عصر، بعد از استراحت كافي، مطالعه كند و تكاليف فردا را انجام دهد، بعد از هشت عصر مي‌تواند به مدت مشخصي (براي مثال: يك ساعت، نهايت يك ساعت و 30 دقيقه) تفريج ديجيتالي داشته باشد، ولي اگر در ساعاتي كه درس دارد اشتياق به بازي‌هاي جسمي و حركتي مثل پينگ پنگ يا فوتبال يا... داشت، منع نكنيد.
بازي‌هاي فكري و چالشي بخريد
سعي كنيد كودك و نوجوان را به اشيا و علاقه‌مندي‌هاي بيرون از صفحه موبايل، تبلت و... سوق دهيد. اين كار را مي‌توان از طريق خريدن بازي‌هاي فكري يا پاز‌‌ل‌هايي با سختي متوسط يا بازي‌هاي چينشي و هيجاني آغاز كرد.
مطالعه كتاب و روزنامه را آموزش دهيد
كودكان از والدين سبك و شيوه زيستن را مي‌آموزند. اگر خود نمي‌توانيم از خواندن كتاب لذت ببريم يا سواد و حوصله آن را نداريم كه مطلبي را مطالعه كنيم و از آن لذت ببريم، حداقل به صورت كلامي فرزندانمان را به اين سمت سوق دهيم.
به مسافرت برويد
نهايتاً شايد بهترين، مناسب‌ترين و موفق‌ترين راه‌حل اين باشد كه فرزندان را در اوقات فراغت مشغول كنيم و اگر زماني طولاني پيش روي خانواده بود از آن براي يك سفر كم خرج يك روزه در اطراف محل سكونت استفاده كنيم، مطمئناً اگر «استيو جابز» مخترع و نخبه اين نوع تكنولوژي زنده بود به فرزندان خود سفر را توصيه مي‌كرد. مخترعي كه در نامه‌اي به فرزندان خود متذكر شد كه اين تكنولوژي بيشتر از آنكه مفيد باشد، راه را به سمت مصرفگرايي و تخريب تفكر سالم باز مي‌كند.
*روانشناس و مشاور خانواده
